Kapliczka św. Jakuba w Raciborzu: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
m
 
Linia 1: Linia 1:
{{W budowie}}
 
 
<div style="float: right;">[[Plik:Information icon.svg|left|16px]] ''[[Racibórz|Artykuły o innych kapliczkach w Raciborzu]]''</div>
 
<div style="float: right;">[[Plik:Information icon.svg|left|16px]] ''[[Racibórz|Artykuły o innych kapliczkach w Raciborzu]]''</div>
 
[[Plik:Racibórz Jakub.jpg|thumb|left|300px|1. Św. Jakub Młodszy, fot. 2013]]
 
[[Plik:Racibórz Jakub.jpg|thumb|left|300px|1. Św. Jakub Młodszy, fot. 2013]]
'''Kapliczka św. Jakuba Raciborzu''' przy ul Rybnickiej 37.
+
'''Kapliczka św. Jakuba w Raciborzu''' przy ul. Rybnickiej 37.
  
Wśród około 20 raciborskich kapliczek domkowych ta obok posesji przy ul. Rybnickiej 37 wyróżnia się zarówno wiekiem, jak i nietypowym patronem. Jest najstarszą zachowaną kapliczką domkową na terenie miasta. Zbudowana została w II połowie XVIII w.<ref name="KZS">''Katalog zabytków sztuki w Polsce'', ''Tom VII: województwo opolskie, Zeszyt 13: powiat raciborski'', Warszawa 1967, s. 53</ref> dla prawdopodobnie starszej od niej figury św. Jakuba. Tak mówi katalog zabytków sztuki w Polsce<ref name="KZS"/> na podstawie oceny stylowej. Raciborski nauczyciel i regionalista Georg Hyckel podaje legendę związaną z figurą i kapliczką, która przesuwa powstanie kapliczki na trzecie lub czwarte dziesięciolecie XIX w. Otóż rzeźba ma według niego pochodzić z rozbieranego w  1823 r. kościoła Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie (bożogrobców) pw. świętych Piotra i Pawła. Legenda mówi, że nie bardzo wiedziano co z nią zrobić więc postanowiono wrzucić  ją do Odry. Jednakże nawet sześć koni nie mogło ruszyć posągu z miejsca. Świadkiem wydarzenia był bogaty gospodarz Schorf pochodzący z Płoni, który przejeżdżał nieopodal wozem zaprzęgniętym w dwa woły. Zapytał pracujących ludzi, co chcą z figurą św. Jakuba zrobić. Gdy dowiedział się, że zamierzają ją wrzucić do Odry ale nie mogą jej ruszyć z miejsca, zaproponował aby figurę oddali jemu. Robotnicy chętnie się na to zgodzili i okazało się, że  bez trudu dało się ją załadować na wóz, a woły z łatwością ładunek pociągnęły. Obecni bardzo się zdziwili tym faktem. Tam, gdzie sześć koni nie dało rady pociągnąć, teraz zrobiły to dwa woły.  Schorf zbudował obok swego domu kapliczkę i postawił w nim  figurę. Kapliczka ta stoi do dziś przy ul. Rybnickiej 37, a św. Jakub chroni dom gospodarza i całą dzielnicę Płonia<ref name="Hyckel">Georg Hyckel. ''Was der Sagenborn rauscht. Sagen aus dem Stadt und Landkreise Ratibor.'' Racibórz: 1924.</ref>.
+
Wśród około 20 raciborskich kapliczek domkowych ta obok posesji przy ul. Rybnickiej 37 wyróżnia się zarówno wiekiem, jak i nietypowym patronem. Jest najstarszą zachowaną kapliczką domkową na terenie miasta. Zbudowana została w II połowie XVIII w.<ref name="KZS">''Katalog zabytków sztuki w Polsce'', ''Tom VII: województwo opolskie, Zeszyt 13: powiat raciborski'', Warszawa 1967, s. 53</ref> dla prawdopodobnie starszej od niej figury św. Jakuba. Tak mówi katalog zabytków sztuki w Polsce<ref name="KZS"/> na podstawie oceny stylowej. Raciborski nauczyciel i regionalista Georg Hyckel podaje legendę związaną z figurą i kapliczką, która przesuwa powstanie kapliczki na trzecie lub czwarte dziesięciolecie XIX w. Otóż rzeźba ma według niego pochodzić z rozbieranego w  1823 r. kościoła Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie (bożogrobców) pw. świętych Piotra i Pawła. Legenda mówi, że nie bardzo wiedziano, co z nią zrobić, więc postanowiono wrzucić  ją do Odry, jednakże nawet sześć koni nie mogło ruszyć posągu z miejsca. Świadkiem wydarzenia był bogaty gospodarz Schorf pochodzący z Płoni, który przejeżdżał nieopodal wozem zaprzęgniętym w dwa woły. Zapytał pracujących ludzi, co chcą z figurą św. Jakuba zrobić. Gdy dowiedział się, że zamierzają ją wrzucić do Odry, ale nie mogą jej ruszyć z miejsca, zaproponował, aby figurę oddali jemu. Robotnicy chętnie się na to zgodzili i okazało się, że  bez trudu dało się ją załadować na wóz, a woły z łatwością ładunek pociągnęły. Obecni bardzo się zdziwili tym faktem. Tam, gdzie sześć koni nie dało rady pociągnąć, teraz zrobiły to dwa woły.  Schorf zbudował obok swego domu kapliczkę i postawił w nim  figurę. Kapliczka ta stoi do dziś przy ul. Rybnickiej 37, a św. Jakub chroni dom gospodarza i całą dzielnicę Płonia<ref name="Hyckel">Georg Hyckel. ''Was der Sagenborn rauscht. Sagen aus dem Stadt und Landkreise Ratibor.'' Racibórz: 1924.</ref>.
  
