Dobczyce - kolumna maryjna: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
(Utworzono nową stronę "<div style="float: right;">left|16px ''Zobacz artykuły o innych kapliczkach w Dobczycach''</div> Plik:Dobczyce kolumna mary...")
 
Linia 21: Linia 21:
 
[[Kategoria:Kolumny maryjne]]
 
[[Kategoria:Kolumny maryjne]]
 
[[Kategoria:Kamienna rzeźba ludowa]]
 
[[Kategoria:Kamienna rzeźba ludowa]]
[[Kategoria:Kapliczki z początku XIX w.]]
+
[[Kategoria:Kapliczki z I poł. XIX w.]]
[[Kategoria:Najświętsza Maryja Panna Niepokalanie Poczęta]]
+
[[Kategoria:Matka Boża]]
 
[[Kategoria:Kolumny toskańskie]]
 
[[Kategoria:Kolumny toskańskie]]

Wersja z 18:18, 4 cze 2020

fot. 2013
fot. 2013

Dobczyce powiat myślenicki.

Kolumna mariacka na ul. Jagiellońskiej w Dobczycach pochodzi z początku XIX w.[1]. Ponadpięciometrowej wysokości figura była odnawiana po raz pierwszy w 1856 r., o czym informuje napis wyryty w połowie wysokości kolumny: Renov A D 1856 20 APR. Ostatnia renowacja z 2002 r. uwieczniona została napisem Renov 2002 w dolnej części kolumny i metalową tabliczką z tyłu, informującą, że została przeprowadzona z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Zabytkami Dobczyc, a głównymi fundatorami były rodziny Palonków i Brożków. Poprzez kitowanie zostały uzupełnione ubytki, usunięto roślinność, wymyto, odsolono i utwardzono kamień oraz wykonano hydrofobizację, zapobiegającą wnikaniu wody w głąb struktury kamienia.

Figura ma cechy twórczości ludowej, naśladującej rzeźbę cechowych warsztatów rzemieślniczych. Ze względu na charakter pracy w kamieniu, do której potrzebne są chociażby podstawowe umiejętności nabyte w warsztatach trudniących się czy to obróbką wstępną (surową) w kamieniołomach, czy też produkcją użytkową np. żaren czy kamieni młyńskich lub obróbką artystyczną, w rzeźbie kamiennej rzadziej niż drewnianej występują dzieła, w których twórca pokonuje samodzielnie i odkrywczo trudności warsztatowe, co prowadzi do nieraz doskonałej w swych uproszczeniach rzeźby prymitywnej. Najczęściej są to, tak jak omawiana kolumna maryjna, mniej lub bardziej udane naśladownictwa.

Kolumny z figurą na szczycie sięgają tradycją okresu hellenistycznego w Grecji i na wybrzeżu małoazjatyckim, gdzie ustawiono na nich wizerunki bóstw (Nike w Olimpii, Nike i Sfinks w Delfach, Atena Alea w Tegei). W cesarstwie rzymskim w podobny sposób gloryfikowano i sakralizowano imperatorów. Kolumny maryjne stały się charakterystyczne dla państw pod panowaniem Habsburgów. W 1647 r. cesarz Ferdynand II wydał dekret o poddaniu księstw austriackich pod opiekę Marii Immaculaty (Niepokalanie Poczętej). Rzeźba Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej na kolumnie, na wzór figury ustawionej na starożytnej kolumnie w 1614 r. przed bazyliką Santa Maria Maggiore w Rzymie, stała się praktycznie pomnikiem państwowym. Fundacje cesarskie w stolicach (Wiedeń 1647, Praga 1650) stały się wzorem dla ogromnej liczby kolumn powstałych w II poł. XVII i XVIII w. we wszystkich prowincjach habsburskiej monarchii. Również w Polsce od XVII w. ta forma religijnego monumentu cieszyła się popularnością, chociaż najsłynniejszy jest pomnik świecki - kolumna Zygmunta w Warszawie z 1644 r. W dwa lata po kolumnie warszawskiej wojewoda krakowski Stanisław Lubomirski ufundował w swoim Nowym Wiśniczu koło Bochni kolumnę na wzór królewskiej z Warszawy. Została ona zwieńczona krzyżem. Taka też forma kolumny upowszechniła się w Małopolsce. W pobliżu Dobczyc tego typu kolumnę można zobaczyć w Myślenicach (1767) i w Zakliczynie w gminie Sierpaw (1826). Jej odmianą jest zwieńczenie kolumny przez "ślepą latarnię" (prostopadłościenny blok) z płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z Męki Pańskiej, tak jak na kolumnach pasyjnych przed kościołem Karmelitanek przy ul. Kopernika i klasztorem Kamedułów na Bielanach w Krakowie. Natomiast figury Matki Boskiej, Chrystusa i świętych stawiano głównie na postumentach. Pochodząca z początków XIX w. kolumna mariacka w Dobczycach powstała już w okresie przynależności Małopolski do państw habsburskich po rozbiorach i być może pod stamtąd pochodzącym wpływem, gdyż kamieniarze z Dobczyc i okolic nie mieli tu tego typu przykładów, a znane są ich peregrynacje za pracą. Na przykład na początku XVIII w. pracowali przy budowie zamku w Żywcu, gdzie słupy kamienne i cerkuły robili dla przyczynienia dziedzińca[2].

