Krzyże z Chrystusem z blachy w powiecie nowotarskim

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Krzyże z Chrystusem z blachy w powiecie nowotarskim.

Łapsze Niżne

49°24'00.4"N 20°14'24.9"E

Łapsze Niżne (w języku słowackim Nižné Lapše). Drewniany krzyż na cmentarzu, z dużą malowaną na blasze, postacią Chrystusa (fot. 2016).

Niedzica gm. Łapsze Niżne

49°24'06.9"N 20°17'37.0"E

Niedzica, w języku słowackim Nedeca, gm. Łapsze Niżne. Drewniany krzyż przydrożny z Chrystusem wyciętym z blachy. Wyspowe występowanie w okolicy (Łapsze, Niedzica, Nowa Biała) płaskiej, wyciętej z blachy i pomalowanej postaci Ukrzyżowanego, związane jest ze słowacką (węgierską) historią tzw. Zamagurza, którego część dopiero od 1920 r. należy do Polski.

Nowa Biała gm. Nowy Targ

49°26'25.6"N 20°08'38.5"E

Nowa Biała, w języku słowackim Nová Belá, gm. Nowy Targ. Drewniany krzyż przydrożny z Chrystusem wyciętym z blachy umieszczony został na wschodniej ścianie (prezbiterium) kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej (fot. 2016).

Biała Woda gm. Szczawnica

49°24'03.6"N 20°34'52.3"E

Biała Woda to nieistniejąca wieś rusińska (łemkowska, rusnacka) w dolinie potoku Biała Woda w Małych Pieninach (dziś to teren wsi Jaworki w gm. Szczawnica i rezerwat Biała Woda). Po niemałej, liczącej ponad 100 gospodarstw, wsi, zauważyć można tylko ślady po ogrodach w postaci zdziczałych jabłoni i śliw czy pozostałości fundamentów. Pamiątkami są także murowana domkowa kapliczka zwieńczona "banią" i dwa krzyże przydrożne. Żeliwny na murowanym postumencie i drewniany z wyciętą z blachy i malowaną postacią Ukrzyżowanego. Biała Woda była częścią niewielkiej enklawy łemkowskiej (tzw. Ruś Szlachtowska), oddzielonej od głównego terenu osadniczego Łemków pasmem Radziejowej i doliną Popradu, zamieszkiwaną przez polskich Czarnych Górali. Według opisu w książce Kapliczki nasze sercu bliskie krzyż stoi na terenie byłego przysiółka Kornaje (od nazwiska Kornaj), na parceli rodziny Karpiaków. Postawili go, podobnie jak sąsiedni krzyż żeliwny, bracia Kornaje w niekreślonym czasie i w nieznanej dziś intencji[1]. Blaszana postać Chrystusa na drewnianym lub kamiennym krzyżu jest charakterystyczna dla całego łuku Karpat. Wycięta z aluminiowej blachy postać Chrystusa mierzy 115 cm (rozpiętość 92 cm), a krzyż z drewna świerkowego ma w tej chwili 2 m wysokości i przymocowany jest do do grubego pnia, starego złamanego drzewa (pierwotnie był to dużo wyższy krzyż wolnostojący, ale z wiekiem był skracany gdy jego dół gnił). Kolory malowanej postaci są mocno wyblakłe. Można przypuszczać, ze pochodzi ona z pierwszych dziesięcioleci XX w. Krzyż nakryty jest drewnianym półkolistym daszkiem podbitym blachą, sięgającym aż do połowy postaci Jezusa i mającym "plecy" zbite, z krótkich desek. Na "plecach" widać ślady polichromii - przypuszczalnie były malowane na niebiesko, co miało wyrażać niebo. Według Romana Reinfussa

Jaworki gm. Szczawnica

49°24'32.4"N 20°33'33.3"E

Jaworki gm. Szczawnica, blaszana postać Chrystusa na metalowym krzyżu koło opuszczonej mleczarni. Jaworki, razem z Białą Wodą (patrz wyżej), Czarną Wodą i Szlachtową, stanowiły tzw. Ruś Szlachtowską (nazwa wprowadzona w latach 30. XX w. przez etnografa Romana Reinfussa) zamieszkiwaną przez Łemków. Połemkowski krzyż był pierwotnie drewniany. Nie wiadomo kiedy zmieniono drzewce na metalowe, ani gdzie pierwotnie stał. Teraz (fot. 2019) znajduje się na zamkniętym i opuszczonym terenie mleczarni (serowarni) zbudowanej po wojnie do przerobu owczego mleka ze stad, które zaczęto wypasać na opuszczonych przez Łemków terenach. Tak zwany rezerwat wypasowy liczył ok. 1000 ha i pasło się na nim ok. 10 000 owiec. W 1993 r. zamknięto mleczarnię. Krzyż niszczeje razem z opuszczonym budynkiem.

Przypisy

  1. Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica. Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 194.