Krzyż pokutny: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
(Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 2: Linia 2:
 
<div style="float: right;">{{MKK}}</div>
 
<div style="float: right;">{{MKK}}</div>
 
[[Plik:Zastruże krzyż.jpg|alt=Krzyż pokutny, pojednania. Zastruże, Osiek|300px|right|Zastruże, krzyż kamienny]]
 
[[Plik:Zastruże krzyż.jpg|alt=Krzyż pokutny, pojednania. Zastruże, Osiek|300px|right|Zastruże, krzyż kamienny]]
'''Krzyż pokutny''', krzyż pojednania to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.
+
'''Krzyż pokutny''', krzyż pojednania - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.
  
Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany  naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem jest krzyż pokutny i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyż pojednania?
+
Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany  naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?
  
Krzyż pokutny, czy też (będę tych nazw używał synonimicznie) krzyż pojednania, reprezentują grupę zabytków, do których należy zaliczyć też takie obiekty, jak [[Monolityczne kapliczki słupowe na Dolnym Śląsku|kapliczka pokutna]] oraz tzw. Marter, czyli kapliczka lub płyta z przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych. Łączy je powód fundacji. Jest nim wykonanie przez zabójcę jednego ze zobowiązań, pojawiającego się nieraz  w umowach ugodowych pomiędzy nim a rodziną zabitego.  Takie umowy zawierane były w średniowieczu i w początkach ery nowożytnej (w  XVI i reliktowo w XVII w.) Od razu trzeba zaznaczyć, że  umowny (ugodowy, kompozycyjny) sposób załatwiania spraw związanych z zabójstwem był znany także w polskim prawie średniowiecznym, ale taki element ugód, jak obowiązek postawienia krzyża czy kapliczki w umowach z terenu Polski się nie pojawiał. Był to zwyczaj związany z obszarami dominacji kultury niemieckiej. Dlatego też w dzisiejszych granicach Polski temat istnieje wyłącznie na terenach zgermanizowanych znacznie już w średniowieczu, czyli głównie na Śląsku. Jest to też jedna z przyczyn wspomnianego na początku zmitologizowania i przekłamań dotyczących tych pomników prawa, gdyż dla Polaków przybyłych na te tereny po 1945 r. omawiane zabytki były nowością, niemającą analogii w ich kulturze. Słowem kolokwialnym - nie czuli tematu.  
+
Krzyż pokutny, czy też krzyż pojednania (nazwy te będą tu używane synonimicznie), reprezentują grupę zabytków, do których należy zaliczyć też takie obiekty, jak [[Monolityczne kapliczki słupowe na Dolnym Śląsku|kapliczka pokutna]] oraz tzw. marter, czyli kapliczka lub płyta z przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych. Łączy je powód fundacji. Jest nim wykonanie przez zabójcę jednego ze zobowiązań, pojawiającego się nieraz  w umowach ugodowych pomiędzy nim a rodziną zabitego.  Takie umowy zawierane były w średniowieczu i w początkach ery nowożytnej (w  XVI i reliktowo w XVII w.) Od razu trzeba zaznaczyć, że  umowny (ugodowy, kompozycyjny) sposób załatwiania spraw związanych z zabójstwem był znany także w polskim prawie średniowiecznym, ale taki element ugód, jak obowiązek postawienia krzyża czy kapliczki w umowach z terenu Polski się nie pojawiał. Był to zwyczaj związany z obszarami dominacji kultury niemieckiej. Dlatego też w dzisiejszych granicach Polski temat istnieje wyłącznie na terenach zgermanizowanych znacznie już w średniowieczu, czyli głównie na Śląsku. Jest to także jedna z przyczyn wspomnianego na początku zmitologizowania i przekłamań dotyczących tych pomników prawa, gdyż dla Polaków przybyłych na te tereny po 1945 r. omawiane zabytki były nowością niemającą analogii w ich kulturze. Słowem kolokwialnym - nie czuli tematu.
 +
 
 +
== Geneza ==
 +
Należy tu przedstawić genezę umów ugodowych po zabójstwie i kar kompozycyjnych, czyli ugodowych. Jesteśmy przyzwyczajeni, że życie ludzkie podlega specjalnej ochronie prawa, a zatem i państwa. Pozbawienie kogoś życia w sposób ekstremalny narusza poczucie bezpieczeństwa członków społeczności, dlatego ściganie zabójstwa odbywa się z urzędu. Niezależnie od czyjejkolwiek woli organy państwa podejmują czynności zmierzające do ustalenia sprawcy i ukarania go. Inaczej było w średniowieczu. Zabójstwo było przestępstwem  prywatnym.
 +
 
 +
== Nazwa ==
 +
Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne.  Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że on zszedł  ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia. Jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych czyli z innego zakresu niż krzyż.
  
