Krzyże z Chrystusem wyciętym z blachy: Różnice pomiędzy wersjami
() |
|||
(Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Ołdrzychow.jpg|thumb|2. Grupa Ukrzyżowania, Ołdrzychów]] | [[Plik:Ołdrzychow.jpg|thumb|2. Grupa Ukrzyżowania, Ołdrzychów]] | ||
− | '''Krzyże z wyciętą z blachy i pomalowaną sylwetką ukrzyżowanego Chrystusa''' | + | [https://www.google.com/maps/d/u/0/edit?hl=pl&mid=1MEUTpSnj7053lIOYhUPGCkXLuE7PSn8m&ll=50.49058028990676%2C18.389645227406618&z=7 Mapa rozmieszczenia krzyży z Chrystusem z blachy]</br> |
+ | '''Krzyże z wyciętą z blachy i pomalowaną sylwetką ukrzyżowanego Chrystusa''' pojawiły się przy drogach na przełomie XVIII i XIX wieku. Były to niewielkie postacie Ukrzyżowanego na metalowych krzyżach umieszczonych na murowanych postumentach (fot. 3, 4). Powstawały one przez kilkadziesiąt lat, poza połowę XIX w., i spotykane są głównie w sudeckich i podsudeckich powiatach Dolnego Śląska i Czech. Na terenie Śląska występują praktycznie tylko w miejscowościach będących własnością ośrodków zakonnych: Magdalenek w Lubaniu ([[:Plik:Henryków Lubański 1.jpg|Henryków Lubański]]) i Nowogrodźcu ([[:Plik:Parzyce_1.jpg|Parzyce]] i fot. 3, [[:Plik:Nowogrodziec.jpg|Nowogrodziec]]), Benedyktynek w Lubomierzu ([[:Plik:Chmieleń_2.jpg|Chmieleń]] i fot. 4, [[:Plik:Golejów.jpg|Golejów]], Wojciechów [[:Plik:Wojciechów_1.jpg|1]], [[:Plik:Wojciechów_2.jpg|2]] i [[:Plik:Wojciechów_3.jpg|3]]) Cystersów w Krzeszowie ([[:Plik:Czadrów_1.jpg|Czadrów]], [[:Plik:Olszyny_1.jpg|Olszyny]], [[:Plik:Przedwojów.jpg|Przedwojów]], [[:Plik:Chełmsko Śląskie.jpg|Chełmsko Śląskie]], [[:Plik:Lubawka.jpg|Lubawka]], [[Metalowy krzyż z blaszanym Chrystusem w Niedamirowie|Niedmirów]], [[:Plik:Okrzeszyn.jpg|Okrzeszyn]], [[:Plik:Uniemyśl.jpg|Uniemyśl]]. | ||
[[Plik:Werynia b.jpg|thumb|left|1. Werynia pow. kolbuszowski]] | [[Plik:Werynia b.jpg|thumb|left|1. Werynia pow. kolbuszowski]] | ||
Rozwój hutnictwa metali nieżelaznych po połowie XIX w. doprowadził do produkcji trwałych blach na skalę przemysłową, a za tym poszedł spadek cen i ich łatwa dostępność. Pojawiło się wówczas bardzo dużo fundacji drewnianych krzyży, z dużo większymi blaszanymi postaciami Chrystusa. Stawiano je w katolickich regionach właściwie całego Śląska. Taka forma Ukrzyżowanego stała się powszechna dla krzyży w całym władztwie Habsburgów, a więc dotarła również do ziem polskich zaboru austriackiego, nie stając się jednak tak popularna jak na pruskim Śląsku. Na pozostałych ziemiach polskich krzyż z pomalowaną na blasze sylwetką Chrystusa jest praktycznie nieznany. Dotyczy to nie tylko zaboru rosyjskiego ale i Wielkopolski, sąsiadującej bezpośrednio ze Śląskiem w ramach jednego organizmu państwowego. | Rozwój hutnictwa metali nieżelaznych po połowie XIX w. doprowadził do produkcji trwałych blach na skalę przemysłową, a za tym poszedł spadek cen i ich łatwa dostępność. Pojawiło się wówczas bardzo dużo fundacji drewnianych krzyży, z dużo większymi blaszanymi postaciami Chrystusa. Stawiano je w katolickich regionach właściwie całego Śląska. Taka forma Ukrzyżowanego stała się powszechna dla krzyży w całym władztwie Habsburgów, a więc dotarła również do ziem polskich zaboru austriackiego, nie stając się jednak tak popularna jak na pruskim Śląsku. Na pozostałych ziemiach polskich krzyż z pomalowaną na blasze sylwetką Chrystusa jest praktycznie nieznany. Dotyczy to nie tylko zaboru rosyjskiego ale i Wielkopolski, sąsiadującej bezpośrednio ze Śląskiem w ramach jednego organizmu państwowego. | ||
− | Plastyczny, więc łatwy w obróbce i tani surowiec, przyczynił się do zwiększenia liczby krzyży przydrożnych, gdyż od 3 ćwierci XIX w. fundacja krzyża z blaszanym Chrystusem przestała być drogą inwestycją i stała się dostępna dla uboższych warstw. Pojawiły się zarówno produkty rzemieślnicze skierowane na lokalne rynki, nieraz przeznaczone do samodzielnego pomalowania jak i przygotowywane przez wiejskich kowali, we współpracy z uzdolnionymi malarsko sąsiadkami. Spowodowało to wielką różnorodność stylistyczną Chrystusa z blachy, powiększoną jeszcze z upływem czasu w wyniku przemalowań. Trwałość surowca, z którego wycięta jest postać, połączona z nietrwałością malowania i jednocześnie jego łatwość, spowodowały, że blaszane przedstawienia Ukrzyżowanego cechuje ogromna różnorodność stylistyczna wynikająca nie tylko z indywidualnych, malarskich przedstawień postaci Jezusa ale także przemalowań pierwotnych warstw. | + | Plastyczny, więc łatwy w obróbce i tani surowiec, przyczynił się