Krzyże z Chrystusem z blachy w powiecie nowotarskim: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Linia 28: Linia 28:
 
Plik:Biała Woda b.jpg|Biała Woda (Jaworki) gm. Szczawnica,  Chrystus malowany na blasze na przydrożnym krzyżu, fot. 2019
 
Plik:Biała Woda b.jpg|Biała Woda (Jaworki) gm. Szczawnica,  Chrystus malowany na blasze na przydrożnym krzyżu, fot. 2019
 
</gallery>
 
</gallery>
Biała Woda to nieistniejąca wieś rusińska (łemkowska, rusnacka) w dolinie potoku Biała Woda w Małych Pieninach (dziś to teren wsi Jaworki w gm. Szczawnica i rezerwat Biała Woda). Po niemałej, liczącej ponad 100 gospodarstw, wsi, zauważyć można tylko ślady po ogrodach w postaci zdziczałych jabłoni i śliw czy pozostałości fundamentów.  Pamiątkami są także murowana domkowa kapliczka zwieńczona "banią" i dwa krzyże przydrożne. Żeliwny na murowanym postumencie i drewniany z wyciętą z  blachy i malowaną postacią  Ukrzyżowanego. Biała Woda była częścią niewielkiej enklawy łemkowskiej  (tzw. Ruś Szlachtowska), oddzielonej od  głównego terenu osadniczego Łemków pasmem Radziejowej i  doliną Popradu, zamieszkiwaną przez polskich Czarnych Górali. Według opisu w książce ''Kapliczki nasze sercu bliskie'' krzyż stoi na terenie byłego przysiółka Kornaje (od nazwiska Kornaj), na parceli rodziny Karpiaków. Postawili go, podobnie jak sąsiedni krzyż żeliwny, bracia Kornaje w niekreślonym czasie i w nieznanej dziś intencji<ref name="Kapliczki nasze, Biała Woda">Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica. Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 194.</ref>.  Blaszana postać Chrystusa na drewnianym lub kamiennym krzyżu jest charakterystyczna dla całego łuku Karpat. Wycięta z aluminiowej blachy postać Chrystusa  mierzy 115 cm (rozpiętość 92 cm), a krzyż z drewna świerkowego ma w tej chwili 2 m wysokości i przymocowany jest do do grubego pnia, starego złamanego drzewa (pierwotnie był to dużo wyższy krzyż wolnostojący, ale z wiekiem był skracany gdy jego dół gnił). Kolory malowanej postaci są  mocno wyblakłe. Można przypuszczać, ze pochodzi ona z pierwszych dziesięcioleci XX w. Krzyż nakryty jest drewnianym półkolistym daszkiem podbitym blachą, sięgającym aż do połowy postaci Jezusa i mającym "plecy" zbite, z krótkich desek. Na "plecach" widać ślady [[polichromia|polichromii]] - przypuszczalnie były malowane na niebiesko, co miało wyrażać niebo. Według Romana Reinfussa   
+