 
== Pomniki ugód ==
 
== Pomniki ugód ==
Linia 20: Linia 26:
  
 
== Umowa ugodowa ==
 
== Umowa ugodowa ==
Umowa ugodowa (umowa kompozycyjna, z łąc. ''compositio'' – ugoda)
+
Umowa ugodowa, pojednawcza, kompozycyjna (z łac. ''compositio'' – ugoda) była spisywana pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego na mocy prawa zwyczajowego. Miała na celu zapobieżenie zemście, która miałaby negatywny skutek dla społeczności.
 +
 
 
== Krzyż pokutny czy krzyż pojednania ==
 
== Krzyż pokutny czy krzyż pojednania ==
  
Linia 29: Linia 36:
 
* [[Krzyż pokutny/notatki]]
 
* [[Krzyż pokutny/notatki]]
  
<gallery>
+
<gallery mode=packed heights=260px>
File:Adnet (Pestkreuz).jpg|Krzyż morowy w Adnet,  Hallein, Salzburg
+
Plik:Adnet Pestkreuz.jpg|Krzyż morowy w Adnet,  Hallein, Salzburg
 +
Plik:Armsünderkreuz Kaulbach.jpg|[[Krzyż biednego grzesznika]]
 +
Plik:Schilling Richtplatz in Luzern.jpg|Miejsce kaźni w Lucernie, Diebold Schilling 1513
 +
Plik:Wrocław Werner ok. 1750.jpg|Szafot przed Bramą Świdnicką w Wrocławiu, obok kamienna kapliczka słupowa; rys. F. B. Werner ok. 1750
 +
Plik:Litomierzyce drzeworyt 1602.jpg|Widok Litomierzyc w 1602 r. z widocznym krzyżem na szafocie (w centrum) i kapliczką koło szubienicy (lewy górny róg); powiększenia w prawym górnym rogu
 +
Plik:Monachium 1530.jpg|Wjazd cesarza Karola V do Monachium, 1530
 
</gallery>
 
</gallery>
  
Linia 39: Linia 51:
 
* Adamska Dagmara., Nocuń Przemysław. ''Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska.'' Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka.  2004, T. 59, Z. 2,  s. 111-139.  
 
* Adamska Dagmara., Nocuń Przemysław. ''Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska.'' Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka.  2004, T. 59, Z. 2,  s. 111-139.  
 
* Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundis hominis  - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526. (c. 1 kk)  
 
* Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundis hominis  - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526. (c. 1 kk)  
 +
* Azzola Friedrich Karl. ''Die nachmittelalterlichen Grab-Kreuzsteine des 17. Jahrhunderts in der Kirchenburg von Rohr bei Meiningen'' Das Kleindenkmal.  9. 1985, 2. (c. 64 kk)
 +
* Azzola Friedrich Karl. ''Der Grabstein des Gießener Tuchmachers Johann Conrad Wormser, 1704, an der Kapelle des Alten Friedhofs, insbesondere sein Historisches Handwerkszeichen''. W: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins Ser. NF, vol. 75 (1990) p. 147-162. (c. 65 kk)
 +
* Azzola Friedrich Karl. ''Das spätmittelalterliche Steinkreuz an der Kirche von Großen-Buseck und der Grabstein des Erasmus Junghin/Junghenn, 1683-1700, vom Alten Friedhof in Giessen : zugleich ein Beitrag zum Brotlaib als historisches Handwerkszeichen der Bäcker''. Das Kleindenkmal / 22.1998, 4. (c. 66 kk)
 +
* Azzola Friedrich Karl, Güse Ernst-Gerhard. ''Das spätmittelalterliche Steinkreuz in Schömberg, Kreis Calw: Das Denkmal eines Zimmermanns.'' - Stuttgart: 1998. (c. 67. kk)
 
