Maniów Wielki - figura św. Jana Nepomucena przy ul. Okulickiej: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
m
m
 
Linia 55: Linia 55:
 
Nie jest znany autor pomnika. Katalog zabytków sztuki stwierdza, że statua jest dziełem tego samego rzeźbiarza, co [[Maniów Wielki - św. Jan Nepomucen w parku przypałacowym|drugi pomnik św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim]] i obydwa pochodzą z tego samego okresu.<ref name="KZS">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 59</ref>. Opinia ta wydaje się zbyt pochopna. Zaprzeczają jej też pośrednio  inni autorzy opisujący oba pomniki (poprzez datowanie drugiej figury, chociaż nawzajem mocno rozbieżne)<ref name="MK"/><ref name="EGS"/>.   
 
Nie jest znany autor pomnika. Katalog zabytków sztuki stwierdza, że statua jest dziełem tego samego rzeźbiarza, co [[Maniów Wielki - św. Jan Nepomucen w parku przypałacowym|drugi pomnik św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim]] i obydwa pochodzą z tego samego okresu.<ref name="KZS">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice'', Warszawa 1991, s. 59</ref>. Opinia ta wydaje się zbyt pochopna. Zaprzeczają jej też pośrednio  inni autorzy opisujący oba pomniki (poprzez datowanie drugiej figury, chociaż nawzajem mocno rozbieżne)<ref name="MK"/><ref name="EGS"/>.   
  
Pomniki czeskiego świętego w  Maniowie Wielkim pochodzą już z okresu, gdy Śląsk przeszedł pod panowanie pruskie i tracił kontakt z katolickimi krajami habsburskimi. Opisywana figura jest najmłodszym dokładnie datowanym pomnikiem św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim. Skończył się trwający wiek po wojnie trzydziestoletniej okres ideologicznej konfrontacji i dyskusji śląskich katolików i protestantów, wyrażający się ze strony katolickiej w dużej mierze również przez propagowaniem wolno stojącej rzeźby monumentalnej. Przedstawiała ona katolickie stanowisko w sporach dogmatycznych, stąd zadziwiająca do dziś na Śląsku, w konfrontacji z innym regionami Polski a porównywalna do Czech, liczba barokowych [[:Kategoria:Barokowe kolumny maryjne na Śląsku|pomników Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej]] ([[kolumna maryjna|kolumny maryjne]]), Trójcy Świętej czy właśnie św. Jana Nepomucena, którego rola w tym dyskursie polegała na podtrzymaniu u wiernych i wzbudzeniu u niewiernych współziomków zaufania do kapłaństwa i spowiedzi.   
+
Pomniki czeskiego świętego w  Maniowie Wielkim pochodzą już z okresu, gdy Śląsk przeszedł pod panowanie pruskie i tracił kontakt z katolickimi krajami habsburskimi. Opisywana figura jest najmłodszym dokładnie datowanym pomnikiem św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim. Skończył się trwający wiek po wojnie trzydziestoletniej okres ideologicznej konfrontacji i dyskusji śląskich katolików i protestantów, wyrażający się ze strony katolickiej w dużej mierze również przez propagowanie wolno stojącej rzeźby monumentalnej. Przedstawiała ona katolickie stanowisko w sporach dogmatycznych, stąd zadziwiająca do dziś na Śląsku, w konfrontacji z innym regionami Polski a porównywalna do Czech, liczba barokowych [[:Kategoria:Barokowe kolumny maryjne na Śląsku|pomników Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej]] ([[kolumna maryjna|kolumny maryjne]]), Trójcy Świętej czy właśnie św. Jana Nepomucena, którego rola w tym dyskursie polegała na podtrzymaniu u wiernych i wzbudzeniu u niewiernych współziomków zaufania do kapłaństwa i spowiedzi.   
  
 
<gallery>
 
<gallery>

Aktualna wersja na dzień 07:08, 5 sty 2022

1. (fot. 2013)
2. (fot. 2013)

Maniów Wielki (niem. Groß Mohnau) gmina Mietków, powiat wrocławski.

Bardziej imponująca z dwóch figur św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim stoi na placu w północno-wschodniej części wsi przy ul Okulickiej, w pobliżu kościoła (50°57'22.9"N 16°41'52.7"E).

