Kamienne krzyże w Jaksonowie w pow. wrocławskim: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Linia 1: Linia 1:
{{MKK1}}
+
{{MKK}}
 +
<div style="float: right;">[[Plik:Information icon.svg|left|16px]] ''[[Jaksonów - św. Jan Nepomucen|Zobacz artykuł o św. Janie Nepomucenie w Jaksonowie]]''</div>
 
[[Plik:Jaksonów krzyż kamienny.jpeg|thumb|left]]
 
[[Plik:Jaksonów krzyż kamienny.jpeg|thumb|left]]
<div style="float: right;">[[Plik:Information icon.svg|left|16px]] ''[[Jaksonów - św. Jan Nepomucen|Zobacz artykuł o św. Janie Nepomucenie w Jaksonowie]]''</div>
 
 
[[Plik:Jaksonów, Hellmich 1923 T. 1 r. 7.jpeg|thumb|200px|Zachowany krzyż, rys. M. Hellmich 1923, Tab. 1(7)]]
 
[[Plik:Jaksonów, Hellmich 1923 T. 1 r. 7.jpeg|thumb|200px|Zachowany krzyż, rys. M. Hellmich 1923, Tab. 1(7)]]
 
[[Plik:Jaksonów krzyż kamienny b.jpeg|thumb|left]]
 
[[Plik:Jaksonów krzyż kamienny b.jpeg|thumb|left]]

Wersja z 22:10, 18 wrz 2020

Monolitowe kamienne krzyże



Jaksonów krzyż kamienny.jpeg
Zachowany krzyż, rys. M. Hellmich 1923, Tab. 1(7)
Jaksonów krzyż kamienny b.jpeg

Jaksonów (niem. Jackschönau, od 1937 Schwertern) gm. Żórawina, pow. wrocławski.

W Jaksonowie do II wojny światowej znajdowały się dwa krzyże kamienne rozmieszczone po obu stronach schodów na cmentarz przykościelny[1][2][3] kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Umieszczony po prawej stronie zaginął.

Miejsce to nie jest pierwotnym miejscem ustawienia krzyży. Nie wiadomo, skąd zostały przeniesione, ani kiedy. Hans Lutsch w swoim zestawieniu śląskich zabytków z 1889 r. wspomina tylko o jednym krzyżu kamiennym na cmentarzu kościelnym[4]. Max Hellmich w wykazie kamiennych krzyży na Śląsku z 1923 r. informuje o dwóch stojących po obu stronach kamiennych schodów na cmentarz kościelny i zamieszcza ich rysunki[1]. Możliwe, że jeden z krzyży został przeniesiony ze swojego pierwotnego miejsca pod kościół pomiędzy tymi datami i obydwa zostały ustawione wtedy symetrycznie przed wejściem na cmentarz.

Zachowany krzyż

Przez Maxa Hellmicha obydwa krzyże zakwalifikowane zostały do pomników średniowiecznego prawa (Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes)[1], czyli autor uważał, że postawiono je w wykonaniu umów pojednawczych (kompozycyjnych) jako krzyże pokutne (pojednania). Tak samo określa je (Sühnekreuz) Kurt Degen w spisie zabytków powiatu wrocławskiego[3], wydanym po wojnie, ale dotyczącym inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936/37. Śladem niemieckich poprzedników jako krzyż pokutny określili zachowany krzyż w Jaksonowie polscy badacze[5]. Swoistym urzędowym usankcjonowaniem pokutnego charakteru krzyża było umieszczenie tabliczki sygnowanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Bractwo Krzyżowców przy PTTK o treści: "Krzyż pokutny XIV-XVI w., stawiany przez zabójcę na miejscu zbrodni". Bardzo słusznie takiej pewności co do charakteru krzyża nie ma Katalog zabytków sztuki w Polsce opisując go tylko: "krzyż, średniowieczny, granitowy"[6]. Pokutny charakter krzyża nie jest w żaden sposób udokumentowany, a taka kwalifikacja jest wyłącznie domysłem opartym na błędnym założeniu, że tego typu krzyże były wystawiane jedynie w wykonaniu umowy kompozycyjnej.

Krzyż w Jaksonowie można uznać za jeden z prymitywniejszych na Dolnym Śląsku. Takie wrażenie wizualne nie jest spowodowane wyłącznie nadgryzieniem przez ząb czasu. Co prawda na krzyżu widać wyraźne ślady wpływu czynników atmosferycznych i uszkodzeń, ale można także stwierdzić, że jego obróbki nie cechuje zaawansowana technika.

Krzyż jest corocznie bielony przez mieszkańców wsi.

Położenie

Przy drodze, na lewo od schodów prowadzących do kościoła (na cmentarz przykościelny).

Dane
Nr Materiał Forma Inskrypcja Wiek
granitowy łaciński nie ma przemieszczony średniowiecze
Wymiary (cm) Wysokość Szerokość Grubość
M. Hellmich (1923)[1] 116 100 15
K. Degen (1936/37)[3] 125 98
(2012) 127 95 14


Zaginiony krzyż

Zaginiony krzyż, rys. M. Hellmich 1923, Tab. 1(9)

Krzyż znajdował się po prawej stronie schodów. Zaginął w nieznanych okolicznościach.

Położenie

Przy drodze, na prawo od schodów prowadzących do kościoła (na cmentarz przykościelny).

Dane
Nr Materiał Forma Inskrypcja Wiek
granitowy nie miał przemieszczony
Wymiary (cm) Wysokość Szerokość Grubość
M. Hellmich (1923)[1] 85 73 12
K. Degen (1936/37)[3] 108 75

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtsstische, Liegnitz 1923, s. s. 26(38)
  2. Walther Steller, Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, in Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Breslau 1934
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965, s. 113
  4. Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 442
  5. Józef Milka, Kamienne pomniki średniowiecznego prawa, Wrocław 1979
  6. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 26

Źródła i literatura

  • Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 442
  • Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtsstische, Liegnitz 1923, s. 26(38), cytat: zu beiden Seiten der Steintreppe zur Kirche
  • Walther Steller, Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, in Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Breslau 1934, cytat: a I. 6. Jackschönau (H) 2K
  • Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965, s. 113, cytat: 1. Im W der Kirche, an der Friedhofsböschnung. 2. "Gleicher Standort (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
  • Józef Milka, Kamienne pomniki średniowiecznego prawa, Wrocław 1979
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 26 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)