* Baldy K., Kledzik M. ''Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych.'' Szczeliniec.  2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
 
* Baldy K., Kledzik M. ''Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych.'' Szczeliniec.  2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
 
* Beck, Siegfried. ''Über Steinkreuze in Schlesien.''  Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)  
 
* Beck, Siegfried. ''Über Steinkreuze in Schlesien.''  Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)  
Linia 56: Linia 72:
 
* Gomzar Bogusław. ''Śląskie krzyże pokutne.'' Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40)  s. 44-45. (c. 14 kk)
 
* Gomzar Bogusław. ''Śląskie krzyże pokutne.'' Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40)  s. 44-45. (c. 14 kk)
 
* Heinze K. T. ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10001952_00001.html?zoom=0.6500000000000001 über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster].'' Idunna und Hermode,  Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)  
 
* Heinze K. T. ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10001952_00001.html?zoom=0.6500000000000001 über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster].'' Idunna und Hermode,  Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)  
 +
* <span style="color: Goldenrod">Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67.</span>
 
* Hellmich Max. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung.'' Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
 
* Hellmich Max. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung.'' Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
 
* <span style="color: Goldenrod">Hellmich Max. ''Steinerne Zeugen mittelalterlicher Gerichtsbarkeit in der Grafschaft Glatz.'' Guda Obend! Heimatliches Jahrbuch für die Grafschaft Glatz und ihre Nachbargebiete, Jg. 9, 1919.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Hellmich Max. ''Steinerne Zeugen mittelalterlicher Gerichtsbarkeit in der Grafschaft Glatz.'' Guda Obend! Heimatliches Jahrbuch für die Grafschaft Glatz und ihre Nachbargebiete, Jg. 9, 1919.</span>
Linia 81: Linia 98:
 
* Kutzer Paul. ''Mordsühne im Mittelalter''. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins 1908. 1909, s. 37-44. (c. 46 kk)
 
* Kutzer Paul. ''Mordsühne im Mittelalter''. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins 1908. 1909, s. 37-44. (c. 46 kk)
 
* Kutzer Paul. ''Alte Steinkreuze in Schlesien.'' Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)
 
* Kutzer Paul. ''Alte Steinkreuze in Schlesien.'' Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)
* Kutzer Paul. ''Steinkreuze in Schlesien''.  Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)
+
* [[Kutzer Paul, Kamienne krzyże na Śląsku, 1913|Kutzer Paul. ''Steinkreuze in Schlesien''.  Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)]]
 
* Lechowicz Zbigniew.  ''Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych.''  Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
 
* Lechowicz Zbigniew.  ''Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych.''  Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
 
* Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. ''Prawo wykute w kamieniu.'' Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
 
* Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. ''Prawo wykute w kamieniu.'' Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
Linia 101: Linia 118:
 
* Piwek Waldemar. ''Fundacje pokutne w Wielkopolsce w XIII-XV wieku.'' Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. 2009, 4, s. 7-45 (c. 41 kk) polskie prawo
 
* Piwek Waldemar. ''Fundacje pokutne w Wielkopolsce w XIII-XV wieku.'' Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. 2009, 4, s. 7-45 (c. 41 kk) polskie prawo
 
* ''Pokuta kościelna, pokora.'' W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
 
* ''Pokuta kościelna, pokora.'' W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
 +
* <span style="color: Goldenrod">Přikryl František. ''Denkmale der Heiligen Konstantin (Cyrill) und Method in Europa.'' Wien: Heinrich Kirsch, 1920.</span>
 
* Radecki Aleksander. ''Krzyże pokutne.'' W: Aspekt pasyjny pobożności ludowej na przykładzie dawnych i współczesnych kalwarii w archidiecezji wrocławskiej i diecezji świdnickiej. Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (rozprawa doktorska), 2006,  s. 193-194. (c. 31 kk)
 
* Radecki Aleksander. ''Krzyże pokutne.'' W: Aspekt pasyjny pobożności ludowej na przykładzie dawnych i współczesnych kalwarii w archidiecezji wrocławskiej i diecezji świdnickiej. Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (rozprawa doktorska), 2006,  s. 193-194. (c. 31 kk)
 
* Radig Konrad. ''Die Mordsühnekreuze des Grottkauer Kreises.'' Heimatkalender des Kreises Grottkau 1936. Oppeln: 1935, s. 93-99. (c. 45)
 
