Kapliczki w Pełcznicy koło Kątów Wrocławskich

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Kapliczka niszowa, Pełcznica
1. Nisza z figurką św. Jana Nepomucena, fot. 2017
Wrnętrze kapliczki domkowej w Pełcznicy
2. Wnętrze kapliczki z 1824 r. z ludowym krucyfiksem, fot. 2017
Kapliczka domkowa z Pełcznicy koło Kątów Wrocławskich
3. Kapliczka domkowa przy posesji nr 18, fot. 2012

Pełcznica (niem. Polsnitz, od 1937 Brückenfelde) jest wsią w gminie Kąty Wrocławskie w powiecie wrocławskim na Dolnym Śląsku. Teren dzisiejszej gminy Kąty Wrocławskie pozostał po reformacji bardziej katolicki niż gminy na południu i wschodzie powiatu wrocławskiego (gminy Kobierzyce, Jordanów Śląski, Siechnice, Długołęka, Czernica). Ten podział jest wyraźnie widoczny w pejzażu kapliczkowym do dziś pomimo zamieszkiwania w całości tych terenów od ponad 70 lat przez polską ludność katolicką. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że majątki w tych okolicach były przez wieki w posiadaniu instytucji kościelnych, co utrzymało więź mieszkańców z Kościołem katolickim. Dlatego niektóre wsie w okolicach Kątów Wrocławskich pełne są kapliczek i krzyży. Jedną z takich miejscowości jest Pełcznica, którą w 1149 r. otrzymali jako uposażenie benedyktyni z wrocławskiego Ołbina. Wraz z kilkoma wsiami z okolicy (Kilianów, Kozłów, Krobielowice, Samsonowice, Wojtkowice), które zakonnicy nabyli później, Pełcznica była własnością norbertanów (premonstratensów) - następców benedyktynów we Wrocławiu - do 1810 r., kiedy kościelne majątki w Królestwie Prus zostały sekularyzowane. W miejscowości pozostało kilkanaście kapliczek i krzyży przydrożnych (Monolitowa kapliczka słupowa w Pełcznicy), o które dbają dzisiejsi mieszkańcy, w znacznej części potomkowie przesiedleńców spod Sambora w przedwojennym województwie lwowskim, głównie z wsi Sąsiadowice.

Kapliczki domkowe

W zachodniej części wsi przy głównej ulicy, koło domu nr 45, stoi murowana z cegły, tynkowana, domkowa kapliczka (fot. 4,5,6) zbudowana w 1824 r.(Degen, 1965)(Katalog ..., 1991) Przed wojną posesja należała do Augusta Beiera i miała nr 22(Degen, 1965). Kryta dwuspadowym daszkiem z dachówki. Po ostatnim remoncie zmieniła wygląd. Wcześniej otwór wejściowy ujęty był parą pilastrów. W środku ołtarz ze współczesnymi dewocjonaliami oraz krucyfiks ludowy z drzewa lipowego sygnowany z tyłu "Anton Stuffel 1824"(Degen, 1965) (fot. 2). To niezwykle rzadki przykład, w skali całego Dolnego Śląska, zachowania "in situ" oryginalnej, bardzo starej, ludowej rzeźby kapliczkowej. Tym bardziej ciekawy, że rzeźba i w ogóle sztuka ludowa na Dolnym Śląsku zanikła już w XIX w., w związku z postępem gospodarczym na terenach wiejskich i upodobnieniem się stylu życia do miejskiego.

Kolejne dwie kapliczki znajdują się przy ulicy obiegającej od północy gotycki kościół pw. św. Mikołaja z XV w. Obie murowane z cegły, tynkowane, pochodzące z I połowy XIX w.(Katalog ..., 1991) Pierwsza przy posesji nr 18, zbudowana na planie prostokąta, wymaga remontu. Jako jedyna z 4 pełczyńskich kapliczek domkowych zachowała oryginalną formę i jest nadzieja, że remont ją zachowa (fot. 3,7,8,9). W środku prosty, przedwojenny ołtarz z gipsową współczesną figurą Matki Boskiej (fot. 10). Kapliczka została odsłonięta w 2018 r. poprzez wycięcie zasłaniającego ją już drzewa. Druga przy posesji nr 20 o charakterze neogotyckim ujęta jest dwoma słupami. Słup wieńczy również kalenicę dwuspadowego dachu (fot. 11). Remontowana kapliczka zatraciła swój oryginalny styl. W wnętrzu ołtarz (fot. 12), za którym składowane są stare dewocjonalia (fot. 13). Obie widoczne są na widokówce z 1905 r. (fot. 14 - kapliczki zaznaczone żółtymi strzałkami, wyżej przy posesji nr 18, niżej przy posesji nr 20).

