Gotycka kapliczka słupowa w Świętej Katarzynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 1 pośredniej wersji utworzonej przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 +
__NOTOC__
 
[[Plik:Święta katarzyna św. jadwiga.jpeg|thumb|300px|1. Święta Jadwiga (fot. 2013)]]
 
[[Plik:Święta katarzyna św. jadwiga.jpeg|thumb|300px|1. Święta Jadwiga (fot. 2013)]]
 
'''Święta Katarzyna''' (niem. ''Kattern'') gmina Siechnice, powiat wrocławski.
 
'''Święta Katarzyna''' (niem. ''Kattern'') gmina Siechnice, powiat wrocławski.
  
Na filarze północnego odcinka  muru cmentarza (od ul. Sienkiewicza) XIII-wiecznego kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej umieszczona jest głowica późnogotyckiej kapliczki słupowej z ok. 1500 r.<ref>Kurt Degen, ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau'', Frankfurt am Main 1965, s. 147 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)</ref><ref>''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 143</ref> Piaskowcowa, prostopadłościenna kapliczka na rzucie kwadratu, zakończona dwuspadowym daszkiem zwieńczonym kulą i kutym żelaznym krzyżem kardynalskim (patriarchalnym), ma na trzech ścianach płaskorzeźby, a z tyłu późniejszą inskrypcję łacińską z [[chronostych]]em. Relief z przodu przedstawia scenę Ukrzyżowania z Maryją i św. Janem Apostołem (fot. 3). Na prawej ścianie jest wyobrażenie św. Barbary (fot. 4), na lewej - patronki Śląska św. Jadwigi (fot. 1). Na tylnej ścianie sto kilkadziesiąt lat po powstaniu kapliczki wyryto inskrypcję brzmiącą:
+
Na filarze północnego odcinka  muru cmentarza (od ul. Sienkiewicza) XIII-wiecznego kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej umieszczona jest głowica późnogotyckiej kapliczki słupowej z ok. 1500 r.<ref>Kurt Degen, ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau'', Frankfurt am Main 1965, s. 147 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)</ref><ref>''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 143</ref> Piaskowcowa, prostopadłościenna kapliczka na rzucie kwadratu, zakończona dwuspadowym daszkiem zwieńczonym kulą i kutym żelaznym krzyżem kardynalskim (patriarchalnym), ma na trzech ścianach płaskorzeźby, a z tyłu późniejszą inskrypcję łacińską z [[chronostych]]em. Relief z przodu przedstawia scenę Ukrzyżowania z Maryją i św. Janem Apostołem (fot. 3 i 8). Na prawej ścianie jest wyobrażenie św. Barbary (fot. 4 i  10), na lewej - patronki Śląska św. Jadwigi (fot. 1 i 9). Na tylnej ścianie sto kilkadziesiąt lat po powstaniu kapliczki wyryto inskrypcję brzmiącą:
  
 
''Crux Domini quoties aufertur fure Luthero, Catholica toties redditur illa fide.''
 
''Crux Domini quoties aufertur fure Luthero, Catholica toties redditur illa fide.''
  
Niżej chronostych zawierający nazwisko oraz tytuły fundatora inskrypcji, oraz być może remontu kapliczki:
+
Niżej chronostych zawierający nazwisko oraz tytuły fundatora inskrypcji zawierający być może datę powstania inskrypcji, a w każdym razie związany z rekatolicyzacją świątyni. 
''MatthIas Iohannes StephetIVs SS. TheoLogIae et I. V. perItVs ProtonotarIVs Papae CanonICVs VratIsLaVIensIs et InIbI ConsIstorII Assessor SILesIVs LIChtenbergensIs'' (fot. 5).
+
''MatthIas Iohannes StephetIVs SS. TheoLogIae et I. V. perItVs ProtonotarIVs Papae CanonICVs VratIsLaVIensIs et InIbI ConsIstorII Assessor SILesIVs LIChtenbergensIs'' (fot. 5 i 11).
  
 
Odczytana z chronogramu  data to 1661. Zachowana głowica ma 80 cm wysokości, razem z krzyżem 120 cm.
 