* Radig Konrad. ''Die Mordsühnekreuze des Grottkauer Kreises.'' Heimatkalender des Kreises Grottkau 1936. Oppeln: 1935, s. 93-99. (c. 45)
Linia 108: Linia 126:
 
* <span style="color: Goldenrod">Scheer Andrzej, ''Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa.'' Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. ''Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2009, 5, s. 60-69.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Scheer Andrzej, ''Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa.'' Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. ''Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2009, 5, s. 60-69.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.</span>
* <span style="color: Goldenrod">Szczęsny Krzysztof.  ''Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku.'' W:  O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.</span>
+
* Szczęsny Krzysztof.  ''Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku.'' W:  O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
 
* ''Szlak kamiennych zabytków dawnego prawa w województwie lubuskim czyli śladami zbrodni i pokuty.'' (c. 34 kk)
 
* ''Szlak kamiennych zabytków dawnego prawa w województwie lubuskim czyli śladami zbrodni i pokuty.'' (c. 34 kk)
 +
* ''Szlakiem krzyży pokutnych po powiecie legnickim'' (c. 68 kk)
 
* Świerczek Józef.  ''Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej.'' Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 1990-91,  XXIII/XXIV, s. 277-284.(c. 35 kk.)
 
* Świerczek Józef.  ''Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej.'' Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 1990-91,  XXIII/XXIV, s. 277-284.(c. 35 kk.)
 
* ''Über die steineren Kreuz. Schlesische Provinzialblätter.'' BD. 107, 1838, s. 321-324. (c. 51 kk.)
 
* ''Über die steineren Kreuz. Schlesische Provinzialblätter.'' BD. 107, 1838, s. 321-324. (c. 51 kk.)
 
* Warylewski Jarosław. [http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-bc81fb3d-5121-48fc-9534-ff235d883220 Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej.]  Studia Gdańskie. 2016 Tom XXXVIIII,  s. 149-160 (c. 36 kk).
 
* Warylewski Jarosław. [http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-bc81fb3d-5121-48fc-9534-ff235d883220 Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej.]  Studia Gdańskie. 2016 Tom XXXVIIII,  s. 149-160 (c. 36 kk).
 
* Wojecki Mieczysław i in. ''Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa.'' Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr.  Zielona Góra: Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna "Lotur". (c. 37 kk)
 
* Wojecki Mieczysław i in. ''Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa.'' Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr.  Zielona Góra: Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna "Lotur". (c. 37 kk)
 +
* Woikowsy-Biedau E., Kutzer P. ''Steinkreuze in Oberschlesischen.'' Oberschlesische Heimat : Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins. 1909, Bd 5. s. 19-31, 139-143. (c. 63 kk)
 
* Wojtucki Daniel. ''Jak kapliczka została pręgierzem". Sudety nr 9/102, wrzesień 2009, s. 22-23. (c. 61)  
 
* Wojtucki Daniel. ''Jak kapliczka została pręgierzem". Sudety nr 9/102, wrzesień 2009, s. 22-23. (c. 61)  
 
* Wojtucki Daniel.  ''Pamiątkowe krzyże w Batorowie i Międzylesiu na ziemi kłodzkiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2016,  33, s. 46-53. (c. 38 kk)
 
* Wojtucki Daniel.  ''Pamiątkowe krzyże w Batorowie i Międzylesiu na ziemi kłodzkiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2016,  33, s. 46-53. (c. 38 kk)
Linia 123: Linia 143:
 
* Wrzesiński, Szymon.  ''Pomniki bólu i śmierci. Zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich.'' Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2009.
 
* Wrzesiński, Szymon.  ''Pomniki bólu i śmierci. Zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich.'' Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2009.
  
 +
* [https://zabytkiprawa.pl/  Stowarzyszenie Ochrony i Badań Zabytków Prawa]
 
* [http://www.suehnekreuz.de/ Sühnekreuze]
 
* [http://www.suehnekreuz.de/ Sühnekreuze]
 +
* [Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen]
 +
  
  
 
[[Kategoria:Brudnopis]]
 
[[Kategoria:Brudnopis]]

Wersja z 15:49, 26 sie 2021

Roboty.jpg Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

Krzyż pokutny, pojednania. Zastruże, Osiek

Krzyż pokutny, krzyż pojednania - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.

Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?

