Drewniana kapliczka słupowa ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie: Różnice pomiędzy wersjami
m (int., lit.) |
|||
(Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Knyszyn_Nepomucen_2001.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa, Knyszyn|thumb|left|420px|1. Knyszyn, stara kapliczka przydrożna (fot. 2001)]] | [[Plik:Knyszyn_Nepomucen_2001.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa, Knyszyn|thumb|left|420px|1. Knyszyn, stara kapliczka przydrożna (fot. 2001)]] | ||
[[Plik:Knyszyn Nepomucen 2004.jpg|alt=Kapliczka przydrożna w Knyszynie|thumb|280px|2. Knyszyn, nowa kapliczka przydrożna (fot. 2004)]] | [[Plik:Knyszyn Nepomucen 2004.jpg|alt=Kapliczka przydrożna w Knyszynie|thumb|280px|2. Knyszyn, nowa kapliczka przydrożna (fot. 2004)]] | ||
− | + | Na wyjeździe z podlaskiego miasteczka '''Knyszyn''' (pow. moniecki, woj. podlaskie) w kierunku Korycina stoi drewniana kapliczka słupowa z rzeźbą [[Święty Jan Nepomucen|św. Jana Nepomucena]]. Do początku XXI stulecia była to [[kapliczka kłodowa]] (fot. 1, 3, 4, 5) z trudnego do ustalenia okresu. Być może jej historia sięga początków XX w. Kapliczki wykonane z dębowych, modrzewiowych lub sosnowych kłód obrabianych na kształt czworobocznych słupów były do niedawna charakterystycznym elementem krajobrazu północnego Podlasia, chociaż zawsze część drewnianych kapliczek słupowych nie była kapliczkami kłodowymi. W wydrążonych u góry wnękach znajdowały schronienie ludowe świątki, najczęściej św. Jan Nepomucen i [[Chrystus Frasobliwy]]. | |
− | W okolicy ulubionego niegdyś przez króla Zygmunta Augusta Knyszyna takie kapliczki znajdowały się lub jeszcze można je spotkać m.in. w Peńskich, Zastoczu, Kalinówce Kościelnej, Brzozówce Koronnej, Brzozówce Strzeleckiej, Łapczynie, [[Drewniane kapliczki słupowe w Dobrzyniówce na Podlasiu|Dobrzyniówce]], w niektórych wsiach nawet po dwie. Podobne kapliczki | + | W okolicy ulubionego niegdyś przez króla Zygmunta Augusta Knyszyna takie kapliczki znajdowały się lub jeszcze można je spotkać m.in. w Peńskich (fot. 7), Zastoczu (fot. 8), Kalinówce Kościelnej (fot. 6), Brzozówce Koronnej, Brzozówce Strzeleckiej, Łapczynie, [[Drewniane kapliczki słupowe w Dobrzyniówce na Podlasiu|Dobrzyniówce]] (fot. 9), w niektórych wsiach nawet po dwie. Podobne kapliczki występują na nieodległych Kurpiach (np. Dudy Puszczańskie - fot. 10). Kapliczki z Podlasia, w odróżnieniu od kurpiowskich, mają najczęściej wnękę otwartą arkadowo z boków. To w tych regionach najdłużej przetrwały bardzo popularne niegdyś w całej Polsce drewniane kapliczki słupowe (fot. 11, 12, 13). Gdzie indziej można je zobaczyć już głównie w muzeach. Za najstarszą zachowaną taką drewnianą kapliczkę przydrożną uchodzi znajdująca się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie kłodowa kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego pochodząca z mazowieckiego Anielowa w powiecie garwolińskim (fot. 11). Bardzo możliwe, że jej historia sięga połowy XVII w. Słupowa forma kapliczki jest uważana za bardzo starą. Na terenach, gdzie był do tego surowiec wykuwano je z kamienia. Trwałość tego materiału spowodowała, że na Dolnym Śląsku zachowało się wiele kapliczek aż ze średniowiecza (fot. 14, 15). Drewniane kapliczki słupowe popularne są też na graniczącej z województwem podlaskim Litwie (fot. 16, 17). Zdjęcie 16 pokazuje kapliczki z terenu Żmudzi zgromadzone w magazynie skansenu w Kleboniszkach. |