Kolumna w typie toskańskim ustawiona jest na niskim prostopadłościennym cokole, stojącym na dużej podstawie na planie kwadratu. Maria przedstawiona jest z rękami złożonymi do modlitwy, co odbiega od "kanonicznego" wizerunku Niepokalanie Poczętej z lekko rozłożonymi, opuszczonymi ku dołowi rękami i dłońmi zwróconymi wewnętrzną stroną do przodu[3]. Ma odkrytą głowę i włosy opadające na ramiona i plecy, co także różni się od podstawowego typu ikonograficznego, w którym głowę okrywa chusta[3]. W takiej formie Immaculata występuje dosyć często w Małopolsce, również w twórczości cechowych warsztatów rzemieślniczych, których wytwory były wzorem dla ludowych kamieniarzy. Zgodnie z ikonografią stoi na spłaszczonej kuli ziemskiej, oplatanej przez węża, trzymającego w paszczy jabłko. Głowa węża znajduje się pod prawą stopą Marii, a pod lewą umieszczony jest półksiężyc. To również spotykane w Małopolsce odstępstwo od klasycznego przedstawienia, w którym wzniesione ku górze rogi księżyca rozchodzą się po bokach kuli ziemskiej.

Rzeźba jest bardzo podobna do umieszczonej na cokole figury Maryi Niepokalanie Poczętej przy skrzyżowaniu ul. Długosza i św. Kingi pochodzącej z 1811 r. Obie rzeźby przedstawiają Immaculatę w ten sam sposób łącznie z sierpem księżyca na kuli ziemskiej. Pochodzą z tego samego okresu, nie są jednak dziełem jednego twórcy. Maria na kolumnie jest przedstawiona bardziej frontalnie i statycznie. Szaty są zarysowane mocno schematycznie. Rzeźba wyszła spod ręki mniej sprawnego kamieniarza, który być może wzorował się na Marii z ulicy Długosza. Jeszcze jedna ludowa rzeźba Maryi Niepokalanie Poczętej w tym samym typie, ale późniejsza bo z 1868 r., znajduje się na cokole na końcu kamiennych schodów prowadzących na wzgórze staromiejskie do kościoła pw. św. Jana Chrzciciela.

Przypisy

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom I: województwo krakowskie, zeszyt 9: powiat myślenicki, Warszawa 1951, s. 4
  2. Jerzy Szablowski, Zabytki sztuki w Polsce. Powiat żywiecki, Warszawa 1948, s. 263
  3. 3,0 3,1 Chwalisław Zieliński, Sztuka sakralna, Poznań 1960, s. 381

Bibliografia

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom I: województwo krakowskie, zeszyt 9: powiat myślenicki, Warszawa 1951, s. 4