Odczytana z chronogramu  data to 1661. Zachowana głowica ma 80 cm wysokości, razem z krzyżem 120 cm.
  
Tego typu Boże Męki (Martery, Martyry) z końca XV i początków XVI w. musiały być częste na Dolnym Śląsku, gdyż do tej pory zachowały się w różnych jego rejonach. Najbliższe Świętej Katarzyny znajdują się we Wrocławiu: [[kapliczka Dompniga]] i głowica kapliczki prawdopodobnie z okolic dawnego opactwa Benedyktynów (później Norbertanów) na Ołbinie oraz prezentowana w lapidarium Muzeum Ślężańskiego w [[Kamienna kapliczka słupowa z Krzyżowic w Muzeum Ślężańskim w Sobótce|Sobótce]] kapliczka z Krzyżowic. Nieznana jest przyczyna fundacji, jej data, ani też pierwotne miejsce ustawienia kapliczki w Świętej Katarzynie. Podany wyżej wiek, ok . 1500 r,  został określony na podstawie cech stylowych w porównaniu ze wspominanymi wyżej kapliczkami. Powody fundacji mogły być różne. Kapliczka Dompniga z 1491 r. powstała dla upamiętnienia ściętego na wrocławskim Rynku starosty księstwa wrocławskiego Heinza Dompniga, skazanego za sprzeniewierzenie się interesom miasta. Inne stawiano prawdopodobnie też dla upamiętnienia jakichś zdarzeń lub w celach wotywnych.
+
Tego typu Boże Męki (Martery, Martyry) z końca XV i początków XVI w. musiały być częste na Dolnym Śląsku, gdyż do tej pory zachowały się w różnych jego rejonach. Najbliższe Świętej Katarzyny znajdują się we Wrocławiu: [[kapliczka Dompniga]], a właściwie kapliczka Foyta i głowica kapliczki prawdopodobnie z okolic dawnego opactwa Benedyktynów (później Norbertanów) na Ołbinie oraz prezentowana w lapidarium Muzeum Ślężańskiego w [[Kamienna kapliczka słupowa z Krzyżowic w Muzeum Ślężańskim w Sobótce|Sobótce]] kapliczka z Krzyżowic. Nieznana jest przyczyna fundacji, jej data, ani też pierwotne miejsce ustawienia kapliczki w Świętej Katarzynie. Podany wyżej wiek, ok . 1500 r,  został określony na podstawie cech stylowych w porównaniu ze wspominanymi wyżej kapliczkami. Powody fundacji mogły być różne. Kapliczka Foyta z 1491 r. miała powstać dla upamiętnienia ściętego na wrocławskim Rynku starosty księstwa wrocławskiego Heinza Dompniga, skazanego za sprzeniewierzenie się interesom miasta. W rzeczywistości jest to cmentarna kapliczka upamiętniająca Mathiasa Foyta, którą zostawiono po likwidacji cmentarza przy kościele św. Marii Magdaleny.  Inne stawiano prawdopodobnie też dla upamiętnienia jakichś zdarzeń lub w celach wotywnych.
  