Czwarta murowana kapliczka domkowa stoi na posesji nr 35, na południe od kościoła, przy skrzyżowaniu głównej ulicy z drogą do Kozłowa. Jest schowana za żywopłotem (fot. 15, 16). Pochodzi również z I połowy XIX w., ale całkowicie zatraciła dany charakter.

Kapliczki niszowe w domach

Na wysokości pierwszego piętra budynku dawnej plebanii z 1705 r., dziś domu prywatnego nr 26 (fot. 17, 19), znajduje się nisza z muszlowym zwieńczeniem (fot 1, 18). Stoi w niej dziewiętnastowieczna figurka św. Jana Nepomucena(Katalog ..., 1991). Święty przedstawiony jest klasycznie w stroju prałata. Nad głową aureola z pięcioma gwiazdami. Figurka została odnowiona w 2018 r.

Według katalogu zabytków powiatu wrocławskiego sporządzonego na podstawie inwentaryzacji z lat 1936-1937(Degen, 1965) w Pełcznicy znajdowały się także trzy warte uwagi kapliczki w fasadach domów z figurami Matki Boskiej tzw. Hausmadonnen. Figury te zaginęły.

  • W domu domu nr 7 (przedwojenna numeracja) właściciel Sauer zrobił w 1921 r. nową niszę dla drewnianej rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Wykonana z drzewa lipowego figura wysokości 65 cm pochodziła z ok. połowy XVIII w. i została kupiona według oświadczenia właściciela w 1880 r. w Czechach. Polichromowana rzeźba przedstawiała Matkę Boską unoszącą się w chmurach z Dzieciątkiem trzymanym w lewym ręku i aureolą(Degen, 1965).
  • W domu nr 22 (przedwojenna numeracja) dziś 45 (ten sam, przed którym stoi kapliczka domkowa z 1824 r.) znajdowała się drewniana figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XVIII w. W czasie spisu (1936-1937) rzeźba była mocno uszkodzona. Ludowa, prymitywna rzeźba wysokości 81 cm ze śladami złocenia przedstawiała Maryję trzymającą dziecko w lewym ręku, prawe ramię było odłamane. Brakowało też stóp i podstawy(Degen, 1965).
  • Hausmadonna w domu kolejarza Gürtlera (nr 107 według przedwojennej numeracji) to wysoka na 125 cm rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca prawdopodobnie z XVI w. W ręce ówczesnego właściciela trafiła w 1900 r. Według informacji posiadacza pochodziła z kościoła w Wojtkowicach. Jak stwierdza autor katalogu Kurt Degen, na wyposażeniu wojtkowickiego kościoła nie było nigdy takiej figury i wyraża przypuszczenie, że pochodzi ona z kaplicy pałacowej w Krobielowicach. Pałac należący do opactwa św. Wincentego norbertanów we Wrocławiu został zsekularyzowany w 1810, jak wszystkie posiadłości zakonne w Królestwie Prus, a w 1814 r. podarowany marszałkowi Blücherowi jako wynagrodzenie jego zasług w wojnie z Napoleonem. Rzeźba przedstawiała Matkę Boską z Dzieciątkiem trzymanym na lewym ramieniu. Prawa ręka była uszkodzona, podobnie jak podstawa. Korona Maryi była niedawno dorobiona (Degen, 1965).


Publikacja - 2014 r.
Aktualizacja - 2019 r.


Literatura

  • Degen, Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: Weidlich, 1965 s. 213-214 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice. Warszawa 1991, s. 78.