− | Większość | + | Większość ze znajdujących się jeszcze na Podlasiu kapliczek jest mocno zniszczona przez upływ czasu. Niektóre się rozpadają lub już się przewróciły. Czas nie oszczędził także znajdujących się w nich świątków. Mierzące od 30 do 45 cm figury znajdują się już tylko w nielicznych i są w większości w stanie szczątkowym (fot. 4, 5, 7, 8). Część trafiła do zbiorów muzeów (tak jak św. Jan Nepomucen, razem z kapliczką, z Kalinówki Kościelnej do Muzeum Podlaskiego w Białymstoku - fot. 6), niektóre znajdują się w zbiorach prywatnych (fot. 7 i 8) ale wiele zostało niestety skradzionych. Część zniknęła całkowicie (fot. 18). Pomimo znacznego zniszczenia i kapliczek, i rzeźb obiekty te w większości mają niewiele ponad 100 lat. najczęściej datowane są na początek XX wieku. Z tego czasu podchodzi również najprawdopodobniej stara kapliczka i rzeźba w Knyszynie. Można zakładać jednak, że w wielu przypadkach nie są to pierwsze kapliczki w tych lokalizacjach. Uświęcone już miejsce nie mogło pozostać puste. W miejsce zniszczonej przez czas kapliczki czy świątka zamawiano u któregoś z okolicznych bogorobów nową rzeźbę. Artysta starał się wykonać ją na podobieństwo starej, ''obmodlonej''. Na szczęście zdarza się jeszcze tak i teraz, i to, w porównaniu z ostatnim półwieczem, coraz częściej. |
− | Zniszczona kapliczka pod Knyszynem i znajdujący się w niej św. Jan Nepomucen zostały zastąpione nowymi wykonanymi na ich podobieństwo. Nowa kapliczka nie jest zrobiona z jednej kłody drewna i ma formę latarni otwartej z czterech stron. Nepomucen z ogromną palmą męczeńską zachowuje formalnie ludowy styl chociaż trudno współcześnie wykonanej rzeźbie przypisać ludowy charakter w sensie nie tylko nawiązania do formy ale i treści, w postaci wyrażanej przez sztukę ludową świadomości i podświadomości kulturowej społeczności wiejskiej. | + | Zniszczona kapliczka pod Knyszynem i znajdujący się w niej św. Jan Nepomucen zostały zastąpione w 2004 r. nowymi, wykonanymi na ich podobieństwo. Nowa kapliczka (fot. 2) nie jest zrobiona z jednej kłody drewna i ma formę latarni otwartej z czterech stron. Nepomucen z ogromną palmą męczeńską zachowuje formalnie ludowy styl, chociaż trudno współcześnie wykonanej rzeźbie przypisać ludowy charakter w sensie nie tylko nawiązania do formy, ale i treści, w postaci wyrażanej przez sztukę ludową świadomości i podświadomości kulturowej społeczności wiejskiej. |
+ | * [[Kapliczki kłodowe|Galeria kapliczek kłodowych]] | ||
+ | * [[Drewniane rzeźby św. Jana Nepomucena|Galeria drewnianych rzeźb św. Jana Nepomucena]] | ||
<center> | <center> | ||
− | <gallery widths= | + | <gallery widths=220 heights=200 mode=nolines> |
