Gotycka kapliczka słupowa w Świętej Katarzynie

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
1. Święta Jadwiga (fot. 2013)

Święta Katarzyna (niem. Kattern) gmina Siechnice, powiat wrocławski.

Na filarze północnego odcinka muru cmentarza (od ul. Sienkiewicza) XIII-wiecznego kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej umieszczona jest głowica późnogotyckiej kapliczki słupowej z ok. 1500 r.[1][2] Piaskowcowa, prostopadłościenna kapliczka na rzucie kwadratu, zakończona dwuspadowym daszkiem zwieńczonym kulą i kutym żelaznym krzyżem kardynalskim (patriarchalnym), ma na trzech ścianach płaskorzeźby, a z tyłu późniejszą inskrypcję łacińską z chronostychem. Relief z przodu przedstawia scenę Ukrzyżowania z Maryją i św. Janem Apostołem (fot. 3 i 8). Na prawej ścianie jest wyobrażenie św. Barbary (fot. 4 i 10), na lewej - patronki Śląska św. Jadwigi (fot. 1 i 9). Na tylnej ścianie sto kilkadziesiąt lat po powstaniu kapliczki wyryto inskrypcję brzmiącą:

Crux Domini quoties aufertur fure Luthero, Catholica toties redditur illa fide.

Niżej chronostych zawierający nazwisko oraz tytuły fundatora inskrypcji zawierający być może datę powstania inskrypcji, a w każdym razie związany z rekatolicyzacją świątyni. MatthIas Iohannes StephetIVs SS. TheoLogIae et I. V. perItVs ProtonotarIVs Papae CanonICVs VratIsLaVIensIs et InIbI ConsIstorII Assessor SILesIVs LIChtenbergensIs (fot. 5 i 11).

Odczytana z chronogramu data to 1661. Zachowana głowica ma 80 cm wysokości, razem z krzyżem 120 cm.

Tego typu Boże Męki (Martery, Martyry) z końca XV i początków XVI w. musiały być częste na Dolnym Śląsku, gdyż do tej pory zachowały się w różnych jego rejonach. Najbliższe Świętej Katarzyny znajdują się we Wrocławiu: kapliczka Dompniga, a właściwie kapliczka Foyta i głowica kapliczki prawdopodobnie z okolic dawnego opactwa Benedyktynów (później Norbertanów) na Ołbinie oraz prezentowana w lapidarium Muzeum Ślężańskiego w Sobótce kapliczka z Krzyżowic. Nieznana jest przyczyna fundacji, jej data, ani też pierwotne miejsce ustawienia kapliczki w Świętej Katarzynie. Podany wyżej wiek, ok . 1500 r, został określony na podstawie cech stylowych w porównaniu ze wspominanymi wyżej kapliczkami. Powody fundacji mogły być różne. Kapliczka Foyta z 1491 r. miała powstać dla upamiętnienia ściętego na wrocławskim Rynku starosty księstwa wrocławskiego Heinza Dompniga, skazanego za sprzeniewierzenie się interesom miasta. W rzeczywistości jest to cmentarna kapliczka upamiętniająca Mathiasa Foyta, którą zostawiono po likwidacji cmentarza przy kościele św. Marii Magdaleny. Inne stawiano prawdopodobnie też dla upamiętnienia jakichś zdarzeń lub w celach wotywnych.

Miejsca ustawienia były różne. Kapliczka Foyta stała w rogu domu przy miejskiej ulicy, kapliczka z Ołbina w pobliżu zabudowań opactwa, kapliczka w Krzyżowicach odnaleziona została w 1923 r. w wale otaczającym stary dwór. Możliwe, że kapliczka w Świętej Katarzynie od początku stała w okolicy świątyni, a z pewnością w 1661 r. związana była z kościołem. Świadczy o tym cytowana wyżej inskrypcja, odnosząca się do odzyskania przez katolików w 1654 r. świątyni, przejętej przez protestantów w pierwszej połowie XVI w. Taką informację obwieszcza wrocławski kanonik Matthias Iohannes Stephetius, postponując przy tym "złodziejskich luteran". Należy tu wspomnieć, że gdy przejmowanie kościołów przez protestantów odbywało się w drodze przejścia parafian na stronę reformacji, najczęściej z proboszczem lub wręcz pod jego wpływem, to przywracanie kościołów katolicyzmowi i rekatolizacja Śląska po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) były działaniem państwowym, mającym na celu umocnienie władzy Habsburgów, dążących do uniemożliwienia odrodzenia politycznej opozycji protestanckiej. Na podstawie zarządzenia Ferdynanda III z 1653 r. odebrano protestantom 656 kościołów[3] na Śląsku, z wyłączeniem księstw lennych książąt będących ewangelikami (księstwo legnickie, brzeskie, oleśnickie), księstwa ziębickiego i Wrocławia, których prawo do swobody religijnej zagwarantował kończący wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski. Zdarzało się, że po odebraniu świątyni protestantom przez komisję redukcyjną przez długi czas jedynymi wiernymi katolickimi w parafii byli proboszcz i obsługa kościoła[4].

Nie wiadomo też, kiedy kapliczka straciła swój filar, ani kiedy umieszczono ją na koronie muru cmentarza, który uczyniono warownym prawdopodobnie w I poł. XVII w., jak wiele cmentarzy kościelnych w okolicy (Jaszkotle, Jaksonów, Przecławice, Wilczków, Żórawina i in.) w XVI i XVII w. w celu umożliwienia schronienia się ludności podczas ciągłych działań wojennych. Wieś została spalona przez wojska szwedzkie w 1643 r.[5] Obronny mur zachował się w części od strony północnej (ul. Główna). Cmentarz został powiększony w 1872 r., a w latach 1911-1912 mury były remontowane[5] i najpewniej podczas którejś z tych prac kapliczka znalazła się w dzisiejszym miejscu.

Uaktualnienie 2022

Aktualnie kapliczka stoi na cmentarzu kościelnym na prawo od głównego wejścia. W międzyczasie dokonano renowacji oraz dorobiono filar (fot. 6-11). Prace sfinansowała Gmina Siechnice (tabliczka z informacją). Ocena inicjatywy odnowienia jest oczywiście pozytywna. Dobrze też, że kapliczka dostała filar i może stać samodzielnie ale po co ją ukrywać za murem cmentarza.

Galeria

2013 rok

2022 rok

Przypisy

  1. Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965, s. 147 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 143
  3. Norbert Conrads, Książęta i stany. Historia Śląska 1469-1740, Wrocław 2006, s. 139
  4. red. Marek Czapliński, Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 238
  5. 5,0 5,1 Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 141