Typy krzyża: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
(Nie pokazano 1 wersji utworzonej przez jednego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[File:Klagenfurt Viktring Migoriach Bildstock 28032009 37.jpg|thumb|180px|1. Tron łaski. Obraz na blasze w niszy kapliczki w Klagenfurcie.]] | [[File:Klagenfurt Viktring Migoriach Bildstock 28032009 37.jpg|thumb|180px|1. Tron łaski. Obraz na blasze w niszy kapliczki w Klagenfurcie.]] | ||
− | '''Krzyż''' jest jednym z najpopularniejszych symboli, znanym w wielu religiach i kulturach. Dwie, przecinające się linie są tak naturalnym i intuicyjnym znakiem, że prawdopodobnie początkowo pojawiał się przypadkowo, a z czasem posłużył do wyrażania treści symbolicznych. Już z młodszego paleolitu pochodzą figurki zwierząt wykonane z kości słoniowej, których występują zwielokrotnione znaki ukośnego krzyża (crux decussata). Współcześnie krzyż kojarzy się głównie z | + | '''Krzyż''' jest jednym z najpopularniejszych symboli, znanym w wielu religiach i kulturach. Dwie, przecinające się linie są tak naturalnym i intuicyjnym znakiem, że prawdopodobnie początkowo pojawiał się przypadkowo, a z czasem posłużył do wyrażania treści symbolicznych. Już z młodszego paleolitu pochodzą figurki zwierząt wykonane z kości słoniowej, których występują zwielokrotnione znaki ukośnego krzyża (crux decussata). Współcześnie krzyż kojarzy się głównie z chrześcijaństwem i jest jego podstawowym symbolem. Nie był nim jednak od początku istnienia tej religii. Były tego prawdopodobnie dwie przyczyny. Ogólna, wynikająca z tego, że w okresie prześladowań chrześcijanie w ogóle unikali otwartego manifestowania oznak zewnętrznych wskazujących na swoja wiarę. Druga dotyczyła samego krzyża. Ukrzyżowanie w starożytności było karą stosowaną wobec niewolników i sprzeciwiających się władzy, a śmierć na krzyżu uważano za poniżającą. Dlatego nawet po 313 r., czyli po uznaniu chrześcijaństwa za religię dozwoloną w cesarstwie rzymskim, krzyż był tylko jednym z symboli drugorzędnych. Nie odważano się też na przedstawianie ukrzyżowanej postaci Chrystusa (najstarszy znany wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa znajduje się na płaskorzeźbionym reliefie z drewnianych drzwi bazyliki św. Sabiny w Rzymie i jest datowany na ok 430 r.). W swojej drodze, jaką przeszedł krzyż od znaku śmierci i hańby do znaku zmartwychwstania i triumfu, chrześcijanie używali i używają współcześnie wizerunku krzyża w najróżniejszych formach. Pewnie podstawową przyczyną był fakt, że nie wiemy, na jakim krzyżu zginął Chrystus. Nie podał tego żaden z ewangelistów ani historyków. Pole zyskała tu więc wyobraźnia wyznawców, którzy nawiązywali do znanych sobie sposobów ukrzyżowania. Na to, już w okresie popularności symbolu krzyża, nałożyło się jego używanie jako znaku heraldycznego. W rezultacie pojawiło się bardzo dużo typów krzyża, z których jedne są bardzo popularne, a inne występują incydentalnie. |
* Słup, pal (stipes, stauròs) - pionowa belka | * Słup, pal (stipes, stauròs) - pionowa belka | ||
Linia 6: | Linia 6: | ||
* ''Titulus, album'' - tabliczka z tytułem winy czyli napis ''Jezus Nazareński Król Żydowski'' w 3 językach: łacińskim, hebrajskim i greckim, łaciński akronim to INRI | * ''Titulus, album'' - tabliczka z tytułem winy czyli napis ''Jezus Nazareński Król Żydowski'' w 3 językach: łacińskim, hebrajskim i greckim, łaciński akronim to INRI | ||
* Podpórka na nogi (''suppedaneum'') | * Podpórka na nogi (''suppedaneum'') | ||
− | * Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca co miało zapobiec rozerwaniu dłoni | + | * Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca, co miało zapobiec rozerwaniu dłoni |
== Typy krzyża == | == Typy krzyża == | ||
Linia 18: | Linia 18: | ||
|style="width: 10%" | '''Łaciński''',<br/> ''crux immissia'',<br/> wcięty, wpuszczony | |style="width: 10%" | '''Łaciński''',<br/> ''crux immissia'',<br/> wcięty, wpuszczony | ||
| | | | ||
− | Najbardziej dziś rozpowszechniony typ krzyża, symbol kościoła rzymskokatolickiego. Najpopularniejszy w ikonografii Ukrzyżowania. ''Immissia'' od ''immmitere'' czyli składać ze sobą. ''Patibulum'' mocowane w wycięciu powyżej połowy wysokości krzyża. Prawdopodobnie ten typ krzyża pojawił się dopiero w V wieku (jego pierwszymi przedstawieniami są krzyże na mozaikach z rzymskiej bazyliki San Giovanni in Lorena i z bazyliki San Vitale w Rawennie). Symbolika: belka pionowa, czyli wymiar wertykalny, oznacza zjednoczenie nieba z ziemią, tego, co Boskie z tym co ludzkie w Chrystusie, a więc podniesienie natury ludzkiej (belka pozioma) do granicy przebóstwienia (wydłużona linia pionowa). Belka pozioma | + | Najbardziej dziś rozpowszechniony typ krzyża, symbol kościoła rzymskokatolickiego. Najpopularniejszy w ikonografii Ukrzyżowania. ''Immissia'' od ''immmitere'' czyli składać ze sobą. ''Patibulum'' mocowane w wycięciu powyżej połowy wysokości krzyża. Prawdopodobnie ten typ krzyża pojawił się dopiero w V wieku (jego pierwszymi przedstawieniami są krzyże na mozaikach z rzymskiej bazyliki San Giovanni in Lorena i z bazyliki San Vitale w Rawennie). Symbolika: belka pionowa, czyli wymiar wertykalny, oznacza zjednoczenie nieba z ziemią, tego, co Boskie z tym, co ludzkie w Chrystusie, a więc podniesienie natury ludzkiej (belka pozioma) do granicy przebóstwienia (wydłużona linia pionowa). Belka pozioma to wymiar horyzontalny, oznaczający też zjednoczenie ludzi ze wschodu i zachodu, a zarazem uniwersalny charakter zbawienia dokonanego na krzyżu. Gnostycy widzą boskość (belka pozioma) przykutą do materii (słup). Bardzo częsty motyw w heraldyce. |
|- | |- | ||
|[[File:Cross of San Anthony.svg|75px|center]] | |[[File:Cross of San Anthony.svg|75px|center]] | ||
|'''Św. Antoniego''',<br/>''crux commissa'',<br/>nakładany, T, tau | |'''Św. Antoniego''',<br/>''crux commissa'',<br/>nakładany, T, tau | ||
− | |Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1). Nazwa krzyż św. Antoniego pochodzi od laski tego świętego pustelnika z przełomu III/IV w., która miała mieć właśnie taki kształt. Nawiązują do niej pastorały kościołów wschodnich (fot. 2). Tau to 19 litera greckiego alfabetu i 22 (ostatnia) hebrajskiego (taw). W przemówieniu otwierającym IV sobór laterański (1215) papież Innocenty III powiedział: "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego | + | |Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1). Nazwa krzyż św. Antoniego pochodzi od laski tego świętego pustelnika z przełomu III/IV w., która miała mieć właśnie taki kształt. Nawiązują do niej pastorały kościołów wschodnich (fot. 2). Tau to 19 litera greckiego alfabetu i 22 (ostatnia) hebrajskiego (taw). W przemówieniu otwierającym IV sobór laterański (1215) papież Innocenty III powiedział: "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego, a jej forma przedstawia krzyż dokładnie taki, jak krzyż przez przybiciem tabliczki Piłata (...). Ten, kto nosi TAU na swym czole, reprezentuje postępowaniem chwałę krzyża. Nosi TAU dla ukrzyżowania ciała z jego ułomnościami i grzechu, jeśli potwierdza, że nie chce innej, oprócz chwały naszego Pana Jezusa Chrystusa". Krzyż tau upodobał sobie