Chronostychy: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
(Nie pokazano 38 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 +
{{W budowie}}
 +
'''[[Chronostych]], chronogram''' (z gr. ''chronos'' - czas), '''eteostych''' to jeden ze sposobów zapisywania dat rocznych, stosowany w okresie baroku. Można go spotkać na barokowych budowlach, również na cokołach wolno stojących barokowych figur. W ten sposób prezentowana jest data związana z obiektem, najczęściej data jego powstania. Poniżej znajdują się teksty, opisy, wyliczenia i w miarę możliwości tłumaczenia chronostychów znajdujących się na figurach i detalach architektonicznych.
 +
==Nepomuceny==
 +
===Bronów===
 +
Bronów, gmina Dobromierz, powiat świdnicki. Barokowa figura przy drodze do pałacu (obecnie będącego w ruinie).<br>
 +
<center>{{Cytat|
 +
eLoqVentI<br>
 +
sILentIarIo<br>
 +
s. IoannI nepoMVCeno<br>
 +
orbIs totIVs proDIgIo<br>
 +
so tVtorI<br>
 +
rudolphus de mattusch<br>
 +
ka et toppeltschan<br>
 +
hanC statVaM eX<br>
 +
CorDIs Voto<br>
 +
ereXerat<br>}}</center>
  
=== Jan Nepomucen w Trutnovie ===
+
L V I I L I I I I M V C I I V D I I V I = 1731
Sancto Ioanni Nepomuceno Coronae Czechicae regio urbis Trutnoviae insigni protectori
+
 +
C V M X C D I V X = 1731
  
Świętemu Janowi Nepomucenowi, szacownemu strażnikowi królewskiego miasta Korony Czeskiej, Trutnowa
+
Eloquenti silentiario s. Ioanni Nepomuceno orbis totius prodigioso tutori Rudolphus matthuschka et Toppeltschan Hanc statuam ex cordis voto erexerat. - Wymownemu milczeniem św. Janowi Nepomucenowi, niezwykłemu opiekunowi całego świata, tę statuę z potrzeby serca wystawił Rudolf Matthuschka von Toppeltschan.
 +
===Bystrzyca Kłodzka===
 +
Bystrzyca Kłodzka, pow. kłodzki. Rzeźba stojąca na pl. Szpitalnym, przy moście nad Nysą Kłodzką. Być może najstarsza w Polsce figura św. Jana Nepomucena.<br>
 +
CeDat In honoreM<br>
 +
sanCtI IoannI<br>
  
Chronogram wskazuje datę 1730.
+
C D I M C I I I = 1704<br>
sanCto IoannI nepoMVCeno Coronae CzeChICae  C I I M V C C C C I C <br>
+
Cedat in honorem Sancti Ioanni - Ofiarowano ku czci świętego Jana.<br>
regIo VrbIs trVtnoVIae InsIgnI proteCtorI            I V I V V I I I I C I
+
Rok powtórzony jest cyframi arabskimi w tylnej inskrypcji, brzmiącej:<br>
 +
Fransciscus Carolus Veit fecit 1704 - Ufundował Frans Karl Veit.
  
=== Jan Nepomucen przy kościele św. Macieja we Wrocławiu (Plac Nankiera) ===
+
==Pozostałe==
===Jan Nepomucen w Ścinawce Dolnej===
 
Ścinawka Dolna, gm. Radków, woj. dolnośląskie
 
Posąg na postumencie stoi przed Domem Opieki Caritas.
 
W 1893 r. hrabina Anna von Magnis ufundowała ten budynek pod wezwaniem śś. Aniołów Stróżów z przeznaczeniem na sierociniec.
 