Krzyż pokutny, czy też krzyż pojednania (nazwy te będą tu używane synonimicznie), reprezentują grupę zabytków, do których należy zaliczyć też takie obiekty, jak kapliczka pokutna oraz tzw. marter, czyli kapliczka lub płyta z przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych. Łączy je powód fundacji. Jest nim wykonanie przez zabójcę jednego ze zobowiązań, pojawiającego się nieraz w umowach ugodowych pomiędzy nim a rodziną zabitego. Takie umowy zawierane były w średniowieczu i w początkach ery nowożytnej (w XVI i reliktowo w XVII w.) Od razu trzeba zaznaczyć, że umowny (ugodowy, kompozycyjny) sposób załatwiania spraw związanych z zabójstwem był znany także w polskim prawie średniowiecznym, ale taki element ugód, jak obowiązek postawienia krzyża czy kapliczki w umowach z terenu Polski się nie pojawiał. Był to zwyczaj związany z obszarami dominacji kultury niemieckiej. Dlatego też w dzisiejszych granicach Polski temat istnieje wyłącznie na terenach zgermanizowanych znacznie już w średniowieczu, czyli głównie na Śląsku. Jest to także jedna z przyczyn wspomnianego na początku zmitologizowania i przekłamań dotyczących tych pomników prawa, gdyż dla Polaków przybyłych na te tereny po 1945 r. omawiane zabytki były nowością niemającą analogii w ich kulturze. Słowem kolokwialnym - nie czuli tematu.

Geneza

Należy tu przedstawić genezę umów ugodowych po zabójstwie i kar kompozycyjnych, czyli ugodowych. Jesteśmy przyzwyczajeni, że życie ludzkie podlega specjalnej ochronie prawa, a zatem i państwa. Pozbawienie kogoś życia w sposób ekstremalny narusza poczucie bezpieczeństwa członków społeczności, dlatego ściganie zabójstwa odbywa się z urzędu. Niezależnie od czyjejkolwiek woli organy państwa podejmują czynności zmierzające do ustalenia sprawcy i ukarania go. Inaczej było w średniowieczu. Zabójstwo było przestępstwem prywatnym.

Nazwa

Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne. Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że on zszedł ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia. Jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych czyli z innego zakresu niż krzyż.

Pomniki ugód

  • Krzyż kamienny
  • Krzyż drewniany
  • Kapliczka kamienna
  • Kapliczka drewniana
  • Martyr, Marter
  • Kamienna płyta (z płaskorzeźbą krzyża, grupa ukrzyżowania - Wrocław[1][2], Nysa[3]
  • Przedstawienie Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem w murze (koło Bramy Lubańskiej w Lwówku Śląskim)[4][5]
  • Ołtarz (Imbramowice[6])
  • Epitafium (Imbramowice, Świdnica[6])

Umowa ugodowa

Umowa ugodowa, pojednawcza, kompozycyjna (z łac. compositio – ugoda) była spisywana pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego na mocy prawa zwyczajowego. Miała na celu zapobieżenie zemście, która miałaby negatywny skutek dla społeczności.

Krzyż pokutny czy krzyż pojednania

Zobacz również

Przypisy

  1. Klose Samuel Benjamin. Darstellung der inneren Verhältnisse der Stadt Breslau vom Jahre 1458 bis zum 1526. Sammlung von Quellenschriften zur Geschichte Schlesiens. Scriptores Rerum Silesiacarum. Bd. 3, 1847, s 109-110.
  2. Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 33.
  3. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 84.
  4. Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923, s. 15
  5. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 84.
  6. 6,0 6,1 Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 104.