Plik:Knyszyn Nepomucen 2001a.jpg|alt=Słupowa kapliczka przydrożna ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie na Podlasiu|3. Knyszyn (fot. 2001) | Plik:Knyszyn Nepomucen 2001a.jpg|alt=Słupowa kapliczka przydrożna ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie na Podlasiu|3. Knyszyn (fot. 2001) | ||
Plik:Knyszyn Nepomucen 2001c.jpg|alt=Destrukt rzeźby św. Jana Nepomucena w przydrożnej kapliczce, Knyszyn|4. Knyszyn, Nepomucen (fot. 2001) | Plik:Knyszyn Nepomucen 2001c.jpg|alt=Destrukt rzeźby św. Jana Nepomucena w przydrożnej kapliczce, Knyszyn|4. Knyszyn, Nepomucen (fot. 2001) | ||
Linia 16: | Linia 18: | ||
Plik:Peńskie Nepomucen.jpg|alt=Destrukt rzeźby ludowej św. Jana Nepomucena z Peńskiego|7. Peńskie (fot. 2004) | Plik:Peńskie Nepomucen.jpg|alt=Destrukt rzeźby ludowej św. Jana Nepomucena z Peńskiego|7. Peńskie (fot. 2004) | ||
Plik:Zastocze Nepomucen.jpg|alt=Św. Jan Nepomucen, Zastocze|8. Zastocze (fot. 2004) | Plik:Zastocze Nepomucen.jpg|alt=Św. Jan Nepomucen, Zastocze|8. Zastocze (fot. 2004) | ||
− | Plik:Dudy Puszczańskie.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa, Dudy Puszczańskie, Kurpie| | + | Plik:Dobrzyniówka 2.jpg|alt=Drewniana kapliczka słupowa, Podlasie|9. Dobrzyniówka, Podlasie (fot. 2001) |
+ | Plik:Dudy Puszczańskie.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa, Dudy Puszczańskie, Kurpie|10. Dudy Puszczańskie, Kurpie (fot. 2001) | ||
+ | Plik:Anielów.jpg|alt=Przydrożna kapliczka kłodowa, Anielów|11. Anielów, Mazowsze (XVII w.) | ||
+ | Plik:Grabonóg.jpg|alt=Przydrożna kapliczka kłodowa św. Rozalii|12. Grabonóg, Wielkopolska (XVIII w.) | ||
+ | Plik:Rumoka lata 70.jpg|alt=Kłodowa kapliczka przydrożna w Rumoce|13. Rumoka, Mazowsze (XIX w.) | ||
+ | Plik:Studnica kapliczka kamienna.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa, Studnica|14. [[Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim|Studnica, Dolny Śląsk (średniowiecze)]] | ||
+ | Plik:Dompniga kapliczka 2012.jpg|alt=Przydrożna kapliczka Dompniga, Wrocław|15. [[Kapliczka Dompniga]], Wrocław (XV w.) | ||
+ | Plik:Kleboniszki.jpg|alt=Litweskie słupowe kapliczki przydrożne|16. Litwa (XIX i XX w.) | ||
+ | Plik:Rumszyszki.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa na Litwie|17. Rumszyszki, Litwa | ||
+ | Plik:Romaszewo.jpg|alt=Przydrożna kapliczka kłodowa|18. Podlasie | ||
</gallery> | </gallery> | ||
</center> | </center> |
Wersja z 16:48, 1 cze 2020
Na wyjeździe z podlaskiego miasteczka Knyszyn (pow. moniecki, woj. podlaskie) w kierunku Korycina stoi drewniana kapliczka słupowa z rzeźbą św. Jana Nepomucena. Do początku XXI stulecia była to kapliczka kłodowa (fot. 1, 3, 4, 5) z trudnego do ustalenia okresu. Być może jej historia sięga początków XX w. Kapliczki wykonane z dębowych, modrzewiowych lub sosnowych kłód obrabianych na kształt czworobocznych słupów były do niedawna charakterystycznym elementem krajobrazu północnego Podlasia, chociaż zawsze część drewnianych kapliczek słupowych nie była kapliczkami kłodowymi. W wydrążonych u góry wnękach znajdowały schronienie ludowe świątki, najczęściej św. Jan Nepomucen i Chrystus Frasobliwy.