KZS opisuje kapliczkę następująco. Murowana z cegły, otynkowana. Postawiona na planie półkola z [[sklepienie konchowe|konchowym sklepieniem]], kryta dachówką. Nad wejściem falisty szczyt z wnęką na figurkę, wydzielony wygiętym ku górze gzymsem. Wewnątrz znajduje się [[polichromia|polichromowana]] kamienna figura św. Jakuba. Przed nią umieszczony jest kroksztyn (osadzony w ścianie i z niej wystający element architektoniczny podtrzymujący balkon, wykusz, ganek itp.) w formie kartusza w rokokowym obramieniu z inskrypcją zawierającą nieczytelny [[chronostych]]<ref name="KZS"/>.  
+
KZS opisuje kapliczkę następująco: Murowana z cegły, otynkowana. Postawiona na planie półkola z [[sklepienie konchowe|konchowym sklepieniem]], kryta dachówką. Nad wejściem falisty szczyt z wnęką na figurkę, wydzielony wygiętym ku górze gzymsem. Wewnątrz znajduje się [[polichromia|polichromowana]] kamienna figura św. Jakuba. Przed nią umieszczony jest kroksztyn (osadzony w ścianie i z niej wystający element architektoniczny podtrzymujący balkon, wykusz, ganek itp.) w formie kartusza w rokokowym obramieniu z inskrypcją zawierającą nieczytelny [[chronostych]]<ref name="KZS"/>.  
 