Biała Woda to nieistniejąca wieś rusińska (łemkowska, rusnacka) w dolinie potoku Biała Woda w Małych Pieninach (dziś to teren wsi Jaworki w gm. Szczawnica i rezerwat Biała Woda). Po niemałej, liczącej ponad 100 gospodarstw, wsi, zauważyć można tylko ślady po ogrodach w postaci zdziczałych jabłoni i śliw czy pozostałości fundamentów.  Pamiątkami są także murowana domkowa kapliczka zwieńczona "banią" i dwa krzyże przydrożne. Żeliwny na murowanym postumencie i drewniany z wyciętą z  blachy i malowaną postacią  Ukrzyżowanego. Biała Woda była częścią niewielkiej enklawy łemkowskiej  (tzw. Ruś Szlachtowska), oddzielonej od  głównego terenu osadniczego Łemków pasmem Radziejowej i  doliną Popradu, zamieszkiwaną przez polskich Czarnych Górali. Według opisu w książce ''Kapliczki nasze sercu bliskie'' krzyż stoi na terenie byłego przysiółka Kornaje (od nazwiska Kornaj), na parceli rodziny Karpiaków. Postawili go, podobnie jak sąsiedni krzyż żeliwny, bracia Kornaje w niekreślonym czasie i w nieznanej dziś intencji<ref name="Kapliczki nasze, Biała Woda">Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. ''Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica.'' Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 194.</ref>.  Blaszana postać Chrystusa na drewnianym lub kamiennym krzyżu jest charakterystyczna dla całego łuku Karpat. Wycięta z aluminiowej blachy postać Chrystusa  mierzy 115 cm (rozpiętość 92 cm), a krzyż z drewna świerkowego ma w tej chwili 2 m wysokości i przymocowany jest do do grubego pnia, starego złamanego drzewa. Krzyż pierwotnie był wolnostojacy i prawdopdobnie wyższy ale niedużo gdyż łemkowskie drewniane krzyże nie były wysokie i rzadko przekraczały 3 m nad ziemią<ref name="Reinfuss">Reinfuss, Roman. ''[http://kapliczki.org.pl/biblioteka/Kapliczki_i_krzyze_na_Lemkowszczyznie.pdf Kapliczki i krzyże na Łemkowszczyźnie].'' Kuryer Literacko-Naukowy. 1934, 13, s. X-XI.</ref>. Kolory malowanej postaci są  mocno wyblakłe. Można przypuszczać, ze pochodzi ona z pierwszych dziesięcioleci XX w. Krzyż nakryty jest drewnianym półkolistym daszkiem podbitym blachą, sięgającym aż do połowy postaci Jezusa i mającym "plecy" zbite, z krótkich desek. Na "plecach" widać ślady [[polichromia|polichromii]] - były malowane na niebiesko. Można domyślać się, że "plecy"  tak, jak  opisuje w 1934 r. typowy łemkowski krzyż Roman Reinfuss  ''..., na których tylnej ścianie przymocowane jest tarczowato wycięte tło z desek, malowanych na niebiesko, co ma wyrażać niebo. Aby złudzenie było zupełne, na "niebie" znaczy się białą farbą księżyc, gwiazdy  i słońce''<ref name="Reinfuss"/>.
 