  
Constans et viva recordatio mensis iulii in ao <br>
+
=== Wrocław, Matka Boska przy ul. Traugutta ===
Stałe i żywe przypomnienie lipca roku 1772.<br>
+
[[Plik:Wroclaw Matka Boska Traugutta chronostych 2013.jpg|thumb|200px|Chronostych na figurze Matki Boskiej z Dzieciątkiem przy ul. Traugutta we Wrocławiu]]
C V I V C D I M I I V L I I  1772 <br>
 
Laus sit tibi Domine Conservatori vitae, et sanitatis in casu <br>
 
Niech Ci będzie chwała, Panie, obrońco życia i zdrowia! <br>
 
L V I I I D M I C V I V I I I I C V 1779
 
  
===Jan Nepomucen w Skałce===
+
[[Figura Matki Boskiej przy ul. Traugutta|Figura na skwerze przed kościołem św. Maurycego]]
Skałka – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, w gminie Kąty Wrocławskie
 
  
[V]enerat[I]on[I] [DIVI] [I]oann[I]s Nepo[MUC]en[I]<br>
+
Na tylnej ścianie postumentu znajduje chronostych z zakodowaną datą fundacji (fot. w galerii).
patron[I] s[VI] et prote[C]tor[I]s  (1730)<br>
 
  
Hanc stat[V]am<br>
+
PRO'''L'''E P'''I'''A BENE'''DIC'''AT'''V'''R '''V'''RAT'''I'''S'''L'''A'''VI'''A ORANTE '''VI'''RG'''I'''NE '''M'''AR'''I'''A<br>
h[IC] p[I]e pro [VI]atore<br>
 
Anton[I]us Ernest[V]s<br>
 
[C]o[M]es [D]e  Sternberg<br>
 
ere[XI]t (1730)
 
  
===Kolumna Trójcy Świętej w Henrykowie===
+
Wyróżnione litery w chronostychu to: L I D I C V V I L V I V I I M I czyli 50+1+500+1+100+5+5+1+50+5+1+V+1+1+1000+1, co daje datę 1727.
Część pierwsza: <br>
 
Aeterno <br>
 
TorIVs VnIVersItatIs  <br>
 
AVCtorI reCtorI<br>
 
Deo VIVo et Vero.<br>
 
VnI In essentIa et frIno In<br>
 
personIs.<br>
 
PatrI CreatorI<br>
 
fILIo saLVatorI<br>
 
spIrItVIs ConsoLatorI<br>
 
PotentI sapIentI bono<br>
 
IVstItIae et ProVIDentIae abysso<br>
 
sIt perpetVa operIs gLorIa<br>
 
1698<br>
 
  
Część druga:<br>
+
Niżej daty renowacji: 1854 i 1994<br>
HenrICVs<br>
 
s.o.C. Prae sVL et sILesIae<br>
 
VIsItator<br>
 
eXtrVCto CoenobIo<br>
 
aVCtIs bonIs<br>
 
HaeresI eXtIrpata<br>
 
CongregatIoneSSS TrInItatIs ereCta<br>
 
ereXIt<br>
 
Vt sIta Cerent VIVentes<br>
 
HoC testes LapIDes LoqVerentVr<br>
 
1698
 
===Matka Boska przy ul. Traugutta we Wrocławiu===
 
Z tyłu znajduje chronostych z zakodowaną datą fundacji oraz daty dwóch renowacji.
 
  
Przód cokołu: AVE DICTURIS SIS O SANCTA VIRGO PATRONA ET MORITURIS<br>
+
Na przedniej ścianie inskrypcja AVE DICTURIS SIS O SANCTA VIRGO PATRONA ET MORITURIS.
Tył cokołu: PRO LEPIA BENEDICATVR VRATISLAVIA ORNATE VIRGINA MARIA i daty renowacji RENOVATUM MDCCCLIV MCMXCIV <br>
 
Wyróżnione litery w chronostychu to: L I D I C V V I L V I V I I M I czyli 50+1+500+1+100+5+5+1+50+5+1+V+1+1+1000+1, co daje datę 1727, a daty renowacji to 1854 i 1994.
 
  
===Jan Nepomucen przy ul. Traugutta we Wrocławiu===
 
W 2018 r. przeprowadzona została renowacja figury, tak jak poprzednia pod kierownictwem Joanny Marosik. Wyczyszczono kamień, wymienione zostały stare plomby i wypełnione ubytki. Uczytelniono też chronostych przez pomalowanie go. I tu powstał problem. Wyróżnione litery, będące jednocześnie cyframi rzymskimi, dają datę 1726, co podważa zgodne do tej pory, od Katalogu zabytków wrocławskich Hansa Lutcha wydanego w 1886 r., datowanie pomnika na 1729 r.
 
