|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| {{MKK}}
| | * https://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Alba&action=edit |
| [[Plik:Damianowice krzyż kamienny m.jpeg|alt=Krzyż pojednania Damianowice|thumb|420px|left|1. Kamienny krzyż w Damianowicach, fot. 2012]]
| |
| [[Plik:Damianowice2c kutzer 1910.jpg|alt=Krzyż pokutny w Damianowicach|thumb|2. rys. 1910, Paul Kutzer]]
| |
| [[Plik:Damianowice2c hellmich 1923.jpeg|alt=Krzyż pojednania, Damianowice|thumb|4. rys. 1923, Max Hellmich]]
| |
| [[Plik:Damianowice krzyż kamienny.jpg|alt=Krzyż pokutny Damianowice|thumb|220px|left|3. Kamienny krzyż w Damianowicach, fot. 2012]]
| |
| [[Plik:Damianowice krzyż.jpeg|alt=Krzyż pokutny w Damianowicach|thumb|360px|left|5. Kamienny krzyż w Damianowicach, fot. 2012]]
| |
| '''Damianowice''' ''(niem. Damsdorf)'' gmina Kobierzyce, powiat wrocławski.
| |
|
| |
|
| Przy skrzyżowaniu szosy z Dobkowic w kierunku Rękowa, za drogą w głąb wsi Damianowice, stoi średniowieczny<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 13.</ref> krzyż kamienny, wykuty w jednym bloku granitu. Przez badaczy niemieckich uważany był za zabytek średniowiecznego prawa jako tzw. [[krzyż pokutny]], inaczej pojednania (Sühnekreuze)<ref name="Kutzer">Kutzer Paul. ''Alte Steinkreuze in Schlesien [w] Schlesische Heimat-Blätter.'' Zeitschrift für schlesische Kultur. Nr 16, 3. Jg., 1909/10 s. 412-413 oraz rys. 6.</ref><ref name="Hellmich">Hellmich Max. S''teinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien: Steinkreuze, Bildstocke, Staupsaulen, Galgen, Gerichtstische.'' Liegnitz: 1923, s. 24(22) oraz rys. tab. 1-5.</ref><ref name="Steller">Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau 1934.</ref><ref name="Degen">Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt.'' Weidlich: 1965, s. 36 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).</ref>. Tak samo określany jest w polskiej powojennej literaturze <ref name ="Milka">Milka Józef. ''Kamienne pomniki średniowiecznego prawa.'' Wrocław: 1979</ref>. Należy zauważyć, że mianem krzyży pokutnych utarło się nazywać wszystkie kamienne monolitowe krzyże kamienne, w Polsce spotykane głównie na Dolnym Śląsku, niezależnie od rzeczywistego powodu ich fundacji, który najczęściej nie jest znany. Ta popularna tendencja, propagowana i utrwalana przez nieświadomych amatorów, nie ma zazwyczaj potwierdzenia w źródłach historycznych.
| | * [http://wratislavia.archeo.uni.wroc.pl/ ZESPÓŁ DO BADAŃ ŚREDNIOWIECZNEGO I NOWOŻYTNEGO WROCŁAWIA] , tom 15, pochówki |
| | * http://silesiacum.pl/Specjalna:Zaloguj |
|
| |
|
| W przypadku krzyża z Damianowic hipoteza o jego pochodzeniu, wywodzącym się z realizacji przez zabójcę jednego z warunków ugody (umowy pojednawczej) z rodziną zabitego (krzyż pokutny sensu stricto), może być uprawdopodobniona znajdującym się na nim znakiem. Według opisu i rysunku Paula Kutzera sprzed stu lat<ref name="Kutzer" /> (fot. 2) oraz rysunku Maxa Hellmicha z 1923 r.<ref name="Hellmich /> (fot. 4) krzyż posiada w dolnej części ryt topora. Informację tę potwierdza również opis w katalogu zabytków byłego powiatu wrocławskiego, wydanym w 1965 r., ale opartym na inwentaryzacji z lat 1935-1937<ref name="Degen"/>. Aktualnie krzyż jest zakopany głęboko w ziemię i rytu kończącego się, według rysunków sprzed wieku, w połowie dolnej części pionowej belki, nie widać. Rysunki Paula Kutzera i Maxa Hellmicha umieszczają topór w tym samym miejscu, różnią się jednak kształtem. Nie można stwierdzić, który jest bliższy prawdy. Starszy sporządzony jest realistycznie, ale nie wiadomo, czy nie jest to swoista ''licentia poetica'' w przedstawieniu szczegółów. Kilkanaście lat późniejszy jest schematyczny. Należy też brać pod uwagę, że jego autor Max Hellmich, twórca przytaczanego pierwszego opracowania, starającego się ująć całościowo problematykę śląskich krzyży kamiennych, posługiwał się w swej pracy pomocą lokalnych informatorów, którzy przesyłali mu informacje i części krzyży nie widział osobiście. Intrygujące jest również to, że podaje on wysokość 150 cm<ref name="Hellmich"/>, wspominany katalog oparty na wizji z roku 1936/37 określa ją na 100 cm<ref name="Degen"/>, a mimo to potwierdza istnienie rytu, chociaż nie mógł on być po obniżeniu się krzyża o 50 cm widoczny. Oczywiście, jeżeli uznamy, że oba rysunki były prawidłowe, co jednak jest potwierdzone pośrednio tym, że dziś nie widać nawet kawałka rysunku topora. Zmniejszenie wysokości krzyża możliwe było tylko przez głębsze wkopanie go w ziemię lub uszkodzenie dolnej części pionowej belki, gdyż górna część krzyża jest dobrze zachowana. Należałoby przyjąć, że inwentaryzacja zabytków przeprowadzana na potrzeby katalogu oparła się co do rytu na ustaleniach wcześniejszych autorów, których prace są zresztą w katalogu podawane w bibliografii.