Bibliografia

  • Adamczyk Stanisław J. Krzyże pokutne i kapliczki pojednania - przykłady zabytków średniowiecznego prawa karnego w Polsce. W: Droga do Composteli - przeszłość i teraźniejszość. Kraków: 2016, s. 163-189 (c. 12 kk)
  • Adamska Dagmara., Nocuń Przemysław. Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 2004, T. 59, Z. 2, s. 111-139.
  • Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundis hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526. (c. 1 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Die nachmittelalterlichen Grab-Kreuzsteine des 17. Jahrhunderts in der Kirchenburg von Rohr bei Meiningen Das Kleindenkmal. 9. 1985, 2. (c. 64 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Der Grabstein des Gießener Tuchmachers Johann Conrad Wormser, 1704, an der Kapelle des Alten Friedhofs, insbesondere sein Historisches Handwerkszeichen. W: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins Ser. NF, vol. 75 (1990) p. 147-162. (c. 65 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Das spätmittelalterliche Steinkreuz an der Kirche von Großen-Buseck und der Grabstein des Erasmus Junghin/Junghenn, 1683-1700, vom Alten Friedhof in Giessen : zugleich ein Beitrag zum Brotlaib als historisches Handwerkszeichen der Bäcker. Das Kleindenkmal / 22.1998, 4. (c. 66 kk)
  • Azzola Friedrich Karl, Güse Ernst-Gerhard. Das spätmittelalterliche Steinkreuz in Schömberg, Kreis Calw: Das Denkmal eines Zimmermanns. - Stuttgart: 1998. (c. 67. kk)
  • Baldy K., Kledzik M. Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych. Szczeliniec. 2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
  • Beck, Siegfried. Über Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)
  • Blaschke Julius. Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes. Głogów: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913, s. 227-228.
  • Błaszczyk Stanisław. Pokutne pomniki kamienne województwa leszczyńskiego w świetle dawnego prawa, zwyczajów i legend. Rocznik Leszczyński. 1982, R6, s. 99-124. (c. 3 kk)
  • Bródka Sylwia, Uryasz Katarzyna. Krzyże kamienne w krajobrazie kulturowym Dolnego Śląska oraz ich znaczenie turystyczne (przykład powiatu świdnickiego). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Sosnowiec: 2013, T. 19, s. 73–87. (c. 4 kk)
  • Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian. Sztuka Śląska Opolskiego: od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 68 i 456-457.
  • Chrząszcz Johannes. Das schwarze Buch von Gleiwitz. 1 Teil, (1582-1612). Sonderdruck aus dem Gleiwitzer Jahrbuch 1927. Gleiwitz: 1927. (c. 50 kk)
  • Derus Małgorzata Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia. Bytom: 2006, s. 51-52.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Kamienne płyty z rytem krzyża. Przydrożne Pomniki Przeszłości. Świdnica: z. 9, 1989, s. 2-16.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Tzw. krzyże i kapliczki pokutne - zarys problematyki badawczej. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 68-70.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik świdnicki. 2009, s. 7-21. (c. 5 kk)
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu. Pomniki Dawnego Prawa. 2010, 11-12, s. 32-37. (c. 6 kk)
  • Dudzińska Agnieszka. Świdnicka umowa kompozycyjna z 15 II 1517 r. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 42-50. (c. 7 kk.)
  • E. Ueber die steineren Kreuze. Schlesische Provinzialblätter. Bd. 107, 1838, s. 321-324. (c. 48 kk)
  • Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881.
  • Gomzar Bogusław. Śląskie krzyże pokutne. Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40) s. 44-45. (c. 14 kk)
  • Heinze K. T. über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster. Idunna und Hermode, Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)
  • Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67.
  • Hellmich Max. Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung. Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlicher Gerichtsbarkeit in der Grafschaft Glatz. Guda Obend! Heimatliches Jahrbuch für die Grafschaft Glatz und ihre Nachbargebiete, Jg. 9, 1919.
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923. (c. 9 kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXI-XXXII. Breslau: 1931, s. 196-207 (c. 47 kk)
  • Hellmich Max. Schlesiche Strafrechtsaltertümer. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXIII. Breslau: 1933, s. 84-100. (c. 58 kk)
