Maniów Wielki - św. Jan Nepomucen w parku przypałacowym

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
fot. 2013
(fot. 2013)
fot. 2013

Maniów Wielki (niem. Groß Mohnau) gmina Mietków, powiat wrocławski.

W Maniowie Wielkim znajdują się dwie figury św. Jana Nepomucena z XVIII w. Jedna, na wysokim dwustrefowym cokole, stoi na placu w północno-wschodniej części wsi przy ul. Okulickiej, w pobliżu kościoła.

Druga, w parku podworskim, ustawiona jest na spłaszczonym kopcu ziemnym, na głównej osi parku, na zachód od ruin pałacu. Postać świętego wysokości 1,5 m, wykonana w piaskowcu, stoi na wąskiej plincie wieńczącej niski, piaskowcowy, kwadratowy w przekroju cokół wysokości 55 cm, zwężający się schodkowo ku górze i zakończony wklęsłym odcinkiem zwieńczonym gzymsem (w podstawie 76 cm, w gzymsie 46 cm, plinta 31 cm), posadowiony na prostym ceglanym postumencie o wymiarach 60x69x69 cm (trudna do określenia część postumentu znajduje się w ziemi). Nepomucen przedstawiony jest w klasycznym dla niego kontrapoście, jednak ogólnie poza postaci jest dość statyczna. Odziany w tradycyjne szaty kapłańskie prałata według mody z okresu kontrreformacji: sutanna, rokieta (ozdobna komża), mantolet (peleryna). Odstępstwem od najbardziej klasycznego wizerunku w ikonografii jest brak na głowie biretu. Zdarza się to, gdy św. Jan stoi przy kościele, ale najczęściej trzyma wtedy nakrycie głowy w ręku lub powierza je towarzyszącemu mu aniołkowi, a w Maniowie Wielkim w ogóle zapomniał biretu (bez biretu święty prezentuje się też w niedalekich Nasławicach, również w powiecie wrocławskim). Z lewej strony głowy można dostrzec ślad po zaginionej metalowej aureoli. Święty patrzy na trzymany na lewym ramieniu krzyż, nie ma jednak charakterystycznej palmy męczeńskiej, która często ułożona jest równolegle z krucyfiksem.

Przedstawiony jest natomiast inny atrybut Nepomucena. U jego stóp widnieje na cokole kartusz z apoteozą języka w glorii (aureoli w postaci rozproszonych promieni światła, w chmurach). Tak pokazany w wizerunkach świętego atrybut jest nawiązaniem do legendy, promowanej przez rozwijających kult Jana z Pomuka jezuitów, o męczeńskiej śmierci kanonika praskiego z powodu dotrzymania tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki Zofii przed chcącym odkryć jej tajemnice porywczym królem Czech i Niemiec Wacławem IV (święty poniósł rzeczywiście męczeńską śmierć, ale jej przyczyną była niełaska władcy w trakcie jego zatargów z arcybiskupem praskim). Podczas ekshumacji dokonanej w 1719 r. przed beatyfikacją, ponad 300 lat po śmierci Jana, okazało się, że jego język oparł się upływowi czasu i pozostał nienaruszony. Język znajduje się w relikwiarzu w katedrze św. Wita na Hradczanach w Pradze. Corocznie 16 maja odbywa się uroczystość pokazania wiernym tej relikwii. Odpust z tej okazji nazywany jest popularnie "Świętem Pokazania Języka" i odbywają się podczas niego konkursy związane z pokazywaniem tej części ciała. Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. potwierdziły, że relikwia to fragment zachowanej tkanki ludzkiej, lecz nie języka, tylko mózgu.

fot. 2013

Pomnik jest w całości polichromowany. Liczne warstwy farby olejnej zniekształcają dziś pierwotny jego wygląd, należy jednak pamiętać, że większość wolno stojących XVIII-wiecznych pomników była pomalowana. Część, jak w Maniowie, w żywe barwy oddające kolory stroju, a część na jeden kolor, np. biały, mający uszlachetnić wygląd uważanego za pośledniejszy piaskowca na podobieństwo marmuru, lub złoty, na podobieństwo tak malowanych figur z brązu.

Dookoła można dostrzec pozostałości ogrodzenia w postaci śladów po metalowych słupkach. Był między nimi prawdopodobnie rozwinięty łańcuch. Ogrodzenie to było z pewnością dużo późniejsze niż pomnik. Są zresztą wątpliwości, czy jest to pierwotne miejsce ustawienia figury. W katalogu zabytków powiatu wrocławskiego wydanym we Frankfurcie nad Menem w 1965 r. ale opartym na wizjach lokalnych z lat 1936/1937 pomnik nie jest wymieniony, pomimo że pozycja wzmiankuje wszystkie takie obiekty, nawet te współcześnie przemieszczone czy zaginione (Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965). Opisując podwrocławskie figury, Ewa Grochowska-Sachs podaje, że "figura wraz z górnym fragmentem dawnego cokołu znalazła się w tym miejscu wtórnie"[1], nie wspominając jednak, skąd i kiedy wzięła się w dzisiejszym miejscu. Przerwanie ciągłości osadniczej na Dolnym Śląsku uniemożliwia często odtworzenie zmian przy pomocy wywiadów terenowych.

Nie ma również jasności co do daty powstania figury. Katalog zabytków sztuki w Polsce stwierdza, że jest to dzieło nieznanego autora, ale tego samego, który stworzył drugi pomnik św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim i pochodzi z tego samego, co tamten roku (1752) oraz przypisuje mu cechy rokokowe[2]. Autorzy najprawdopodobniej zauważali podobieństwa warsztatowe. Z kolei autor opracowania o historii archiprezbiteratu Kąty Wrocławskie stwierdza, że rzeźba pochodzi z końca XVIII w.[3] Natomiast przywołana wyżej Ewa Grochowska-Sachs przypuszcza, że powstała w drugiej ćwierci XVIII w.[1] Należałoby się chyba skłaniać ku późniejszej dacie powstania, gdyż rzeźba, pomimo pewnej statyczności i frontalności, charakteryzuje się swoistą rokokową elegancją, a styl ten na Śląsk dotarł dosyć późno, tym bardziej że dzieło jest wytworem rzemieślniczo biegłego, ale nie wybitnego artysty. Maniowskie figury św. Jana Nepomucena są najmłodszymi pomnikami tego świętego w powiecie wrocławskim (prawdopodobnie z ok. 1750 r. pochodzi też pomnik w Węgrach. Trochę młodsza jest najpewniej figurka na bramie cmentarza kościelnego w Sośnicy, ale nie jest to wolno stojący pomnik, tak samo jak i XIX-wieczna figurka we wnęce byłej plebanii w Pełcznicy.) Należy też zwrócić uwagę na mocno nieudolną płaskorzeźbę apoteozy języka w kartuszu, która z pewnością nie wyszła spod tych samych rąk, co rzeźba. Możliwe, że kończył ten detal jakiś miejscowy kamieniarz albo jest to słabo udane odtworzenie, przez takiegoż kamieniarza, zniszczonego oryginalnego fragmentu.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, s. 18
  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
  3. Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, ss. 117-118, 336

Bibliografia

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
  • Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, ss. 117-118, 336
  • Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, s. 18