[[Plik:Racibórz Jakub inskrypcja.jpg|thumb|2. Inskrypcja na kartuszu, fot. 2013]]
 
[[Plik:Racibórz Jakub inskrypcja.jpg|thumb|2. Inskrypcja na kartuszu, fot. 2013]]
Wątpliwości  budzi identyfikacja świętego. Wspominany ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' (1967) mówi, że jest to  św. Jakub Starszy<ref name="KZS"/> z kolei Alicja Gałecka-Poduchowna w bardzo oszczędnym zestawieniu raciborskich kapliczek (1997) stwierdza, że jest to św. Jakub Mniejszy, przedstawiony jako apostoł i pierwszy biskup Jerozolimy<ref name="AGP">Alicja Gałecka-Paduchowa, ''Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej'', Katowice 1997, s. 9 i 34</ref>. Co do stroju, to jest to starożytny ubiór wschodniego duchownego wysokiej rangi, tak jak go sobie wyobrażał środkowoeuropejski barokowy artysta, czyli po prostu naiwnie zorientalizowany ubiór łacińskiego duchownego z jego epoki z dodaniem symboli Kościoła wschodniego, np. [[Typy krzyża|krzyża patriarchalnego]]. Pod uwagę należy wziąć  trzy osoby: apostoła Jakuba Starszego (Większego), apostoła Jakuba Młodszego oraz Jakuba Sprawiedliwego (brata Jezusa). Dwaj ostatni byli ze sobą często utożsamiani, ale według współczesnych ustaleń patrystów to dwie odrębne osoby. Za pierwszego biskupa Jerozolimy uznaje się krewnego Jezusa - Jakuba Sprawiedliwego, który nie był apostołem. Należy rozumieć, że w książce o raciborskich kapliczkach chodzi właśnie o niego, a do opisu wkradły się elementy utożsamiania go z Jakubem Młodszym, który był apostołem. Problem w tym, że obaj święci nie byli nigdy popularni w kręgu łacińskim. Jakub, brat Jezusa, biskup Jerozolimy jest czczony głównie w kościołach wschodnich i tam występują jego częste wizerunki. Inaczej jest z apostołem Jakubem Starszym (Większym), którego sanktuarium w Santiago de Compostela jest od średniowiecza jednym z największych europejskich miejsc pielgrzymkowych, a sam apostoł jednym z bardziej czczonych świętych w zachodnim Kościele, patronującym wielu świątyniom, również w Raciborzu. To ostatnie przesądzałoby o prawdopodobnej identyfikacji bo również autorka  wspomnianego opracowania ''Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej'' łączy rzeźbę z podominikańskim kościołem św. Jakuba Starszego stwierdzając, że trafiła do kapliczki w związku z uaktualnianiem jego wyposażenia po pożarze w 1774 r.<ref name="AGP"/>. Działo się tak nierzadko z figurami uznanymi przy takiej okazji za zbędne w związku ze zmianą wystroju świątyni. W wybrzuszeniu na lewym biodrze postaci, na którym święty trzyma rękę, można dopatrywać się jednego z [[atrybuty świętych|atrybutów]] Jakuba Starszego, czyli torby pielgrzymiej. Koncepcja ta grzeszy jednak niespójnością bo przecież kościół, z którego ma pochodzić według Alicji Gałeckiej-Poduchowej rzeźba ma wezwanie św. Jakuba Większego.  