św. Franciszek i stał się on symbolem franciszkanów (franciszkańska tauka - fot. 3). Krzyż ma wiele znaczeń symbolicznych. Wskazuje na boskość Chrystusa, określa go jako dawcę łask wszelakich (przedstawiany jest wtedy z literami Α i Ω). Znak Tau wspomniany jest w Księdze Ezechiela (Ez 9,4-6). Miał on być symbolem ocalenia niewinnych. Ci, na których czołach nakreślono znak, zyskali zbawienie. Naznaczenie ludzi Tau ma wydźwięk symbolu ocalenia niewinnych również w Nowym Testamencie, w kilku fragmentach Apokalipsy Świętego Jana. Poza chrześcijaństwem znak Tau jest święty dla pitagorejczyków i oznacza centrum świata oraz jest symbolem siły słońca. Używany był w misteriach eleuzyjskich i dionizyjskich oraz w kulcie Mitry. W alfabecie greckim oznacza liczbę 300 a w hebrajskim 400. |
+ | |- | ||
+ | |[[File:Saint Andrew's cross black.svg|75px|center]] | ||
+ | |Św. Andrzeja, saltire, <br/>''crux decussata'',<br/> ukośny, X | ||
+ | |Najczęstsza nazwa pochodzi od apostoła Andrzeja, który miał umrzeć na takim właśnie krzyżu (fot. 5) | ||
+ | |- | ||
+ | |[[Plik:Greek cross.svg|75px|center]] | ||
+ | |grecki, równoramienny, <br/>''crux quadrata'' | ||
+ | |Znak zużywany przez wiele kultur przedchrześcijańskich. Kojarzony z symbolem słońca (również wpisywany w okrąg). Pojawia się tysiące lat przed Chrystusem (np. fot. 4). Jego najstarsze chrześcijańskie wizerunki pochodzą z IV w. Symbolizuje Chrystusa jako światłość świata. Linia pionowa to działanie łaski przenikającej ziemskie działania człowieka - linia pozioma. Występuje w herbach i flagach Grecji, Serbii, Szwajcarii. Symbol ruchu czerwonego krzyża. | ||
|- | |- | ||
|[[Plik:Krzyż teutoński.png|75px|center]] | |[[Plik:Krzyż teutoński.png|75px|center]] | ||
Linia 34: | Linia 42: | ||
File:Patriarch Kirill I (2018-09-19).jpg|2. Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl I z pastorałem w kształcie krzyża św. Antoniego podczas poświęcenia kamienia węgielnego pod główną świątynię sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej (2018). | File:Patriarch Kirill I (2018-09-19).jpg|2. Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl I z pastorałem w kształcie krzyża św. Antoniego podczas poświęcenia kamienia węgielnego pod główną świątynię sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej (2018). | ||
Plik:Franciscan Tau.JPG|3. Franciszkańska tauka | Plik:Franciscan Tau.JPG|3. Franciszkańska tauka | ||
+ | Plik:Krzyż kultura amfor kulistych.jpg|4. Krzyż równoramienny, kultura amfor kulistych, ok połowy III tysiąclecia p.n.e. | ||
+ | Plik:Loumartiriosanandresmurillo.jpg|5. Męczeństwo św. Andrzeja, obraz Bartolomé Estebana Murilla (1675-1680) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
Aktualna wersja na dzień 07:53, 14 sty 2021
Krzyż jest jednym z najpopularniejszych symboli, znanym w wielu religiach i kulturach. Dwie, przecinające się linie są tak naturalnym i intuicyjnym znakiem, że prawdopodobnie początkowo pojawiał się przypadkowo, a z czasem posłużył do wyrażania treści symbolicznych. Już z młodszego paleolitu pochodzą figurki zwierząt wykonane z kości słoniowej, których występują zwielokrotnione znaki ukośnego krzyża (crux decussata). Współcześnie krzyż kojarzy się głównie z chrześcijaństwem i jest jego podstawowym symbolem. Nie był nim jednak od początku istnienia tej religii. Były tego prawdopodobnie dwie przyczyny. Ogólna, wynikająca z tego, że w okresie prześladowań chrześcijanie w ogóle unikali otwartego manifestowania oznak zewnętrznych wskazujących na swoja wiarę. Druga dotyczyła samego krzyża. Ukrzyżowanie w starożytności