== Jaworki gm. Szczawnica ==
 
== Jaworki gm. Szczawnica ==
 
<small>49°24'32.4"N 20°33'33.3"E</small>
 
<small>49°24'32.4"N 20°33'33.3"E</small>
Linia 35: Linia 35:
 
Plik:Jaworki a.jpg|Jaworki gm. Szczawnica, krzyż przydrożny, fot. 2019
 
Plik:Jaworki a.jpg|Jaworki gm. Szczawnica, krzyż przydrożny, fot. 2019
 
</gallery>
 
</gallery>
Jaworki gm. Szczawnica, blaszana postać Chrystusa na metalowym krzyżu  koło  opuszczonej mleczarni. Jaworki, razem z Białą Wodą (patrz wyżej),  Czarną Wodą i Szlachtową, stanowiły tzw. Ruś Szlachtowską (nazwa wprowadzona w latach 30. XX w. przez etnografa Romana Reinfussa)  zamieszkiwaną przez Łemków. Połemkowski krzyż był pierwotnie drewniany. Nie wiadomo kiedy zmieniono drzewce na metalowe, ani gdzie pierwotnie stał. Teraz (fot. 2019) znajduje się na zamkniętym i opuszczonym terenie mleczarni (serowarni) zbudowanej po wojnie do przerobu owczego mleka ze stad, które  zaczęto wypasać  na opuszczonych przez Łemków terenach. Tak zwany rezerwat wypasowy liczył ok. 1000 ha i pasło się na nim ok. 10 000 owiec. W 1993 r. zamknięto mleczarnię. Krzyż niszczeje razem z opuszczonym budynkiem.  
+
Jaworki gm. Szczawnica, blaszana postać Chrystusa na metalowym krzyżu  koło  opuszczonej mleczarni. Jaworki, razem z Białą Wodą (patrz wyżej),  Czarną Wodą i Szlachtową, stanowiły tzw. Ruś Szlachtowską (nazwa wprowadzona w latach 30. XX w. przez etnografa Romana Reinfussa)  zamieszkiwaną przez Łemków (Rusnaków). Połemkowski (rusnacki) krzyż był pierwotnie drewniany. Nie wiadomo kiedy zmieniono drzewce na metalowe, ani gdzie pierwotnie stał. Teraz (fot. 2019) znajduje się na zamkniętym i opuszczonym terenie mleczarni (serowarni) zbudowanej po wojnie do przerobu owczego mleka ze stad, które  zaczęto wypasać  na opuszczonych przez Łemków terenach. Tak zwany rezerwat wypasowy liczył ok. 1000 ha i pasło się na nim ok. 10 000 owiec. W 1993 r. zamknięto mleczarnię. Krzyż niszczeje razem z opuszczonym budynkiem. Krzyż z metalowych rur ma wysokość 2,2 m, a blaszana sylwetka Chrystusa 150 cm. Od góry osłonę stanowi półkolisty blaszany daszek.  Według ustnego przekazu krzyż został pierwotnie postawiony w miejscu, gdzie został zamordowany kowal - Cygan. W latach 90. XX w. został odonowiony przez Stanisława Berga, ówczesnego pracownika mleczarni<ref name="Kapliczki nasze, Biała Woda 2">Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. ''Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica.'' Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 172.</ref>. Wymagany jest pilnie kolejny remont (2019).  
  
 
== Przypisy ==
 
== Przypisy ==

Wersja z 00:30, 29 lis 2019

Krzyże z Chrystusem z blachy w powiecie nowotarskim.

Łapsze Niżne

49°24'00.4"N 20°14'24.9"E

Łapsze Niżne (w języku słowackim Nižné Lapše). Drewniany krzyż na cmentarzu, z dużą malowaną na blasze, postacią Chrystusa (fot. 2016).

Niedzica gm. Łapsze Niżne

49°24'06.9"N 20°17'37.0"E

Niedzica, w języku słowackim Nedeca, gm. Łapsze Niżne. Drewniany krzyż przydrożny z Chrystusem wyciętym z blachy. Wyspowe występowanie w okolicy (Łapsze, Niedzica, Nowa Biała) płaskiej, wyciętej z blachy i pomalowanej postaci Ukrzyżowanego, związane jest ze słowacką (węgierską) historią tzw. Zamagurza, którego część dopiero od 1920 r. należy do Polski.

Nowa Biała gm. Nowy Targ

49°26'25.6"N 20°08'38.5"E

Nowa Biała, w języku słowackim Nová Belá, gm. Nowy Targ. Drewniany krzyż przydrożny z Chrystusem wyciętym z blachy umieszczony został na wschodniej ścianie (prezbiterium) kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej (fot. 2016).