Naturalnej wielkości (170 cm) figura świętego stoi na małej, prostokątnej, dziesięciocentymetrowej grubości plincie, ułożonej na dwustrefowym cokole o wysokości 270 cm i przekroju prostokąta o bokach u dołu 130x90cm. Górna część cokołu ujęta jest dwoma spływami wolutowymi zdobionymi kampanulami i ożywiona wieńczącą cokół szeroką profilowaną pokrywą. Na czołowej i tylnej stronie górnej części widnieją łacińskie inskrypcje zawierające chronostych z datą fundacji, którą należy odczytać jako rok 1752, oraz wzmianką o fundatorze. Święty Jan Nepomucen przedstawiony jest zgodnie ze swoją klasyczną barokową ikonografią w ubraniu wyższego duchownego zgodnym z kontrreformacyjną modą kościelną. Oprócz charakterystycznej dla niego adoracji krucyfiksu, trzymanego tu na prawym ramieniu, autor rzeźby nie przedstawił żadnych związanych z czeskim świętym atrybutów. Lekki kontrapost, skłon głowy w kierunku krzyża i drapowanie szat nadają postaci zwiewny wygląd, podkreślony też rysującym się na twarzy uśmiechem. Rzeźbie brakuje dużego fragmentu lewej ręki oraz podtrzymywanej nią części belki krzyża. Całość wykonana jest z piaskowca. Pomnik otacza również piaskowcowa, ażurowa balustrada na obwodzie zbliżonym do kwadratu o ściętych narożach (boki 275 i 260cm, wysokość 76 cm, szerokość 22 cm). Charakterystyczne dla figur o rozbudowanych cokołach balustrady często ulegały zniszczeniu. W powiecie wrocławskim zachowała się jeszcze w Tyńcu nad Ślęzą, a szczątkowe fragmenty w Kamionnej. Pomnik jest w złym stanie i wymaga pilnej renowacji.

Inskrypcje na cokole.

Przód (fot. 5) Tył (fot. 6)

PROTOTYPON
VENERARE VIRI
QVI VIXIT IN
ORBE
SI SEQ VERIS
RECTVM CRE
DE TENEBIS
ITER

HONORI ET VE
NERATIONI
SANCTI IOANNIS
NEPOMUCENI
EREXIT PIETAS
EX ASSEPEREN
NITER DEVOTI
SERVI

C F R
Par


Frontowa inskrypcja w niezbyt udanym przekładzie: Przykład miłuj męża, który żył na świecie. Jeśli będziesz [go] naśladował, wiesz, że prawą pójdziesz drogą[1] i w lepszym osoby znającej, używającej łaciny i czującej ducha sakralnych inskrypcji: Wzór czcigodnego męża, który zwycięża w świecie, skoro kroczy przez ciemność prostą drogą wiary[2].

Tylna inskrypcja w tym samym jak wyżej układzie i z podobnym zastrzeżeniem: Na cześć i dla uczczenia św. Jana Nepomucena wzniosła [statuę] pobożność i na wieki wieków słudzy oddani[1] i Ku chwale i czci świętego Jana Nepomucena wzniosła pobożność przy wsparciu niezmiennie wiernego sługi[2].

Pod tylną inskrypcją, po prawej stronie płyty, wyryte są litery: C F R Par. Można przyjąć, że są to inicjały fundatora a Par jest skrótem od parochus czyli proboszcz. Mieczysław Kogut zauważa tam jeszcze literę s (Pars) i stwierdza, że są to inicjały fundatora albo kamieniarza[2]. Rzeczywiście można dostrzec ślady za literą r, ale może to być zarówno mocno zatarty ryt aż trzech liter, jak i bezkształtne rysy powstałe w ciągu setek lat w piaskowcu. Biorąc pod uwagę treść inskrypcji mówiącej o wsparciu niezmiernie wiernego sługi, można właściwie z pewnością stwierdzić, że inicjały uzupełniają inskrypcję, stanowiąc z nią logiczny ciąg identyfikujący tego sługę, tym bardziej że sygnowanie rzeźb przez twórców było wyjątkowe. Pomimo wątpliwości co do istnienia lub nie kolejnych liter dalsza część napisu odnosi się również do fundatora i najpewniej określa jego tytuł. Domysł, że był to duchowny, oprócz skrótu Par przyjmując, że odcyfrowany jest pełny napis, wspomaga też modestia nakazująca fundatorowi podać tylko inicjały w niepozornym miejscu.