do zwiększenia liczby krzyży przydrożnych, gdyż od 3. ćwierci XIX w. fundacja krzyża z blaszanym Chrystusem przestała być drogą inwestycją i stała się dostępna dla uboższych warstw. Pojawiły się zarówno produkty rzemieślnicze skierowane na lokalne rynki, nieraz przeznaczone do samodzielnego pomalowania, jak i przygotowywane przez wiejskich kowali, we współpracy z uzdolnionymi malarsko sąsiadkami. Spowodowało to wielką różnorodność stylistyczną Chrystusa z blachy, powiększoną jeszcze z upływem czasu w wyniku przemalowań. Trwałość surowca, z którego wycięta jest postać, połączona z nietrwałością malowania i jednocześnie jego łatwość, spowodowały, że blaszane przedstawienia Ukrzyżowanego cechuje ogromna różnorodność stylistyczna, wynikająca nie tylko z indywidualnych, malarskich przedstawień postaci Jezusa ale także przemalowań pierwotnych warstw. |
<gallery widths=320 heights=240> | <gallery widths=320 heights=240> | ||
Linia 13: | Linia 14: | ||
* [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie dolnośląskim]] | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie dolnośląskim]] | ||
− | + | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie lubuskim]] | |
+ | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie małopolskim]] | ||
+ | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie opolskim]] | ||
+ | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie śląskim]] | ||
+ | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy poza Śląskiem i województwem małopolskim]] | ||
+ | * [[Krzyże z Chrystusem z blachy w Czechach]] | ||
+ | * [[Obrazy malowane na blasze]] | ||
== == | == == | ||
* Derus Małgorzata. ''Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia.'' Bytom: 2006, s. 29-30. | * Derus Małgorzata. ''Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia.'' Bytom: 2006, s. 29-30. | ||
Linia 19: | Linia 26: | ||
* Janicka-Krzywda Urszula, Krzywda Piotr. Majerczak, Kazimierz. ''Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica.'' Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 71, 172, 194. | * Janicka-Krzywda Urszula, Krzywda Piotr. Majerczak, Kazimierz. ''Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica.'' Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 71, 172, 194. | ||
* Jura Włodzimierz. ''Żywieckie kapliczki, figury i krzyże przydrożne.'' Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2000. | * Jura Włodzimierz. ''Żywieckie kapliczki, figury i krzyże przydrożne.'' Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2000. | ||
− | * ''Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: tekst.'' Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, s. 69, 153, 166, 179, 181, 184, 190, 200, 201, 207, 210, 212, 219, 239, 243, 258, 259, 261, 262, 264, 265/1 385, 405, 463/4, 488/2. | + | * ''Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: tekst.'' Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, s. 69, 153, 166, 179, 181, 184, 190, 200, 201, 207, 210, 212, 219, 239, 243, 258, 259, 261, 262, 264, 265/1 385, 405, 463/4, 488/2, 572/2, 637/1, 723/2, 724/20. |
* ''Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: ilustracje.'' Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, fot. 202, 427. | * ''Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: ilustracje.'' Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, fot. 202, 427. | ||
* ''Kapliczki i krzyże przydrożne Ziemi Bocheńskiej.'' Red. Skoczek P. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 19. | * ''Kapliczki i krzyże przydrożne Ziemi Bocheńskiej.'' Red. Skoczek P. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 19. |
Wersja z 18:50, 24 lis 2020
Mapa rozmieszczenia krzyży z Chrystusem z blachy
Krzyże z wyciętą z blachy i pomalowaną sylwetką ukrzyżowanego Chrystusa pojawiły się przy drogach na przełomie XVIII i XIX wieku. Były to niewielkie postacie Ukrzyżowanego na metalowych krzyżach umieszczonych na murowanych postumentach (fot. 3, 4). Powstawały one przez kilkadziesiąt lat, poza połowę XIX w., i spotykane są głównie w sudeckich i podsudeckich powiatach Dolnego Śląska i Czech. Na terenie Śląska występują praktycznie tylko w miejscowościach będących własnością ośrodków zakonnych: Magdalenek w Lubaniu (Henryków Lubański) i Nowogrodźcu (Parzyce i fot. 3, Nowogrodziec), Benedyktynek w Lubomierzu (Chmieleń i fot. 4, Golejów, Wojciechów 1, 2 i 3) Cystersów w Krzeszowie (Czadrów, Olszyny, Przedwojów, Chełmsko Śląskie, Lubawka, Niedmirów, Okrzeszyn, Uniemyśl.