+
Wątpliwości  budzi identyfikacja świętego. Wspominany ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' (1967) mówi, że jest to  św. Jakub Starszy<ref name="KZS"/>, z kolei Alicja Gałecka-Poduchowna w bardzo oszczędnym zestawieniu raciborskich kapliczek (1997) stwierdza, że jest to św. Jakub Mniejszy, przedstawiony jako apostoł i pierwszy biskup Jerozolimy<ref name="AGP">Alicja Gałecka-Paduchowa, ''Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej'', Katowice 1997, s. 9 i 34</ref>. Co do stroju, to jest to starożytny ubiór wschodniego duchownego wysokiej rangi, tak jak go sobie wyobrażał środkowoeuropejski barokowy artysta, czyli po prostu naiwnie zorientalizowany ubiór łacińskiego duchownego z jego epoki z dodaniem symboli Kościoła wschodniego, np. [[Typy krzyża|krzyża patriarchalnego]]. Pod uwagę należy wziąć  trzy osoby: apostoła Jakuba Starszego (Większego), apostoła Jakuba Młodszego oraz Jakuba Sprawiedliwego (brata Jezusa). Dwaj ostatni byli ze sobą często utożsamiani, ale według współczesnych ustaleń patrystów to dwie odrębne osoby. Za pierwszego biskupa Jerozolimy uznaje się krewnego Jezusa - Jakuba Sprawiedliwego, który nie był apostołem. Należy rozumieć, że w książce o raciborskich kapliczkach chodzi właśnie o niego, a do opisu wkradły się elementy utożsamiania go z Jakubem Młodszym, który był apostołem. Problem w tym, że obaj święci nie byli nigdy popularni w kręgu łacińskim. Jakub, brat Jezusa, biskup Jerozolimy jest czczony głównie w kościołach wschodnich i tam występują jego częste wizerunki. Inaczej jest z apostołem Jakubem Starszym (Większym), którego sanktuarium w Santiago de Compostela jest od średniowiecza jednym z największych europejskich miejsc pielgrzymkowych, a sam apostoł jednym z bardziej czczonych świętych w zachodnim Kościele, patronującym wielu świątyniom, również w Raciborzu. To ostatnie przesądzałoby o prawdopodobnej identyfikacji bo również autorka  wspomnianego opracowania ''Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej'' łączy rzeźbę z podominikańskim kościołem św. Jakuba Starszego, stwierdzając, że trafiła do kapliczki w związku z uaktualnianiem jego wyposażenia po pożarze w 1774 r.<ref name="AGP"/>. Działo się tak nierzadko z figurami uznanymi przy takiej okazji za zbędne w związku ze zmianą wystroju świątyni. W wybrzuszeniu na lewym biodrze postaci, na którym święty trzyma rękę, można dopatrywać się jednego z [[atrybuty świętych|atrybutów]] Jakuba Starszego, czyli torby pielgrzymiej. Koncepcja ta grzeszy jednak niespójnością, bo przecież kościół, z którego ma pochodzić według Alicji Gałeckiej-Poduchowej rzeźba, ma wezwanie św. Jakuba Większego.  
  