W okolicy ulubionego niegdyś przez króla Zygmunta Augusta Knyszyna takie kapliczki znajdowały się lub jeszcze można je spotkać m.in. w Peńskich (fot. 7), Zastoczu (fot. 8), Kalinówce Kościelnej (fot. 6), Brzozówce Koronnej, Brzozówce Strzeleckiej, Łapczynie, Dobrzyniówce (fot. 9), w niektórych wsiach nawet po dwie. Podobne kapliczki występują na nieodległych Kurpiach (np. Dudy Puszczańskie - fot. 10). Kapliczki z Podlasia, w odróżnieniu od kurpiowskich, mają najczęściej wnękę otwartą arkadowo z boków. To w tych regionach najdłużej przetrwały bardzo popularne niegdyś w całej Polsce drewniane kapliczki słupowe (fot. 11, 12, 13). Gdzie indziej można je zobaczyć już głównie w muzeach. Za najstarszą zachowaną taką drewnianą kapliczkę przydrożną uchodzi znajdująca się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie kłodowa kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego pochodząca z mazowieckiego Anielowa w powiecie garwolińskim (fot. 11). Bardzo możliwe, że jej historia sięga połowy XVII w. Słupowa forma kapliczki jest uważana za bardzo starą. Na terenach, gdzie był do tego surowiec wykuwano je z kamienia. Trwałość tego materiału spowodowała, że na Dolnym Śląsku zachowało się wiele kapliczek aż ze średniowiecza (fot. 14, 15). Drewniane kapliczki słupowe popularne są też na graniczącej z województwem podlaskim Litwie (fot. 16, 17). Zdjęcie 16 pokazuje kapliczki z terenu Żmudzi zgromadzone w magazynie skansenu w Kleboniszkach.
Większość ze znajdujących się jeszcze na Podlasiu kapliczek jest mocno zniszczona przez upływ czasu. Niektóre się rozpadają lub już się przewróciły. Czas nie oszczędził także znajdujących się w nich świątków. Mierzące od 30 do 45 cm figury znajdują się już tylko w nielicznych i są w większości w stanie szczątkowym (fot. 4, 5, 7, 8). Część trafiła do zbiorów muzeów (tak jak św. Jan Nepomucen, razem z kapliczką, z Kalinówki Kościelnej do Muzeum Podlaskiego w Białymstoku - fot. 6), niektóre znajdują się w zbiorach prywatnych (fot. 7 i 8) ale wiele zostało niestety skradzionych. Część zniknęła całkowicie (fot. 18). Pomimo znacznego zniszczenia i kapliczek, i rzeźb obiekty te w większości mają niewiele ponad 100 lat. najczęściej datowane są na początek XX wieku. Z tego czasu podchodzi również najprawdopodobniej stara kapliczka i rzeźba w Knyszynie. Można zakładać jednak, że w wielu przypadkach nie są to pierwsze kapliczki w tych lokalizacjach. Uświęcone już miejsce nie mogło pozostać puste. W miejsce zniszczonej przez czas kapliczki czy świątka zamawiano u któregoś z okolicznych bogorobów nową rzeźbę. Artysta starał się wykonać ją na podobieństwo starej, obmodlonej. Na szczęście zdarza się jeszcze tak i teraz, i to, w porównaniu z ostatnim półwieczem, coraz częściej.
Zniszczona kapliczka pod Knyszynem i znajdujący się w niej św. Jan Nepomucen zostały zastąpione w 2004 r. nowymi, wykonanymi na ich podobieństwo. Nowa kapliczka (fot. 2) nie jest zrobiona z jednej kłody drewna i ma formę latarni otwartej z czterech stron. Nepomucen z ogromną palmą męczeńską zachowuje formalnie ludowy styl, chociaż trudno współcześnie wykonanej rzeźbie przypisać ludowy charakter w sensie nie tylko nawiązania do formy, ale i treści, w postaci wyrażanej przez sztukę ludową świadomości i podświadomości kulturowej społeczności wiejskiej.
15. Kapliczka Dompniga, Wrocław (XV w.)