  
Można pokusić się o wyjaśnienie, biorąc pod uwagę skomplikowanie chronostychu jako poetycko chronologicznej łamigłówki. Zdarzało się, że dla uzyskania potrzebnej daty adaptowano litery spoza cyfr rzymskich. H mogło oznaczać w niektórych inskrypcjach dwie jedynki (II), a W dwie piątki (VV). Oczywiście wyróżniano je wtedy w napisie tak jak inne litery stanowiące chronogram. W chronostychu Nepomuka spod św. Maurycego oprócz liter-cyfr dających datę 1726 wyróżniona jest też litera T w wyrazie "Te". Daje to asumpt do hipotezy, że T zostało potraktowane jako 3 jedynki (III), jako że belka pionowa litery dzieli poziomą na dwie części. Takie rozumowanie ma podstawę w spostrzeżeniu, że żadna inna litera poza składającymi się w niepodważalny sposób na chronogram i wskazane T nie została wyróżniona wielkością. Aby umożliwić odczytanie daty, w chronostychu nie stawiano wielkich liter, poza wyróżnionymi, nawet na jego początku ani w imionach (por. Pogalewo Małe czy Świdnica). Inną przychodzącą na myśl hipotezą jest ta, że wyróżnione T jest skrótem od łacińskiego słowa tres - trzy.
+
 
Niestety nie ma dokumentów źródłowych dotyczących fundacji, które potwierdzałyby datę. Dlatego rodzą się wątpliwości. W chronostychach nie wyróżniano liter poza składającymi się na chronogram, ale nie jest to "spisane prawo", które musimy uważać za bezwzględnie rozstrzygające. Paradoksalnie sama hipoteza o użyciu litery T, czyli spoza kanonu liter cyfr rzymskich, opiera się na spostrzeżeniu, że zasady układania chronostychów były nieraz w praktyce podporządkowywane rozwiązaniu kłopotów w układaniu wiersza. Trzeba więc przyjąć rozważenie możliwości, że litera T jest wyróżniona, pomimo że nie jest częścią chronogramu. Powodem może być, to że zaimek osobowy Te rozpoczęto wielką literą z szacunku dla osoby świętego i data to jednak 1726. Żadne z przytoczonych w przypisie sześciu źródeł, które w przeciągu ponad wieku podają zgodnie datę 1729, nie przytacza treści chronostychu. jeżeli wspominają o nim, to informując tylko, że zawiera datę 1729. Jak wspomniałem, napis był praktycznie nieczytelny już przed II wojną światową. Die Beschriftung an dem Unterbau enthält in nicht mehr lesbarem Chronogramm die Jahreszahl der Entstehung: 1729 (Inskrypcja na podstawie zawiera w nieczytelnym chronnostychu rok postania: 1729) stwierdza w 1938 r. Walter Nickel. Skąd więc data? Być może z Katalogu zabytków wrocławskich z 1886 r. Można by się tu doszukać nieporozumienia w postaci głuchego telefonu. Otóż autor Hans Lutsch ujmuje trzy pomniki św. Jana Nepomucena w jednej grupie, pisząc, że powstały w związku z kanonizacją w 1729 r. i przypisuje je Urbanskyemu (opisywana figura i pomniki przed kościołem św Macieja i kościołem św. Krzyża). Kolejni autorzy niemieccy, a później polscy, połączyli informację z katalogu z wiedzą, że na cokole jest nieczytelny chronostych. Według tej spekulacji powinien on podawać datę 1729, czyli rok kanonizacji, i tak też zaczęto twierdzić. Tymczasem w rzeczywistości nikt z nich nie widział inskrypcji w postaci umożliwiającej odcyfrowanie daty. Sam Hans Lutsch wspomina rok 1729 jako powód a nie datę powstania. Jednocześnie wskazuje na źródło swojego wpisu czyli Schlesiens kunstleben im fünfzehnten bis achtzehnten jahrhundert: verfasst im namen des Vereins für geschichte der bildenden künste zu Berslau für dessen mitglieder : mit einer autographischen tafel und drei lichtdruckentafeln Alwina Schulza z 1872 r., a tam podana jest data 1726. Niestety w swoim opisie Lutsch nie podał jej, tak jak to zrobił z datą powstania innego z trzech pomników, wzmiankując w nawiasie datę 1732 przy statui na Ostrowiu Tumskim przez kościołem św. Krzyża. Źródło Lutscha nie wspomina na jakiej podstawie podaje datę 1726. Być może czytelny był wówczas chronostych i do chronogramu zaliczano tylko kanoniczne litery cyfry. Skłaniamy się ku drugiej hipotezie. Monumentalne dzieło Hansa Lutscha z końca XIX w., będące katalogiem zabytków całego Śląska w pięciu tomach (jeden poświęcony Wrocławiowi) stało się podstawowym źródłem dla późniejszych autorów. Po zmianie przynależności państwowej Śląska jego znaczenie jeszcze bardziej wzrosło ze względu na zerwanie ciągłości kulturowej, w tym naukowej. Dochowując staranności (powołał się na pozycję zawierającą datę 1726), Prowincjonalny Konserwator Zabytków Śląska stał się jednak źródłem przekłamania trwającego ponad 100 lat, aż do ponownego uczytelnienia chronostychu.
+
 