  • Heś Robert. Za duszę zamordowanego. Gazeta Rycerska. 2003, nr 3, s. 43-46. (c. 10 kk)
  • Heś Robert. Kamienny krzyż w Kijowicach. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 29-35. (c. 11 kk)
  • Heś Robert. Kamienne krzyże z okolic Strzelina i Oławy znakami granicznymi joannitów?. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 6, s. 24-35.
  • Heś Robert. Trzy kamienne pomniki dawnego prawa z okolic Świdnicy, czyli rzecz o pułapkach interpretacyjnych czyhających na badaczy. Rocznik Świdnicki, 2009, T 3, s. 32-41. (c 13. kk)
  • Hoffmann Felix. Steinkreuze im Wald und am Wege. Die Steinernen Kreuze im Altkreise Sagan. Sagan, 1937.
  • Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej we wsi Pszenno. Red. Kaszuba E. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2009. (c. 16 kk)
  • Jaworski Krzysztof. Wczesne średniowiecze. W: Archeologia Górny Śląsk. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2013, s. 165-192. (c. 15 kk)
  • Kar system w dawnym prawie polskim. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Klementowski Marian Lech. O pojednaniu w zabójstwie w środkowoeuropejskich państwach w średniowieczu. Rejent. 1996, 7-8, s. 104-128. (c. 17 kk)
  • Klose M. Zum Artikel Sühnekreuze in Nr. 12 des Wanderers, Jg. 18. Der Wanderer im Riesengebirge. Jg. 19, Nr. 5, 10.05.1899, s. 77. (c. 43 kk)
  • Komarnicki Zbigniew. Krzyże pokutne. Opolski Informator Konserwatorski. Opole: 1991, s. 232-240. (c. 59 kk)
  • Komoniecki Andrzej. Chronografia albo dziejopis żywiecki Wyd. przez Stanisława Grodziskiego i Irenę Dwornicką. Żywiec: Towarzystwo Ziemi Żywieckiej, 1987. (c. 18 kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne kapliczki słupowe. Wrocław: 2017. (c. 62a i 62b kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne krzyże i kapliczki na Dolnym Śląsku. Polkowice: Wydawnictwo Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki, 2014. (c. 19 kk)
  • Korn G. Mordsühne des 16. Jahrhunderts. Schlesische Provinzialblätter. Neue Folge. 2 Bd., 1863, s. 583-586. (c. 44 kk)
  • Kubicki Rafał. Seelbad (balnea animarum) – uwagi na temat praktyki stosowania pobożnej fundacji w Prusach Krzyżackich i Prusach Królewskich do początku XVI wieku. Zapiski Historyczne. Poświęcone Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich. 2015, 80, 1, s. 7-20. (c 53 kk)
  • Kuriański Mieczysław. Z historii krzyży kamiennych ze szczególnym uwzględnieniem krzyży pokutnych: dolnośląskie paradygmaty. Seculum Christianum. 2009, T. 16, nr 1, s. 75-89. (c. 20 kk.)
  • Kutrzeba Stanisław. Dawne polskie prawo sądowe w zarysie. Lwów-Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1921. (c. 54 kk)
  • Kutzer Paul. Mordsühne im Mittelalter. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins 1908. 1909, s. 37-44. (c. 46 kk)
  • Kutzer Paul. Alte Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)
  • Kutzer Paul. Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)
  • Lechowicz Zbigniew. Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
  • Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. Prawo wykute w kamieniu. Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
  • Łachowski Paweł. Krzyże i kapliczki pokutne. W: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej z 16. Głogów: Towarzystwo Miłośników Głogowa, 1994. (c. 23 kk)
  • Łuczyński Romuald. Kilka uwag o krzyżach pokutnych i pamiątkowych. Karkonosze: Kultura i Turystyka. 1996, 1 (207), s. 5. ( c. 25 kk)
  • Łysiak Wojciech. Zaklinanie śmierci: śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Eco, 2000.
  • Łysiak Wojciech. Nieistniejący pomnik mordercy w Strachominie. Koszalińskie Zeszyty Muzealne. 2001, T. 23, s. 55-64. (c. 26 kk)
  • Maciejewska Beata. Krzyże pokutne. W: Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006.
  • Maisel Witold. Krzyże pokutne. W: Archeologia prawna Polski. Warszawa-Poznań: PWN, 1982, s. 164-166.
  • Maisel Witold. Krzyż pokutny. W: Archeologia prawna Europy. Warszawa-Poznań: PWN, 1989, s. 182.
  • Małecki Marian. Krzyże pokutne na ziemi wodzisławskiej i pszczyńskiej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. (c. 27 kk)
  • Manikowska Halina. Koszty pielgrzymki Piotra Rindfleischa, kupca wrocławskiego, do Ziemi Świętej w 1496 r. W: Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej. Wrocław-Praha: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Archeologicky Ustav AVC R, 2003, s. 265-269.