W sukurs przychodzi "nieczytelna"  inskrypcja, która zresztą nie jest chronostychem (fot. 2). Po staraniach da się odczytać i brzmi.
+
W sukurs przychodzi "nieczytelna"  inskrypcja, która zresztą nie jest chronostychem (fot. 2). Po staraniach da się odczytać i brzmi ona:
  
 
S. Iacobus</br>
 
S. Iacobus</br>
Linia 18: Linia 17:
 
ce institutor
 
ce institutor
  
czyli ''Święty Jakub Młodszy, postoł, biskup Jerozolimy, założyciel Zakonu Stróżów Najświętszego Grobu Pańskiego w Jerozolimie z podwójnym czerwonym krzyżem''
+
czyli ''Święty Jakub Młodszy, apostoł, biskup Jerozolimy, założyciel Zakonu Stróżów Najświętszego Grobu Pańskiego w Jerozolimie z podwójnym czerwonym krzyżem''
  
Inskrypcja nie pozwala więc na wątpliwości i decyduje jednoznacznie o zamiarze niegdysiejszych fundatorów i wykonawcy. Wynika z niej też, że utożsamia Jakuba Apostoła Młodszego, który nie był biskupem Jerozolimy z Jakubem Sprawiedliwym, kuzynem Jezusa, który był pierwszym biskupem Jerozolimy. Współcześnie uważa się raczej, że to dwie odrębne osoby. Oczywiście Jakub, biskup Jerozolimy, nie był założycielem zakonu bożogrobców, którego początków należy doszukiwać pod koniec pierwszej krucjaty w 1099 r. Jest on jednak jednym z ich patronów (Jakub Mniejszy Apostoł i Jakub Sprawiedliwy są w tym wypadku również utożsamiani). Reasumując mamy do czynienia z figurą uważaną przez jej twórców za przedstawienie  św. Jakuba  Młodszego Apostoła rozumiejących, że jest to ta sama osoba, która była też biskupem Jerozolimy. Do rozstrzygnięcia pozostaje wiek rzeźby i kapliczki. Wszystkie (trzy) wspomniane źródła uważają, ze rzeźba jest prawdopodobnie z XVIII w.  Według zapisu Alicji Gałeckiej-Paduchowej figura musiała powstać przed 1774 r. gdyż wtedy miał miejsce pożar kościoła pw. św. Jakuba Większego, z którego miała zostać przeniesiona do zbudowanej dla niej kapliczki<ref name="AGP"/>. Cechy stylistyczne kapliczki wskazują, że rzeczywiście jest ona prawdopodobnie z II poł. XVIII w. Problemem jest tu jednak, że rzeźba  nie pochodzi z tego kościoła. Mogła natomiast znajdować się w kościele świętych Piotra i Pawła, który był świątynią bożogobców (Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie), św. Jakub Apostoł był jednym z ich patronów. Przetoczona legenda o powstaniu kapliczki wydaje się w jakiś sposób oparta na realnych wydarzeniach. Problematyczny wydaje się jednak czas i sposób powstania kapliczki. Wydaje się ona spójna stylowo z rzeźbą, a Georg Hyckel mówi o kapliczce  ufundowanej przez bogatego włościanina najwcześniej w latach 20. XIX w.  dla dużo starszej rzeźby<ref name="Hyckel"/>. Każde z omawianych źródeł zawiera niespójności. Można podsumować, że Katalog zabytków sztuki słusznie dostrzega równoczesność powstania rzeźby i kapliczki. Jeżeli nawet nie byłą to równoczesność czasowa, to twórca kapliczki projektował ją dla konkretnej rzeźby.  
+
Inskrypcja nie pozwala więc na wątpliwości i decyduje jednoznacznie o zamiarze niegdysiejszych fundatorów i wykonawcy. Wynika z niej też, że utożsamia Jakuba Apostoła Młodszego, który nie był biskupem Jerozolimy, z Jakubem Sprawiedliwym, kuzynem Jezusa, który był pierwszym biskupem Jerozolimy. Współcześnie uważa się raczej, że to dwie odrębne osoby. Oczywiście Jakub, biskup Jerozolimy, nie był założycielem zakonu bożogrobców, którego początków należy doszukiwać pod koniec pierwszej krucjaty w 1099 r. Jest on jednak jednym z ich patronów (Jakub Mniejszy Apostoł i Jakub Sprawiedliwy są w tym wypadku również ze sobą utożsamiani). Reasumując, mamy do czynienia z figurą uważaną przez jej twórców za przedstawienie  św. Jakuba  Młodszego Apostoła, rozumiejących, że jest to ta sama osoba, która była też biskupem Jerozolimy. Do rozstrzygnięcia pozostaje wiek rzeźby i kapliczki. Wszystkie (trzy) wspomniane źródła uważają, ze rzeźba jest prawdopodobnie z XVIII w.  Według zapisu Alicji Gałeckiej-Paduchowej figura musiała powstać przed 1774 r., gdyż wtedy miał miejsce pożar kościoła pw. św. Jakuba Większego, z którego miała zostać przeniesiona do zbudowanej dla niej kapliczki<ref name="AGP"/>. Cechy stylistyczne kapliczki wskazują, że rzeczywiście jest ona prawdopodobnie z II poł. XVIII w. Problemem jest tu jednak, że rzeźba  nie pochodzi z tego kościoła. Mogła natomiast znajdować się w kościele świętych Piotra i Pawła, który był świątynią bożogrobców (Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie), św. Jakub Apostoł był jednym z ich patronów. Przytoczona legenda o powstaniu kapliczki wydaje się w jakiś sposób oparta na realnych wydarzeniach. Problematyczny wydaje się jednak czas i sposób powstania kapliczki. Wydaje się ona spójna stylowo z rzeźbą, a Georg Hyckel mówi o kapliczce  ufundowanej przez bogatego włościanina najwcześniej w latach 20. XIX w.  dla dużo starszej rzeźby<ref name="Hyckel"/>. Każde z omawianych źródeł zawiera niespójności. Można podsumować, że Katalog zabytków sztuki słusznie dostrzega równoczesność powstania rzeźby i kapliczki. Jeżeli nawet nie była to równoczesność czasowa, to twórca kapliczki projektował ją dla konkretnej rzeźby.  
  