 +
[[Kategoria:Kapliczki]]

Wersja z 21:57, 8 lis 2022

Roboty.jpg Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

Chronostych, chronogram (z gr. chronos - czas), eteostych to jeden ze sposobów zapisywania dat rocznych, stosowany w okresie baroku. Można go spotkać na barokowych budowlach, również na cokołach wolno stojących barokowych figur. W ten sposób prezentowana jest data związana z obiektem, najczęściej data jego powstania. Poniżej znajdują się teksty, opisy, wyliczenia i w miarę możliwości tłumaczenia chronostychów znajdujących się na figurach i detalach architektonicznych.

Nepomuceny

Bronów

Bronów, gmina Dobromierz, powiat świdnicki. Barokowa figura przy drodze do pałacu (obecnie będącego w ruinie).

eLoqVentI
sILentIarIo
s. IoannI nepoMVCeno
orbIs totIVs proDIgIo
so tVtorI
rudolphus de mattusch
ka et toppeltschan
hanC statVaM eX
CorDIs Voto
ereXerat

L V I I L I I I I M V C I I V D I I V I = 1731

C V M X C D I V X = 1731

Eloquenti silentiario s. Ioanni Nepomuceno orbis totius prodigioso tutori Rudolphus matthuschka et Toppeltschan Hanc statuam ex cordis voto erexerat. - Wymownemu milczeniem św. Janowi Nepomucenowi, niezwykłemu opiekunowi całego świata, tę statuę z potrzeby serca wystawił Rudolf Matthuschka von Toppeltschan.

Bystrzyca Kłodzka

Bystrzyca Kłodzka, pow. kłodzki. Rzeźba stojąca na pl. Szpitalnym, przy moście nad Nysą Kłodzką. Być może najstarsza w Polsce figura św. Jana Nepomucena.
CeDat In honoreM
sanCtI IoannI

C D I M C I I I = 1704
Cedat in honorem Sancti Ioanni - Ofiarowano ku czci świętego Jana.
Rok powtórzony jest cyframi arabskimi w tylnej inskrypcji, brzmiącej:
Fransciscus Carolus Veit fecit 1704 - Ufundował Frans Karl Veit.

Pozostałe

Wrocław, Matka Boska przy ul. Traugutta

Chronostych na figurze Matki Boskiej z Dzieciątkiem przy ul. Traugutta we Wrocławiu

Figura na skwerze przed kościołem św. Maurycego

Na tylnej ścianie postumentu znajduje chronostych z zakodowaną datą fundacji (fot. w galerii).

PROLE PIA BENEDICATVR VRATISLAVIA ORANTE VIRGINE MARIA

Wyróżnione litery w chronostychu to: L I D I C V V I L V I V I I M I czyli 50+1+500+1+100+5+5+1+50+5+1+V+1+1+1000+1, co daje datę 1727.

Niżej daty renowacji: 1854 i 1994

Na przedniej ścianie inskrypcja AVE DICTURIS SIS O SANCTA VIRGO PATRONA ET MORITURIS.