Kamienna kapliczka słupowa w Tyńcu Małym koło Wrocławia

Z almanach wrocławski
Wersja z dnia 11:06, 12 sty 2021 autorstwa Anna Kowalczewska (dyskusja | edycje) (dr.)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Kapliczka pokutna, Tyniec Mały
1. Kapliczka monolitowa w Tyńcu Małym

Tyniec Mały (niem. Tinz bei Domslau, Klein Tinz) gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka[1] kapliczka słupowa, datowana przez Katalog zabytków sztuki w Polsce na XV-XVI w.[2] Wcześniej stała pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła[1]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa, widoczny na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza.

Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen[1], być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej malowany na blasze[1].

Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako kapliczka pokutna (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców[3][4], praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z latarni umarłych (Szymanów, Lubnów)[5]. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących się na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania.

Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w Tyńcu nad Ślęzą i Pełcznicy w pow. wrocławskim oraz w Studnicy w pow. legnickim), ale stawiano takie też w XIX w. (np. kapliczka granitowa w Strzelcach pow. świdnicki).

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Degen Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice. Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).
  3. Maisel Witold, Archeologia prawna Polski.Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.
  4. Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.
  5. Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.