Biała Woda gm. Szczawnica

49°24'03.6"N 20°34'52.3"E

Biała Woda to nieistniejąca wieś rusińska (łemkowska, rusnacka) w dolinie potoku Biała Woda w Małych Pieninach (dziś to teren wsi Jaworki w gm. Szczawnica i rezerwat Biała Woda). Po niemałej, liczącej ponad 100 gospodarstw, wsi, zauważyć można tylko ślady po ogrodach w postaci zdziczałych jabłoni i śliw czy pozostałości fundamentów. Pamiątkami są także murowana domkowa kapliczka zwieńczona "banią" i dwa krzyże przydrożne. Żeliwny na murowanym postumencie i drewniany z wyciętą z blachy i malowaną postacią Ukrzyżowanego. Biała Woda była częścią niewielkiej enklawy łemkowskiej (tzw. Ruś Szlachtowska), oddzielonej od głównego terenu osadniczego Łemków pasmem Radziejowej i doliną Popradu, zamieszkiwaną przez polskich Czarnych Górali. Według opisu w książce Kapliczki nasze sercu bliskie krzyż stoi na terenie byłego przysiółka Kornaje (od nazwiska Kornaj), na parceli rodziny Karpiaków. Postawili go, podobnie jak sąsiedni krzyż żeliwny, bracia Kornaje w niekreślonym czasie i w nieznanej dziś intencji[1]. Blaszana postać Chrystusa na drewnianym lub kamiennym krzyżu jest charakterystyczna dla całego łuku Karpat. Wycięta z aluminiowej blachy postać Chrystusa mierzy 115 cm (rozpiętość 92 cm), a krzyż z drewna świerkowego ma w tej chwili 2 m wysokości i przymocowany jest do do grubego pnia, starego złamanego drzewa. Krzyż pierwotnie był wolnostojacy i prawdopdobnie wyższy ale niedużo gdyż łemkowskie drewniane krzyże nie były wysokie i rzadko przekraczały 3 m nad ziemią[2]. Kolory malowanej postaci są mocno wyblakłe. Można przypuszczać, ze pochodzi ona z pierwszych dziesięcioleci XX w. Krzyż nakryty jest drewnianym półkolistym daszkiem podbitym blachą, sięgającym aż do połowy postaci Jezusa i mającym "plecy" zbite, z krótkich desek. Na "plecach" widać ślady polichromii - były malowane na niebiesko. Można domyślać się, że "plecy" tak, jak opisuje w 1934 r. typowy łemkowski krzyż Roman Reinfuss ..., na których tylnej ścianie przymocowane jest tarczowato wycięte tło z desek, malowanych na niebiesko, co ma wyrażać niebo. Aby złudzenie było zupełne, na "niebie" znaczy się białą farbą księżyc, gwiazdy i słońce[2].

Jaworki gm. Szczawnica

49°24'32.4"N 20°33'33.3"E

Jaworki gm. Szczawnica, blaszana postać Chrystusa na metalowym krzyżu koło opuszczonej mleczarni. Jaworki, razem z Białą Wodą (patrz wyżej), Czarną Wodą i Szlachtową, stanowiły tzw. Ruś Szlachtowską (nazwa wprowadzona w latach 30. XX w. przez etnografa Romana Reinfussa) zamieszkiwaną przez Łemków (Rusnaków). Połemkowski (rusnacki) krzyż był pierwotnie drewniany. Nie wiadomo kiedy zmieniono drzewce na metalowe, ani gdzie pierwotnie stał. Teraz (fot. 2019) znajduje się na zamkniętym i opuszczonym terenie mleczarni (serowarni) zbudowanej po wojnie do przerobu owczego mleka ze stad, które zaczęto wypasać na opuszczonych przez Łemków terenach. Tak zwany rezerwat wypasowy liczył ok. 1000 ha i pasło się na nim ok. 10 000 owiec. W 1993 r. zamknięto mleczarnię. Krzyż niszczeje razem z opuszczonym budynkiem. Krzyż z metalowych rur ma wysokość 2,2 m, a blaszana sylwetka Chrystusa 150 cm. Od góry osłonę stanowi półkolisty blaszany daszek. Według ustnego przekazu krzyż został pierwotnie postawiony w miejscu, gdzie został zamordowany kowal - Cygan. W latach 90. XX w. został odonowiony przez Stanisława Berga, ówczesnego pracownika mleczarni[3]. Wymagany jest pilnie kolejny remont (2019).

Przypisy

  1. Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica. Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 194.
  2. 2,0 2,1 Reinfuss, Roman. Kapliczki i krzyże na Łemkowszczyźnie. Kuryer Literacko-Naukowy. 1934, 13, s. X-XI.
  3. Janicka-Krzywda, Urszula. Krzywda, Piotr. Majerczak, Kazimierz. Kapliczki nasze sercu bliskie: Szczawnica, Szlachtowa, Jaworki. Szczawnica. Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 2017, s. 172.