Kapliczka doczekała się w 2020 r. remontu. Rzecz bardzo pożądana i należy mieć nadzieję, ze przeprowadzona profesjonalnie i solidnie.  Wiarę tę  podważa rezultat odnowienia kartusza z inskrypcją. Renowacja niestety zniekształciła napis – najwyraźniej podjęła się jej osoba nieznająca łaciny. Pierwotne ‘Sepulchri’ zmieniono na ‘Seivichri’, ‘dvel’ [duel] zmieniono na ‘dvpi’.  
+
Kapliczka doczekała się w 2020 r. remontu. Była to rzecz bardzo pożądana i budząca nadzieję, że przeprowadzona profesjonalnie i solidnie.  Nadzieję tę  podważa rezultat odnowienia kartusza z inskrypcją. Renowacja niestety zniekształciła napis – najwyraźniej podjęła się jej osoba nieznająca łaciny. Pierwotne ‘Sepulchri’ zmieniono na ‘Seivichri’, ‘dvel’ [duel] zmieniono na ‘dvpi’.  
  
 
* [http://goo.gl/maps/MGiJ7 Kapliczka na mapie]
 
* [http://goo.gl/maps/MGiJ7 Kapliczka na mapie]

Aktualna wersja na dzień 15:53, 27 gru 2021

1. Św. Jakub Młodszy, fot. 2013

Kapliczka św. Jakuba w Raciborzu przy ul. Rybnickiej 37.

Wśród około 20 raciborskich kapliczek domkowych ta obok posesji przy ul. Rybnickiej 37 wyróżnia się zarówno wiekiem, jak i nietypowym patronem. Jest najstarszą zachowaną kapliczką domkową na terenie miasta. Zbudowana została w II połowie XVIII w.[1] dla prawdopodobnie starszej od niej figury św. Jakuba. Tak mówi katalog zabytków sztuki w Polsce[1] na podstawie oceny stylowej. Raciborski nauczyciel i regionalista Georg Hyckel podaje legendę związaną z figurą i kapliczką, która przesuwa powstanie kapliczki na trzecie lub czwarte dziesięciolecie XIX w. Otóż rzeźba ma według niego pochodzić z rozbieranego w 1823 r. kościoła Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie (bożogrobców) pw. świętych Piotra i Pawła. Legenda mówi, że nie bardzo wiedziano, co z nią zrobić, więc postanowiono wrzucić ją do Odry, jednakże nawet sześć koni nie mogło ruszyć posągu z miejsca. Świadkiem wydarzenia był bogaty gospodarz Schorf pochodzący z Płoni, który przejeżdżał nieopodal wozem zaprzęgniętym w dwa woły. Zapytał pracujących ludzi, co chcą z figurą św. Jakuba zrobić. Gdy dowiedział się, że zamierzają ją wrzucić do Odry, ale nie mogą jej ruszyć z miejsca, zaproponował, aby figurę oddali jemu. Robotnicy chętnie się na to zgodzili i okazało się, że bez trudu dało się ją załadować na wóz, a woły z łatwością ładunek pociągnęły. Obecni bardzo się zdziwili tym faktem. Tam, gdzie sześć koni nie dało rady pociągnąć, teraz zrobiły to dwa woły. Schorf zbudował obok swego domu kapliczkę i postawił w nim figurę. Kapliczka ta stoi do dziś przy ul. Rybnickiej 37, a św. Jakub chroni dom gospodarza i całą dzielnicę Płonia[2].