| | {| class="wikitable" |
| | |
| Wracając do znaczenia samego rytu, to jak napisano wyżej, jego istnienie może uprawdopodabniać, że jest to rzeczywiście krzyż pokutny (pojednania). Zasadniczo badacze uznają, że krzyże z wyrytymi na nich narzędziami zbrodni są krzyżami pokutnymi<ref name="Maisel P">Maisel Witold. ''Archeologia prawna Polski.'' Warszawa-Poznań: 1982, s. 164-166.</ref> i właśnie ten ryt pozwala z większym prawdopodobieństwem wyodrębnić je spośród ogółu archaicznych krzyży, mogących być również krzyżami pamiątkowymi, dewocyjnymi czy granicznymi<ref name="Maisel W">Maisel Witold. ''Archeologia prawna Europy.'' Warszawa-Poznań: 1989, s. 182.</ref>. Pojawiają się jednak wątpliwości, czy konkretny ryt przedstawia narzędzie zbrodni, czy też może jest symbolem np. profesji czy stanu społecznego zabitego lub zmarłego, którego upamiętnia krzyż, np. miecz w przypadku rycerza. Niewątpliwie jednak pojawienie się takiego symbolu pozwala domniemywać, że upamiętnia on tragiczne zdarzenie, lecz w przypadku braku powiązanego z danym zabytkiem dokumentu (umowy) czy innego pewnego przekazu nie daje gwarancji, że jest to krzyż pokutny, gdyż może być to również krzyż pamiątkowy wystawiony przez rodzinę zabitego<ref name="Dobrzyniecki Z">Dobrzyniecki Arkadiusz. ''Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu.'' Pomniki Dawnego Prawa. Zeszyt 11-12, wrzesień-grudzień 2010, s. 35.</ref>. Reasumując, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że krzyż w Damianowicach jest związany z czyjąś tragiczną śmiercią, a z pewną dozą ostrożności, że jest to krzyż pokutny wystawiony przez zabójcę w ramach umowy kompozycyjnej.
| |
| | |
| Te z umów kompozycyjnych, które zawierały zobowiązanie zabójcy do ufundowania krzyża lub kapliczki pokutnej, często wskazywały też miejsce ich ustawienia. Mogło to być miejsce zdarzenia, miejsce pochówku lub inne miejsce wskazane przez rodzinę zabitego<ref name="Maisel P"/>. Z czasem zacierała się pamięć okolicznych mieszkańców o przyczynach wystawienia krzyża i często zdarzało się, że były one przenoszone jako ciekawe "starożytności". Umieszczano je pod kościołami, czasami wmurowywano w mur cmentarzy przykościelnych przy okazji ich stawiania lub remontów. Nieraz po prostu ustawiano w bardziej reprezentacyjnym miejscu: na skrzyżowaniu dróg, przy głównej ulicy miejscowości, czy też gromadzono w jednym miejscu, jak w nieodległych od Damianowic Galowicach, gdzie miejsce ustawienia 3 krzyży zaczęto nazywać Dreikreuzgewende, lub w Wierzbnej w powiecie świdnickim, gdzie w celach kolekcjonerskich zgromadzono w parku przypałacowym 7 kamiennych krzyży<ref name="Scheer">Scheer Andrzej. ''Krzyże pokutne ziemi świdnickiej.'' Świdnica: 1987, s. 40-41.</ref>.
