Święty Jan Nepomucen

Z almanach wrocławski
(Przekierowano z Św. Jan Nepomucen)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

(...) przestrzeń kulturową „Środkową Europę” można zobrazować jako obszar, w którym szerzy się kult Jana Nepomucena. Innymi słowy: środkowa Europa jest tam, gdzie Jan Nepomucen jest znany, czczony i gdzie znajdują się obrazy i rzeźby tego świętego[1]. - bardzo trafne określenie granic trudnego do zdefiniowania pojęcia Europa Środkowa, dokonane przez austriackiego historyka sztuki, profesora Aldemara Schiffkorna[U 1].

Płaskorzeźba na cokole figury św. Jana Nepomucena przedstawiająca relikwiarz z językiem; Mrozów, lata 40. XVIII w.

Jan urodzony ok. 1350 r., prawdopodobnie w Pomuku (dziś Nepomuk w pilzneńskim kraju) w Czechach, zmarły 20 marca 1393 r. w Pradze, jest świętym Kościoła katolickiego jako Jan Nepomucen. Pomimo tak ogromnego znaczenia dla nie tylko kulturowego krajobrazu znacznej części Europy, potwierdzonego tysiącami wizerunków w kościołach, figur i pomników wolno stojących oraz rzeźb kapliczkowych, jest jedną z bardziej kontrowersyjnych postaci hagiografii[2] [3][4].

Nie jest to biografia świętego lecz przedstawienie jednego z aspektów jego kultu - patronatu dobrej szczerej) spowiedzi, spowiedników i dobrej sławy (czci).

Historyczny Jan był bliskim współpracownikiem biskupa praskiego i wplątał się w walkę o władzę między tronem a ołtarzem, co skończyło się dla niego śmiercią. 300 lat później został wyciągnięty z grobu (dosłownie) i postawiony znowu do walki. Tym razem został żołnierzem kontrreformacji. Pojawiła się w obiegu historia jakoby był spowiednikiem królowej Zofii, żony króla Wacława IV. Ten ostatni chciał wymóc na Janie szczegóły dotyczące spowiedzi swej małżonki, w której miałaby przyznać się do zdrady, jednak kapłan odmówił, za co miał ponieść męczeńską śmierć. Jan Nepomucen tak naprawdę nie pełnił żadnych funkcji dworskich i nie był wcale spowiednikiem królowej. Jezuici zmyślili ten wątek, bo potrzebne im to było do użycia przeciwko protestantom, kwestionującym spowiedź indywidualną. W swojej propagandzie zwolennicy reformacji posuwali się do twierdzeń, że księża współpracują z katolicką władzą świeckich i denuncjują wiernych. W społeczeństwie czeskim i śląskim, które nie były w większości katolickie, takie opowieści padały na podatny grunt. Dlatego pojawił się św. Jan Nepomucen ze swoim cudownie zachowanym językiem. W ciągu pierwszych lat po beatyfikacji i kanonizacji powstała ogromna liczba pomników wolno stojących świętego. Wolno stojących, bo były czymś w rodzaju "plakatów reklamowych". Mówiły wiernym, ale też niechodzącym do kościoła, że te wszystkie protestanckie opowieści to nieprawda. Miały budzić zaufanie do spowiedzi. Dziś również kościół przyznaje, że to legenda. Oczywiście Jan był męczennikiem. Zginął za kościół, ale ta kwestia, która przy beatyfikacji była pierwszoplanowa (męczeństwo za utrzymanie tajemnicy spowiedzi) jest teraz niewygodna i niepodnoszona, a sam święty też schowany został w cień. W rzeczywistości konflikt z królem Wacławem IV, który doprowadził Jana do męczeńskiej śmierci, dotyczył personaliów, mianowicie opata klasztoru Benedyktynów w Kladrubach, którego arcybiskup dobrał wbrew woli władcy, a przyszłemu świętemu jako przedstawicielowi metropolity przyszło za to zapłacić bezpośrednio.