Miejsca ustawienia były różne. Kapliczka Dompniga stała w rogu domu przy miejskiej ulicy, kapliczka z Ołbina w pobliżu zabudowań opactwa, kapliczka w Krzyżowicach odnaleziona została w 1923 r. w wale otaczającym stary dwór. Możliwe, że kapliczka w Świętej Katarzynie od początku stała w okolicy świątyni, a z pewnością w 1661 r. związana była z kościołem. Świadczy o tym cytowana wyżej inskrypcja, odnosząca się do odzyskania przez katolików w 1654 r. kościoła, przejętego przez protestantów w pierwszej połowie XVI w. Taką informację obwieszcza wrocławski kanonik Matthias Iohannes Stephetius, postponując przy tym "złodziejskich luteran". Należy tu wspomnieć, że gdy przejmowanie kościołów przez protestantów odbywało się w drodze przejścia parafian na stronę reformacji, najczęściej z proboszczem lub wręcz pod jego wpływem, to przywracanie kościołów katolicyzmowi i rekatolizacja Śląska po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) były działaniem państwowym, mającym na celu umocnienie władzy Habsburgów, dążących do uniemożliwienia odrodzenia politycznej opozycji protestanckiej. Na podstawie zarządzenia Ferdynanda III z 1653 r. odebrano protestantom 656 kościołów<ref>Norbert Conrads, ''Książęta i stany. Historia Śląska 1469-1740'', Wrocław 2006, s. 139</ref> na Śląsku, z wyłączeniem księstw lennych książąt będących ewangelikami (księstwo legnickie, brzeskie, oleśnickie), księstwa ziębickiego i Wrocławia, których prawo do swobody religijnej zagwarantował kończący wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski. Zdarzało się, że po odebraniu świątyni protestantom przez komisję redukcyjną przez długi czas jedynymi wiernymi katolickimi w parafii byli proboszcz i obsługa kościoła<ref>red. Marek Czapliński, ''Historia Śląska'', Wrocław 2007, s. 238</ref>.
+
Miejsca ustawienia były różne. Kapliczka Foyta stała w rogu domu przy miejskiej ulicy, kapliczka z Ołbina w pobliżu zabudowań opactwa, kapliczka w Krzyżowicach odnaleziona została w 1923 r. w wale otaczającym stary dwór. Możliwe, że kapliczka w Świętej Katarzynie od początku stała w okolicy świątyni, a z pewnością w 1661 r. związana była z kościołem. Świadczy o tym cytowana wyżej inskrypcja, odnosząca się do odzyskania przez katolików w 1654 r. świątyni, przejętej przez protestantów w pierwszej połowie XVI w. Taką informację obwieszcza wrocławski kanonik Matthias Iohannes Stephetius, postponując przy tym "złodziejskich luteran". Należy tu wspomnieć, że gdy przejmowanie kościołów przez protestantów odbywało się w drodze przejścia parafian na stronę reformacji, najczęściej z proboszczem lub wręcz pod jego wpływem, to przywracanie kościołów katolicyzmowi i rekatolizacja Śląska po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) były działaniem państwowym, mającym na celu umocnienie władzy Habsburgów, dążących do uniemożliwienia odrodzenia politycznej opozycji protestanckiej. Na podstawie zarządzenia Ferdynanda III z 1653 r. odebrano protestantom 656 kościołów<ref>Norbert Conrads, ''Książęta i stany. Historia Śląska 1469-1740'', Wrocław 2006, s. 139</ref> na Śląsku, z wyłączeniem księstw lennych książąt będących ewangelikami (księstwo legnickie, brzeskie, oleśnickie), księstwa ziębickiego i Wrocławia, których prawo do swobody religijnej zagwarantował kończący wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski. Zdarzało się, że po odebraniu świątyni protestantom przez komisję redukcyjną przez długi czas jedynymi wiernymi katolickimi w parafii byli proboszcz i obsługa kościoła<ref>red. Marek Czapliński, ''Historia Śląska'', Wrocław 2007, s. 238</ref>.
  
 
Nie wiadomo też, kiedy kapliczka straciła swój filar, ani kiedy umieszczono ją na koronie muru cmentarza, który uczyniono warownym prawdopodobnie w I poł. XVII w., jak wiele cmentarzy kościelnych w okolicy ([[Jaszkotle]], [[Jaksonów]], [[Przecławice]], [[Wilczków]], [[Żórawina]] i in.) w XVI i XVII w. w celu umożliwienia schronienia się ludności podczas ciągłych działań wojennych. Wieś została spalona przez wojska szwedzkie w 1643 r.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 141</ref> Obronny mur zachował się w części od strony północnej (ul. Główna). Cmentarz został powiększony w 1872 r., a w latach 1911-1912 mury były remontowane<ref name="Katalog"/> i najpewniej podczas którejś z tych prac kapliczka znalazła się w dzisiejszym miejscu.  
 