  • Milka Józef. Kamienne pomniki średniowiecznego prawa. Wrocław: Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1979. (c. 28 kk)
  • Nawrocka, Agnieszka. Kamienne krzyże - pomniki dawnego prawa. Świdnica: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu Filia w Świdnicy, 2015. (c. 28 kk)
  • Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 25-40. (c. 28 kk)
  • Paternoga Marcin. Rutka Honorata. Badania archeologiczne przy kamiennych krzyżach na przykładzie obiektów w Pszennie i Modliszowie w gminie Świdnica. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 22-31. (c. 30 kk)
  • Paternoga Marcin, Wojtucki Daniel. Prace konserwatorskie krzyży kamiennych w okolicach Wrocławia przeprowadzone w latach 1999-2001. Pomniki Dawnego Prawa. 2009 czerwiec, z.6, s.54-73.
  • Pawiński Adolf. O pojednaniu w zabójstwie według dawnego prawa polskiego. Warszawa: 1884. (c. 55 k)
  • Piwek Waldemar. Fundacje pokutne w Wielkopolsce w XIII-XV wieku. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. 2009, 4, s. 7-45 (c. 41 kk) polskie prawo
  • Pokuta kościelna, pokora. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Přikryl František. Denkmale der Heiligen Konstantin (Cyrill) und Method in Europa. Wien: Heinrich Kirsch, 1920.
  • Radecki Aleksander. Krzyże pokutne. W: Aspekt pasyjny pobożności ludowej na przykładzie dawnych i współczesnych kalwarii w archidiecezji wrocławskiej i diecezji świdnickiej. Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (rozprawa doktorska), 2006, s. 193-194. (c. 31 kk)
  • Radig Konrad. Die Mordsühnekreuze des Grottkauer Kreises. Heimatkalender des Kreises Grottkau 1936. Oppeln: 1935, s. 93-99. (c. 45)
  • Stojer Joanna. Narzędzia zbrodni na krzyżach pokutnych. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii. 2007, LVII, s. 326-330. (c. 32 kk)
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne ziemi świdnickiej. Świdnica: Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej, 1987.
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne. Na Szlaku. 2007, Rok XXI, Nr 1(198). (c. 33 kk)
  • Scheer Andrzej, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 5, s. 60-69.
  • Steller Walther. Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien. W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.
  • Szczęsny Krzysztof. Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku. W: O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
  • Szlak kamiennych zabytków dawnego prawa w województwie lubuskim czyli śladami zbrodni i pokuty. (c. 34 kk)
  • Szlakiem krzyży pokutnych po powiecie legnickim (c. 68 kk)
  • Świerczek Józef. Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 1990-91, XXIII/XXIV, s. 277-284.(c. 35 kk.)
  • Über die steineren Kreuz. Schlesische Provinzialblätter. BD. 107, 1838, s. 321-324. (c. 51 kk.)
  • Warylewski Jarosław. Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej. Studia Gdańskie. 2016 Tom XXXVIIII, s. 149-160 (c. 36 kk).
  • Wojecki Mieczysław i in. Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa. Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr. Zielona Góra: Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna "Lotur". (c. 37 kk)
  • Woikowsy-Biedau E., Kutzer P. Steinkreuze in Oberschlesischen. Oberschlesische Heimat : Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins. 1909, Bd 5. s. 19-31, 139-143. (c. 63 kk)
  • Wojtucki Daniel. Jak kapliczka została pręgierzem". Sudety nr 9/102, wrzesień 2009, s. 22-23. (c. 61)
  • Wojtucki Daniel. Pamiątkowe krzyże w Batorowie i Międzylesiu na ziemi kłodzkiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2016, 33, s. 46-53. (c. 38 kk)
  • Wojtucki Daniel. Ugoda kompozycyjna z Głogówka z roku 1599. Ziemia Prudnicka Rocznik 2004. Prudnik: Spółka Wydawnicza "Aneks", 2004, s. 18-24.
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Pomniki dawnego prawa na pograniczu polsko-czeskim. Wrocław: 2007. (c. 39 kk)
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: 2017. Rec. Klemenski Marcin. Folia Historica Cracoviensia. Tom 25, Nr 2 (2019), s. 177-179. (c. 60 kk.)
  • Wrzesiński Szymon. Lwóweckie zabytki pokutne. Gościniec Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. 2006, 1 (22), s. 153-154. (c. 40 kk)
  • Wrzesiński, Szymon. Pomniki bólu i śmierci. Zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2009.