| |
| | |
| Przez ostatnie sto kilkadziesiąt lat krzyż w Damianowicach nie był przemieszczany. Nie wiadomo, czy znajduje się w pierwotnym miejscu położenia, chociaż usytuowanie na skraju wsi przy skrzyżowaniu dróg powoduje takie domysły<ref name="Milka/>. Ustalenie faktu położenia krzyża w pierwotnym miejscu może mieć znaczenie ze względu na hipotezę, że osoby tracące życie gwałtownie, które nie przyjęły sakramentów, nie mogły być grzebane w poświęconej ziemi cmentarza i były chowane nieraz w miejscu zabójstwa, a taki krzyż równocześnie upamiętniał miejsce pochówku. Ewentualne badania archeologiczne mogłyby pomóc w ustaleniu powodu fundacji.
| |
| | |
| Dawniej dominowało przekonanie o własnoręcznym odkuwaniu krzyży przez zabójców. Opinia ta powielana jest także często współcześnie i utrwalana powszechnie nawet przez publikacje poświęcone tematowi<ref name="Szlakiem">''Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa.'' Zielona Góra: 2011, s. 5.</ref>, pomimo że spotyka się z nieraz gwałtownym sprzeciwem niektórych badaczy. Podnoszą oni konieczność posiadania odpowiednich umiejętności i narzędzi, co ich zdaniem wyklucza całkowicie możliwość obrobienia kamiennego bloku przez przypadkową osobę<ref name="Dobrzyniecki Z/>. Nie rozstrzygając tej kwestii, można stwierdzić, że pogląd o konieczności samodzielnego wykonania krzyża jest nie do utrzymania i funkcjonuje jako romantyczny mit. Nie można jednak chyba wykluczyć całkowicie tego typu przypadków. Niektóre z krzyży są obrobione tylko częściowo (np. z przodu). Przy założeniu, że wszystkie krzyże robione były przez fachowych rzemieślników, należałoby znaleźć wytłumaczenie tego typu niestaranności. Krzyż w Damianowicach, podobnie jak kilka innych krzyży w okolicach Wrocławia (Jaksonów, Przecławice, Żerniki we Wrocławiu), należy do tych wygładzonych z przodu i z odkutym tylko od kamiennego bloku tyłem.
| |
| | |
| == Dane ==
| |
| {|class="wikitable" style="text-align:center" | |
| ! Materiał
| |
| ! Forma
| |
| ! Inskrypcja
| |
| !
| |
| ! Wiek
| |
| |-
| |
| | granitowy
| |
| | łaciński
| |
| | topór
| |
| | in situ?
| |
| | średniowiecze
| |
| |}
| |
| | |
| {|class="wikitable" style="text-align:center"
| |
| ! Wymiary (cm)
| |
| ! Wysokość
| |
| ! Szerokość
| |
| ! Grubość
| |
| |- | | |- |
| |M. Hellmich (1923)<ref name="Hellmich"/>
| | ! słownik !! tekst !! zdjęcia |
| |150
| |
| |90
| |
| |18
| |
| |- | | |- |
| |K. Degen (1936/37)<ref name="Degen/> | | | [https://zabytek.pl/pl zabytek.pl NID] || [https://repozytorium.ispan.pl/dlibra Repozytorium IS PAN] || [https://www.bildindex.de/ Bildindex (Marburg i in)] |
| |100 | |
| |90
| |
| | | |
| |- | | |- |
| |(2012) | | | [https://www.dwds.de/ Wörterbücher] || [https://de.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Steinernes_Flurkreuz_in_Deutschland kamienne krzyże w Niemczech] || [https://www.europeana.eu/pl Europeana] |
| |99 | |
| |89 | |
| |21 | |
| |- | | |- |
| | | Treść komórki || [https://www.mapotic.com/mala-architektura-sakralna-na-ziemi-klodzkiej-proba?zoom=9&lng=16.73319971882927&lat=50.345899625713315 Mapa zabytków małej architektury sakralnej w kłodzkim] || [https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/ Deutsche Digitale Bibliothek] |
| |} | | |} |
|
| |
|
| == Położenie ==
| | * styl przypisów [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.uj.edu.pl/documents/138618288/138636687/wymogi.pdf/dcd80a42-5678-4dcf-949e-eb44da622a6a apa], [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dziennikarstwo.uni.wroc.pl/userfiles/files/Instrukcja%20dla%20autorow%20prac%20dyplomowych(1).pdf praca m] |
| * Na północno-zachodnim krańcu wsi. Przy drodze z Dobkowic do Rękowa na wysokości wjazdu do wsi (droga do Pustkowa Wilczkowskiego). Po północnej stronie szosy. | | * [https://readcoop.eu/ OCR itp] |