Nie wiadomo też, kiedy kapliczka straciła swój filar, ani kiedy umieszczono ją na koronie muru cmentarza, który uczyniono warownym prawdopodobnie w I poł. XVII w., jak wiele cmentarzy kościelnych w okolicy ([[Jaszkotle]], [[Jaksonów]], [[Przecławice]], [[Wilczków]], [[Żórawina]] i in.) w XVI i XVII w. w celu umożliwienia schronienia się ludności podczas ciągłych działań wojennych. Wieś została spalona przez wojska szwedzkie w 1643 r.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 141</ref> Obronny mur zachował się w części od strony północnej (ul. Główna). Cmentarz został powiększony w 1872 r., a w latach 1911-1912 mury były remontowane<ref name="Katalog"/> i najpewniej podczas którejś z tych prac kapliczka znalazła się w dzisiejszym miejscu.  
  
 
== Uaktualnienie 2022 ==
 
== Uaktualnienie 2022 ==
Aktualnie kapliczka stoi na cmentarzu kościelnym na prawo od głównego wejścia. Dokonano renowacji oraz dorobiono filar (fot. 6-11). Ocena inicjatywy odnowienia jest oczywiście pozytywna. Dobrze też, że kapliczka dostała filar i może stać samodzielnie ale po co ją ukrywać za murem cmentarza.  
+
Aktualnie kapliczka stoi na cmentarzu kościelnym na prawo od głównego wejścia. W międzyczasie  dokonano renowacji oraz dorobiono filar (fot. 6-11). Prace sfinansowała Gmina Siechnice (tabliczka z informacją). Ocena inicjatywy odnowienia jest oczywiście pozytywna. Dobrze też, że kapliczka dostała filar i może stać samodzielnie ale po co ją ukrywać za murem cmentarza.  
  
 
== Galeria ==
 
== Galeria ==

Aktualna wersja na dzień 18:18, 29 cze 2022

1. Święta Jadwiga (fot. 2013)

Święta Katarzyna (niem. Kattern) gmina Siechnice, powiat wrocławski.

Na filarze północnego odcinka muru cmentarza (od ul. Sienkiewicza) XIII-wiecznego kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej umieszczona jest głowica późnogotyckiej kapliczki słupowej z ok. 1500 r.[1][2] Piaskowcowa, prostopadłościenna kapliczka na rzucie kwadratu, zakończona dwuspadowym daszkiem zwieńczonym kulą i kutym żelaznym krzyżem kardynalskim (patriarchalnym), ma na trzech ścianach płaskorzeźby, a z tyłu późniejszą inskrypcję łacińską z chronostychem. Relief z przodu przedstawia scenę Ukrzyżowania z Maryją i św. Janem Apostołem (fot. 3 i 8). Na prawej ścianie jest wyobrażenie św. Barbary (fot. 4 i 10), na lewej - patronki Śląska św. Jadwigi (fot. 1 i 9). Na tylnej ścianie sto kilkadziesiąt lat po powstaniu kapliczki wyryto inskrypcję brzmiącą:

Crux Domini quoties aufertur fure Luthero, Catholica toties redditur illa fide.

Niżej chronostych zawierający nazwisko oraz tytuły fundatora inskrypcji zawierający być może datę powstania inskrypcji, a w każdym razie związany z rekatolicyzacją świątyni. MatthIas Iohannes StephetIVs SS. TheoLogIae et I. V. perItVs ProtonotarIVs Papae CanonICVs VratIsLaVIensIs et InIbI ConsIstorII Assessor SILesIVs LIChtenbergensIs (fot. 5 i 11).

Odczytana z chronogramu data to 1661. Zachowana głowica ma 80 cm wysokości, razem z krzyżem 120 cm.