Rozwój hutnictwa metali nieżelaznych po połowie XIX w. doprowadził do produkcji trwałych blach na skalę przemysłową, a za tym poszedł spadek cen i ich łatwa dostępność. Pojawiło się wówczas bardzo dużo fundacji drewnianych krzyży, z dużo większymi blaszanymi postaciami Chrystusa. Stawiano je w katolickich regionach właściwie całego Śląska. Taka forma Ukrzyżowanego stała się powszechna dla krzyży w całym władztwie Habsburgów, a więc dotarła również do ziem polskich zaboru austriackiego, nie stając się jednak tak popularna jak na pruskim Śląsku. Na pozostałych ziemiach polskich krzyż z pomalowaną na blasze sylwetką Chrystusa jest praktycznie nieznany. Dotyczy to nie tylko zaboru rosyjskiego ale i Wielkopolski, sąsiadującej bezpośrednio ze Śląskiem w ramach jednego organizmu państwowego.
Plastyczny, więc łatwy w obróbce i tani surowiec, przyczynił się do zwiększenia liczby krzyży przydrożnych, gdyż od 3. ćwierci XIX w. fundacja krzyża z blaszanym Chrystusem przestała być drogą inwestycją i stała się dostępna dla uboższych warstw. Pojawiły się zarówno produkty rzemieślnicze skierowane na lokalne rynki, nieraz przeznaczone do samodzielnego pomalowania, jak i przygotowywane przez wiejskich kowali, we współpracy z uzdolnionymi malarsko sąsiadkami. Spowodowało to wielką różnorodność stylistyczną Chrystusa z blachy, powiększoną jeszcze z upływem czasu w wyniku przemalowań. Trwałość surowca, z którego wycięta jest postać, połączona z nietrwałością malowania i jednocześnie jego łatwość, spowodowały, że blaszane przedstawienia Ukrzyżowanego cechuje ogromna różnorodność stylistyczna, wynikająca nie tylko z indywidualnych, malarskich przedstawień postaci Jezusa ale także przemalowań pierwotnych warstw.
- Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie dolnośląskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie lubuskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie małopolskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie opolskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy w województwie śląskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy poza Śląskiem i województwem małopolskim
- Krzyże z Chrystusem z blachy w Czechach
- Obrazy malowane na blasze
- Derus Małgorzata. Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia. Bytom: 2006, s. 29-30.
- Holly Grażyna. Kapliczki i krzyże przydrożne na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim. Roczniki Bieszczadzkie. 2012, 20, s. 309-345. (c. 69)
- Janicka-Krzywda Urszula, Krzywda Piotr. Majerczak, Kazimierz. Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica. Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 71, 172, 194.
- Jura Włodzimierz. Żywieckie kapliczki, figury i krzyże przydrożne. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2000.
- Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: tekst. Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, s. 69, 153, 166, 179, 181, 184, 190, 200, 201, 207, 210, 212, 219, 239, 243, 258, 259, 261, 262, 264, 265/1 385, 405, 463/4, 488/2, 572/2, 637/1, 723/2, 724/20.
- Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie diecezji tarnowskiej: ilustracje. Red. Rzepa, Jan. Kraków: Kuria Diecezjalna w Tarnowie, 1983, fot. 202, 427.
- Kapliczki i krzyże przydrożne Ziemi Bocheńskiej. Red. Skoczek P. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 19.
- Książek Stanisław. Mała architektura sakralna Kotliny Kamiennogórskiej. Kamienna Góra: 2001.
- Łapajerski Antoni. [online] Wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego, Ruszcza, ul. Igołomska 29. [dostęp 2019-12-06].
- Reinfuss Roman. Kapliczki i krzyże na Łemkowszczyźnie. Kuryer Literacko-Naukowy. 1934, 13, s. X-XI.
- Wierzgoń Alojzy. Krzyże i kapliczki przydrożne na Śląsku Opolskim w grafice Alojzego Wierzgonia. Opole: 1998, s. 8, 24, 25, 136, 137.