KZS opisuje kapliczkę następująco: Murowana z cegły, otynkowana. Postawiona na planie półkola z konchowym sklepieniem, kryta dachówką. Nad wejściem falisty szczyt z wnęką na figurkę, wydzielony wygiętym ku górze gzymsem. Wewnątrz znajduje się polichromowana kamienna figura św. Jakuba. Przed nią umieszczony jest kroksztyn (osadzony w ścianie i z niej wystający element architektoniczny podtrzymujący balkon, wykusz, ganek itp.) w formie kartusza w rokokowym obramieniu z inskrypcją zawierającą nieczytelny chronostych[1].

2. Inskrypcja na kartuszu, fot. 2013

Wątpliwości budzi identyfikacja świętego. Wspominany Katalog zabytków sztuki w Polsce (1967) mówi, że jest to św. Jakub Starszy[1], z kolei Alicja Gałecka-Poduchowna w bardzo oszczędnym zestawieniu raciborskich kapliczek (1997) stwierdza, że jest to św. Jakub Mniejszy, przedstawiony jako apostoł i pierwszy biskup Jerozolimy[3]. Co do stroju, to jest to starożytny ubiór wschodniego duchownego wysokiej rangi, tak jak go sobie wyobrażał środkowoeuropejski barokowy artysta, czyli po prostu naiwnie zorientalizowany ubiór łacińskiego duchownego z jego epoki z dodaniem symboli Kościoła wschodniego, np. krzyża patriarchalnego. Pod uwagę należy wziąć trzy osoby: apostoła Jakuba Starszego (Większego), apostoła Jakuba Młodszego oraz Jakuba Sprawiedliwego (brata Jezusa). Dwaj ostatni byli ze sobą często utożsamiani, ale według współczesnych ustaleń patrystów to dwie odrębne osoby. Za pierwszego biskupa Jerozolimy uznaje się krewnego Jezusa - Jakuba Sprawiedliwego, który nie był apostołem. Należy rozumieć, że w książce o raciborskich kapliczkach chodzi właśnie o niego, a do opisu wkradły się elementy utożsamiania go z Jakubem Młodszym, który był apostołem. Problem w tym, że obaj święci nie byli nigdy popularni w kręgu łacińskim. Jakub, brat Jezusa, biskup Jerozolimy jest czczony głównie w kościołach wschodnich i tam występują jego częste wizerunki. Inaczej jest z apostołem Jakubem Starszym (Większym), którego sanktuarium w Santiago de Compostela jest od średniowiecza jednym z największych europejskich miejsc pielgrzymkowych, a sam apostoł jednym z bardziej czczonych świętych w zachodnim Kościele, patronującym wielu świątyniom, również w Raciborzu. To ostatnie przesądzałoby o prawdopodobnej identyfikacji bo również autorka wspomnianego opracowania Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej łączy rzeźbę z podominikańskim kościołem św. Jakuba Starszego, stwierdzając, że trafiła do kapliczki w związku z uaktualnianiem jego wyposażenia po pożarze w 1774 r.[3]. Działo się tak nierzadko z figurami uznanymi przy takiej okazji za zbędne w związku ze zmianą wystroju świątyni. W wybrzuszeniu na lewym biodrze postaci, na którym święty trzyma rękę, można dopatrywać się jednego z atrybutów Jakuba Starszego, czyli torby pielgrzymiej. Koncepcja ta grzeszy jednak niespójnością, bo przecież kościół, z którego ma pochodzić według Alicji Gałeckiej-Poduchowej rzeźba, ma wezwanie św. Jakuba Większego.