Tego typu Boże Męki (Martery, Martyry) z końca XV i początków XVI w. musiały być częste na Dolnym Śląsku, gdyż do tej pory zachowały się w różnych jego rejonach. Najbliższe Świętej Katarzyny znajdują się we Wrocławiu: kapliczka Dompniga, a właściwie kapliczka Foyta i głowica kapliczki prawdopodobnie z okolic dawnego opactwa Benedyktynów (później Norbertanów) na Ołbinie oraz prezentowana w lapidarium Muzeum Ślężańskiego w Sobótce kapliczka z Krzyżowic. Nieznana jest przyczyna fundacji, jej data, ani też pierwotne miejsce ustawienia kapliczki w Świętej Katarzynie. Podany wyżej wiek, ok . 1500 r, został określony na podstawie cech stylowych w porównaniu ze wspominanymi wyżej kapliczkami. Powody fundacji mogły być różne. Kapliczka Foyta z 1491 r. miała powstać dla upamiętnienia ściętego na wrocławskim Rynku starosty księstwa wrocławskiego Heinza Dompniga, skazanego za sprzeniewierzenie się interesom miasta. W rzeczywistości jest to cmentarna kapliczka upamiętniająca Mathiasa Foyta, którą zostawiono po likwidacji cmentarza przy kościele św. Marii Magdaleny. Inne stawiano prawdopodobnie też dla upamiętnienia jakichś zdarzeń lub w celach wotywnych.

Miejsca ustawienia były różne. Kapliczka Foyta stała w rogu domu przy miejskiej ulicy, kapliczka z Ołbina w pobliżu zabudowań opactwa, kapliczka w Krzyżowicach odnaleziona została w 1923 r. w wale otaczającym stary dwór. Możliwe, że kapliczka w Świętej Katarzynie od początku stała w okolicy świątyni, a z pewnością w 1661 r. związana była z kościołem. Świadczy o tym cytowana wyżej inskrypcja, odnosząca się do odzyskania przez katolików w 1654 r. świątyni, przejętej przez protestantów w pierwszej połowie XVI w. Taką informację obwieszcza wrocławski kanonik Matthias Iohannes Stephetius, postponując przy tym "złodziejskich luteran". Należy tu wspomnieć, że gdy przejmowanie kościołów przez protestantów odbywało się w drodze przejścia parafian na stronę reformacji, najczęściej z proboszczem lub wręcz pod jego wpływem, to przywracanie kościołów katolicyzmowi i rekatolizacja Śląska po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) były działaniem państwowym, mającym na celu umocnienie władzy Habsburgów, dążących do uniemożliwienia odrodzenia politycznej opozycji protestanckiej. Na podstawie zarządzenia Ferdynanda III z 1653 r. odebrano protestantom 656 kościołów[3] na Śląsku, z wyłączeniem księstw lennych książąt będących ewangelikami (księstwo legnickie, brzeskie, oleśnickie), księstwa ziębickiego i Wrocławia, których prawo do swobody religijnej zagwarantował kończący wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski. Zdarzało się, że po odebraniu świątyni protestantom przez komisję redukcyjną przez długi czas jedynymi wiernymi katolickimi w parafii byli proboszcz i obsługa kościoła[4].

Nie wiadomo też, kiedy kapliczka straciła swój filar, ani kiedy umieszczono ją na koronie muru cmentarza, który uczyniono warownym prawdopodobnie w I poł. XVII w., jak wiele cmentarzy kościelnych w okolicy (Jaszkotle, Jaksonów, Przecławice, Wilczków, Żórawina i in.) w XVI i XVII w. w celu umożliwienia schronienia się ludności podczas ciągłych działań wojennych. Wieś została spalona przez wojska szwedzkie w 1643 r.[5] Obronny mur zachował się w części od strony północnej (ul. Główna). Cmentarz został powiększony w 1872 r., a w latach 1911-1912 mury były remontowane[5] i najpewniej podczas którejś z tych prac kapliczka znalazła się w dzisiejszym miejscu.

Uaktualnienie 2022

Aktualnie kapliczka stoi na cmentarzu kościelnym na prawo od głównego wejścia. W międzyczasie dokonano renowacji oraz dorobiono filar (fot. 6-11). Prace sfinansowała Gmina Siechnice (tabliczka z informacją). Ocena inicjatywy odnowienia jest oczywiście pozytywna. Dobrze też, że kapliczka dostała filar i może stać samodzielnie ale po co ją ukrywać za murem cmentarza.

Galeria

2013 rok

2022 rok

Przypisy

  1. Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965, s. 147 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 143
  3. Norbert Conrads, Książęta i stany. Historia Śląska 1469-1740, Wrocław 2006, s. 139
  4. red. Marek Czapliński, Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 238
  5. 5,0 5,1 Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 141