Tekst inskrypcji jest chronostychem, który zawiera datę powstania pomnika. Data 1752 powtarzana jest za przedwojennymi publikacjami niemieckimi, ale z wątpliwościami, gdyż liczącym nie chcą się do takiej liczby zsumować wyróżnione litery, albo inna data wychodzi z napisu z przodu i z tyłu. W tabelce przedstawiającej chronogram zostały wyróżnione litery (pogrubione), te same, które są wyróżnione w inskrypcji (fot. 5 i 6). Nieporozumienia wywołują litera "Y" w słowie PROTOTYPON na przedniej inskrypcji (wyróżniona niebieskim kolorem) oraz "U" w słowie NEPOMUCENI, również wyróżniona niebieskim kolorem. Po zliczeniu cyfr rzymskich z przedniej inskrypcji bez uwzględnienia "Y" wychodzi 1750. Taką datę podaje Ewa Grochowska-Sachs, pomijając milczeniem wyróżnioną przez twórcę inskrypcji, tak jak inne litery, które należy wziąć pod uwagę[1] (fot. 5). Należy zważyć, że barokowy chronostych to rodzaj łamigłówki dla odczytującego, ale przede wszystkim dla układającego inskrypcję. Mistrzowie tej zabawy, jak pochodzący ze Lwowa Michał Boym, jezuicki misjonarz na Dalekim Wschodzie i wysłannik cesarza Chin do papieża, a jednocześnie botanik, w swym dziele Flora sinensis (Flora Chin) zadedykowanym Leopoldowi I w każdym wierszu potrafił umieścić datę koronacji swego mecenasa na króla Węgier (1655). Niektórzy umieli zakodować datę w wierszu jednocześnie za pomocą chronostychu i innej modnej wówczas formy tzw. kabalistycznego zapisu dat. Nie wszyscy byli jednak tak biegli w dopasowywaniu odpowiednich słów z potrzebnymi literami i układaniu ich w logiczny ciąg. Często uciekano się do sztuczek polegających na traktowaniu jako cyfr rzymskich liter, które nie są z nimi identyczne. Literę "U" przypisano właściwie na stałe w chronogramach do cyfr rzymskich, pisząc ją jako "V" czyli 5. Gdy twórcy brakowało weny, posuwał się do podciągania innych liter, oczywiście wyróżniając je wówczas jak inne mające dać wynik w postaci daty. Tak jest z "Y" w PROTOTYPON. Zostało wyróżnione, aby wyszła odpowiednia data. W tym wypadku górne kreski litery należy czytać jak "I I" czyli do 1750 należy dodać jeszcze 2. Tak twórca uzyskał datę 1752. Z tyłu też wychodzi 1752. Tu z kolei z jakiegoś powodu litera "U" w słowie NEPOMUCENI nie została zapisana jako "V" ani też wyróżniona. Bez niej wychodzi rok 1747. Dopiero gdy zgodnie z powszechną zasadą stosowaną w chronogramach potraktujemy ją jako "V", wychodzi również 1752. Nie wiadomo, skąd ten błąd. Mało prawdopodobne, że napis był ryty przez osobę układającą inskrypcję. Możliwe, że robiła to osoba nierozumiejąca, czym jest chronogram, a być może w ogóle niepiśmienna, odtwarzająca podany jej wzór. Możliwe też, że zniekształcenie nastąpiło podczas jakiejś konserwacji przeprowadzanej przez lokalnego rzemieślnika. Tylna inskrypcja jest zresztą i teraz mało czytelna (fot. 6). Niemniej przedstawione rozumowanie należy uznać za prawidłowe, gdyż jedynie ono pozwala na uzyskanie tego samego roku na obydwu inskrypcjach.

Nie jest znany autor pomnika. Katalog zabytków sztuki stwierdza, że statua jest dziełem tego samego rzeźbiarza, co drugi pomnik św. Jana Nepomucena w Maniowie Wielkim i obydwa pochodzą z tego samego okresu.[3]. Opinia ta wydaje się zbyt pochopna. Zaprzeczają jej też pośrednio inni autorzy opisujący oba pomniki (poprzez datowanie drugiej figury, chociaż nawzajem mocno rozbieżne)[2][1].

Pomniki czeskiego świętego w Maniowie Wielkim pochodzą już z okresu, gdy Śląsk przeszedł pod panowanie pruskie i tracił kontakt z katolickimi krajami habsburskimi. Opisywana figura jest najmłodszym dokładnie datowanym pomnikiem św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim. Skończył się trwający wiek po wojnie trzydziestoletniej okres ideologicznej konfrontacji i dyskusji śląskich katolików i protestantów, wyrażający się ze strony katolickiej w dużej mierze również przez propagowanie wolno stojącej rzeźby monumentalnej. Przedstawiała ona katolickie stanowisko w sporach dogmatycznych, stąd zadziwiająca do dziś na Śląsku, w konfrontacji z innym regionami Polski a porównywalna do Czech, liczba barokowych pomników Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej (kolumny maryjne), Trójcy Świętej czy właśnie św. Jana Nepomucena, którego rola w tym dyskursie polegała na podtrzymaniu u wiernych i wzbudzeniu u niewiernych współziomków zaufania do kapłaństwa i spowiedzi.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, s. 18
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, s. 117
  3. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59

Bibliografia

  • Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965, s. 80 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 59 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)
  • Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Wrocław 2006, ss. 117, 336
  • Ewa Grochowska-Sachs, Honori Sancti Ioannis Nepomuceni. Pomniki św. Jana Nepomucena w powiecie wrocławskim, Sobótka 2006, ss. 17,18

{{Publikacja 2013|2013}]