W sukurs przychodzi "nieczytelna" inskrypcja, która zresztą nie jest chronostychem (fot. 2). Po staraniach da się ją odczytać i brzmi ona:

S. Iacobus
Min. Ap.I. Epus Hieroso
l. Ord. Can. Reg. Sepulchri
Cum Duel Rub. Cru
ce institutor

czyli Święty Jakub Młodszy, apostoł, biskup Jerozolimy, założyciel Zakonu Stróżów Najświętszego Grobu Pańskiego w Jerozolimie z podwójnym czerwonym krzyżem

Inskrypcja nie pozwala więc na wątpliwości i decyduje jednoznacznie o zamiarze niegdysiejszych fundatorów i wykonawcy. Wynika z niej też, że utożsamia Jakuba Apostoła Młodszego, który nie był biskupem Jerozolimy, z Jakubem Sprawiedliwym, kuzynem Jezusa, który był pierwszym biskupem Jerozolimy. Współcześnie uważa się raczej, że to dwie odrębne osoby. Oczywiście Jakub, biskup Jerozolimy, nie był założycielem zakonu bożogrobców, którego początków należy doszukiwać pod koniec pierwszej krucjaty w 1099 r. Jest on jednak jednym z ich patronów (Jakub Mniejszy Apostoł i Jakub Sprawiedliwy są w tym wypadku również ze sobą utożsamiani). Reasumując, mamy do czynienia z figurą uważaną przez jej twórców za przedstawienie św. Jakuba Młodszego Apostoła, rozumiejących, że jest to ta sama osoba, która była też biskupem Jerozolimy. Do rozstrzygnięcia pozostaje wiek rzeźby i kapliczki. Wszystkie (trzy) wspomniane źródła uważają, ze rzeźba jest prawdopodobnie z XVIII w. Według zapisu Alicji Gałeckiej-Paduchowej figura musiała powstać przed 1774 r., gdyż wtedy miał miejsce pożar kościoła pw. św. Jakuba Większego, z którego miała zostać przeniesiona do zbudowanej dla niej kapliczki[3]. Cechy stylistyczne kapliczki wskazują, że rzeczywiście jest ona prawdopodobnie z II poł. XVIII w. Problemem jest tu jednak, że rzeźba nie pochodzi z tego kościoła. Mogła natomiast znajdować się w kościele świętych Piotra i Pawła, który był świątynią bożogrobców (Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie), św. Jakub Apostoł był jednym z ich patronów. Przytoczona legenda o powstaniu kapliczki wydaje się w jakiś sposób oparta na realnych wydarzeniach. Problematyczny wydaje się jednak czas i sposób powstania kapliczki. Wydaje się ona spójna stylowo z rzeźbą, a Georg Hyckel mówi o kapliczce ufundowanej przez bogatego włościanina najwcześniej w latach 20. XIX w. dla dużo starszej rzeźby[2]. Każde z omawianych źródeł zawiera niespójności. Można podsumować, że Katalog zabytków sztuki słusznie dostrzega równoczesność powstania rzeźby i kapliczki. Jeżeli nawet nie była to równoczesność czasowa, to twórca kapliczki projektował ją dla konkretnej rzeźby.

Kapliczka doczekała się w 2020 r. remontu. Była to rzecz bardzo pożądana i budząca nadzieję, że przeprowadzona profesjonalnie i solidnie. Nadzieję tę podważa rezultat odnowienia kartusza z inskrypcją. Renowacja niestety zniekształciła napis – najwyraźniej podjęła się jej osoba nieznająca łaciny. Pierwotne ‘Sepulchri’ zmieniono na ‘Seivichri’, ‘dvel’ [duel] zmieniono na ‘dvpi’.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VII: województwo opolskie, Zeszyt 13: powiat raciborski, Warszawa 1967, s. 53
  2. 2,0 2,1 Georg Hyckel. Was der Sagenborn rauscht. Sagen aus dem Stadt und Landkreise Ratibor. Racibórz: 1924.
  3. 3,0 3,1 3,2 Alicja Gałecka-Paduchowa, Kapliczki przydrożne ziemi raciborskiej, Katowice 1997, s. 9 i 34