Jan Paweł II w liście do arcybiskupa praskiego, kardynała Franciszka Tomáška napisanym 2 marca 1979 r., w związku z 250 rocznicą kanonizacji Jana zręcznie porusza temat, zrzucając "pomyłkę" na anonimową tradycję. We fragmentach odnoszących się do życia męczennika pisze o rzeczywistej przyczynie męczeństwa: został kanonikiem i generalnym wikariuszem. Urząd ten nakładał na niego wielką odpowiedzialność za kościelne sprawy i za nie doznał męczeńskiej śmierci, a jednocześnie i swej sławy. Gniew królewski skupił się przede wszystkim na nim, gdyż bronił prawa kościelnego i jego swobody przeciw samowoli króla Wacława IV bardziej niż inni. Władca sam się zaangażował w torturowanie go, a gdy Jan na jego skutek zmarł, kazał go zrzucić z mostu do Wełtawy. Ta obrona prawa kościelnego i kościelnych swobód to, walka z władzą świecką, o prawo mianowania dostojników. Papież nie wspomina tu nic o byciu spowiednikiem, królowej. Przyznaje, że motywem tortur był spór o prerogatywy władzy. Dalej nawiązuje do ustanowienia świętego patronem spowiedzi tłumacząc "nieporozumienie": W kilka dziesięcioleci po śmierci Bożego męża zaczęła szerzyć się wieść, że król kazał go zabić dlatego, że nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi. Męczennik za swobodę kościoła, zaczął być czczony jako świadek sakramentalnej tajemnicy. Z kolei w liście z 1993 r. z okazji 600-lecia śmierci Jana Nepomucena, skierowanym do ówczesnego arcybiskupa praskiego Miloslava Vlka Jan Paweł II nie wspomina już w ogóle o legendzie śmierci z powodu dotrzymania tajemnicy spowiedzi, lecz tylko ogólnie omawia obowiązki kapłana jako spowiednika w sakramencie pokuty.

Święty Jan Nepomucen przedstawiany jest charakterystycznymi atrybutami nawiązujące do omawianej legendy: język, klucz, kłódka, zapieczętowany list, zamknięta księga, łaciński napis tacui – milczałem. Podczas ekshumacji dokonanej w 1719 r. przed beatyfikacją, ponad 300 lat po śmierci Jana, okazało się, że jego język oparł się upływowi czasu i pozostał nienaruszony. Język znajduje się teraz w relikwiarzu w katedrze św. Wita na Hradczanach w Pradze. Corocznie 16 maja odbywa się uroczystość pokazania wiernym tej relikwii. Odpust z tej okazji nazywany jest popularnie "Świętem Pokazania Języka" i odbywają się podczas niego konkursy związane z pokazywaniem tej części ciała. Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. potwierdziły, że jest to fragment zachowanej tkanki ludzkiej lecz nie języka, tylko mózgu.

Święty przedstawiony jest zazwyczaj w kontrapoście. Odziany w tradycyjne szaty kapłańskie prałata według mody z okresu kontrreformacji: sutanna, rokieta (ozdobna komża), mantolet (peleryna). Na głowie zwykle ma biret, nad nią aureolę. Najczęściej spogląda na trzymany na ramieniu krzyż z ułożoną do niego równolegle palmą męczeńską.

Inne strony o św. Janie Nepomucenie

Szklanka stub.jpg Ten artykuł jest w fazie tworzenia


Uwagi

  1. W katalogu wystawy z 2004 r., z okazji Środkowoeuropejskiego Dnia Katolickiego i rozszerzenia Unii Europejskiej - wymieniony w przypisie 1.

Przypisy

  1. Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe. Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
  2. Vooght Paul de. Hussiana. Louvain: Publications universitaires, 1960.
  3. Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. Księga imion świętych. Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
  4. Jan Nepomucen, św. W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.

Literatura

  • Babuchowski Andrzej. Jan Nepomucen. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
  • Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. Księga imion świętych. Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
  • Hochleitner Janusz. Powiernik tajemnic królowej. Kult świętego Jana Nepomucena na Warmii. Elbląg: 1996.
  • Hochleitner Janusz. Scheer Iwona. Obrońca przed wylewami rzek. Niezwykłe dzieje życia i kultu świętego Jana Nepomucena. Elbląg-Świdnica:1998.
  • Hochleitner Janusz. Święty Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy. Studia Ełckie. 2009, 11, s. 123-136. (c. 72)
  • Jan Nepomucen, św. W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.
  • Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe. Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
  • Kalinowski Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: PWN, 1986, s. 261-283.
  • Kuźmak Krystyna. Jan Nepomucen. W: Encyklopedia Katolicka. Tom VII. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1997.
  • Marecki Józef, Rotter Lucyna. Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Kraków: Universitas, 2013.
  • Św. Jan Nepomucen. Przegląd Katolicki. Rok 1866, s. 585-588. (c. +)
  • Vooght Paul de. Hussiana. Louvain: Publications universitaires, 1960.
  • Warchałowski Walerian. Kult i ikonografia św. Jana Nepomucena w Łowiczu. Mazowieckie Studia Humanistyczne. 2003, 9/1-2, s. 153-164. (c)
  • Żywot świętego Jana Nepomucena, Męczennika. W: Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku. Mikołów-Warszawa: Karol Miarka, 1910.