| * Współrzędne N: 50° 55' 15" E: 16° 51' 9" | | * [[Wrocław Bibliografia]] |
| | * [http://silesiacum.pl/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Szablon:W_budowie Bud] [[:Plik:Fraktur.png|Fraktur]] [https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomoc:Znaczniki Znaczniki] |
| | * [[Użytkownik:Anna Kowalczewska/notatki|AK notatki]] |
| | * [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/pl Pomoc mediawiki] |
| | * [https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/ Szukaj w archiwach] |
| | * Epitafia Bogdan Adler [https://www.facebook.com/photo/?fbid=4002560686425115&set=a.6235119569835871] |
| | [http://silesiacum.pl/MediaWiki:Sidebar Sidebar] |
| | * [[:Kategoria:Articles in English]], [[:Kategoria:Artikel auf Deutsch]] |
|
| |
|
| {{Przypisy}}
| | ** [[Specjalna:Ostatnie_zmiany|Ostatnie zmiany]] |
| | **[https://www.mediawiki.org/wiki/Sites_using_MediaWiki/pl Sites using MediaWiki/pl] [https://www.mediawiki.org/wiki/Manual:FAQ/pl FAQ] |
| | **[[Kapliczki:Ingerencje|Ing]] |
| | ** [http://silesiacum.pl/Specjalna:Wersja Specjalna wersja] |
| | ** [https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/ NID] |
| | ** [https://pl.wikipedia.org/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki ISBN]] |
| | # [[Krzyż pokutny/notatki]] |
| | [[Użytkownik:Michał Zalewski/Wiki]] |
| | * [https://drw-www.adw.uni-heidelberg.de/drw-cgi/zeige Słownik niemiecki]] |
|
| |
|
| == Literatura ==
| | [[Użytkownik:Michał Zalewski/Notatki|Notatki]] |
| * Kutzer Paul. ''Alte Steinkreuze in Schlesien.'' Schlesische Heimat-Blätter. Zeitschrift für schlesische Kultur. Nr 16, 3. Jg., 1909/10 s. 412-413 oraz rys. 6.
| |
| * Hellmich Max. ''Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien: Steinkreuze, Bildstocke, Staupsaulen, Galgen, Gerichtstische,'' Liegnitz 1923, s. 24(22) oraz rys. tab. 1-5.
| |
| * Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.
| |
| * Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau.'' Frankfurt: Weidlich, 1965, s. 36 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
| |
| * Milka Józef. ''Kamienne pomniki średniowiecznego prawa.'' Wrocław: 1979.
| |
| * ''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 13 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
| |
|
| |
|
| | [[Użytkownik:Michał Zalewski/NR|NR]] |
|
| |
|
| {{Publikacja|2012|2012}}
| | * Zabytki Francji - portal rządowy [https://www.pop.culture.gouv.fr/] |
| | * Święci w Polsce http://sancti-in-polonia.wietrzykowski.net/ |
|
| |
|
| [[Kategoria:Monolitowe kamienne krzyże na Dolnym Śląsku]] | | * art |
| [[Kategoria:Monolitowe kamienne krzyże w województwie dolnośląskim]] | | ** [[Herby na sklepieniu Izby Seniora Rady]] |
| [[Kategoria:Średniowieczne kapliczki]] | | ** [[Herby na sklepieniu nawy zachodniej Sali Wielkiej Ratusza]] |
| [[Kategoria:Powiat wrocławski]] | | ** [[Figura św. Jana Nepomucena w Bystrzycy Kłodzkiej]] |
| __NOTOC__
| | ** [[Figura św. Jana Nepomucena w Okrzeszynie]] |
| | ** [[Płyta nagrobna z rytem miecza w Strzelinie]] |
| | ** [[Kapliczka Dompniga|Kapliczka Foyta]] |
| | ** [[Figura św. Jana Nepomucena w Niedźwiedniku]] |
| | ** [[Płyta nagrobna Piotra Rothe młodszego]] |
| | ** [[Kolumny Trójcy Świętej w hrabstwie kłodzkim i na Śląsku]] |
| | ** [[Warsztat lesicki]] |
| | ** [[Herby na sklepieniu Izby Seniora Rady]] |
| | ** [[Figura z kabalistycznym zapisem daty]] |
| | ** [[Herby na prezbiterium kościoła św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława we Wrocławiu]] |
| | ** [[Figura św. Jana Nepomucena przy Fürstenstrasse we Wrocławiu]] |
| | ** [[Figura św. Jana Nepomucena sprzed Bramy Mikołajskiej]] |