było karą stosowaną wobec niewolników i sprzeciwiających się władzy, a śmierć na krzyżu uważano za poniżającą. Dlatego nawet po 313 r., czyli po uznaniu chrześcijaństwa za religię dozwoloną w cesarstwie rzymskim, krzyż był tylko jednym z symboli drugorzędnych. Nie odważano się też na przedstawianie ukrzyżowanej postaci Chrystusa (najstarszy znany wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa znajduje się na płaskorzeźbionym reliefie z drewnianych drzwi bazyliki św. Sabiny w Rzymie i jest datowany na ok 430 r.). W swojej drodze, jaką przeszedł krzyż od znaku śmierci i hańby do znaku zmartwychwstania i triumfu, chrześcijanie używali i używają współcześnie wizerunku krzyża w najróżniejszych formach. Pewnie podstawową przyczyną był fakt, że nie wiemy, na jakim krzyżu zginął Chrystus. Nie podał tego żaden z ewangelistów ani historyków. Pole zyskała tu więc wyobraźnia wyznawców, którzy nawiązywali do znanych sobie sposobów ukrzyżowania. Na to, już w okresie popularności symbolu krzyża, nałożyło się jego używanie jako znaku heraldycznego. W rezultacie pojawiło się bardzo dużo typów krzyża, z których jedne są bardzo popularne, a inne występują incydentalnie.
- Słup, pal (stipes, stauròs) - pionowa belka
- Belka pozioma (patibulum)
- Titulus, album - tabliczka z tytułem winy czyli napis Jezus Nazareński Król Żydowski w 3 językach: łacińskim, hebrajskim i greckim, łaciński akronim to INRI
- Podpórka na nogi (suppedaneum)
- Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca, co miało zapobiec rozerwaniu dłoni
Typy krzyża
Wygląd | Nazwa | Opis |
---|---|---|
Łaciński, crux immissia, wcięty, wpuszczony |
Najbardziej dziś rozpowszechniony typ krzyża, symbol kościoła rzymskokatolickiego. Najpopularniejszy w ikonografii Ukrzyżowania. Immissia od immmitere czyli składać ze sobą. Patibulum mocowane w wycięciu powyżej połowy wysokości krzyża. Prawdopodobnie ten typ krzyża pojawił się dopiero w V wieku (jego pierwszymi przedstawieniami są krzyże na mozaikach z rzymskiej bazyliki San Giovanni in Lorena i z bazyliki San Vitale w Rawennie). Symbolika: belka pionowa, czyli wymiar wertykalny, oznacza zjednoczenie nieba z ziemią, tego, co Boskie z tym, co ludzkie w Chrystusie, a więc podniesienie natury ludzkiej (belka pozioma) do granicy przebóstwienia (wydłużona linia pionowa). Belka pozioma to wymiar horyzontalny, oznaczający też zjednoczenie ludzi ze wschodu i zachodu, a zarazem uniwersalny charakter zbawienia dokonanego na krzyżu. Gnostycy widzą boskość (belka pozioma) przykutą do materii (słup). Bardzo częsty motyw w heraldyce. | |
Św. Antoniego, crux commissa, nakładany, T, tau |
Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1). Nazwa krzyż św. Antoniego pochodzi od laski tego świętego pustelnika z przełomu III/IV w., która miała mieć właśnie taki kształt. Nawiązują do niej pastorały kościołów wschodnich (fot. 2). Tau to 19 litera greckiego alfabetu i 22 (ostatnia) hebrajskiego (taw). W przemówieniu otwierającym IV sobór laterański (1215) papież Innocenty III powiedział: "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego, a jej forma przedstawia krzyż dokładnie taki, jak krzyż przez przybiciem tabliczki Piłata (...). Ten, kto nosi TAU na swym czole, reprezentuje postępowaniem chwałę krzyża. Nosi TAU dla ukrzyżowania ciała z jego ułomnościami i grzechu, jeśli potwierdza, że nie chce innej, oprócz chwały naszego Pana Jezusa Chrystusa". Krzyż tau upodobał sobie św. Franciszek i stał się on symbolem franciszkanów (franciszkańska tauka - fot. 3). Krzyż ma wiele znaczeń symbolicznych. Wskazuje na boskość Chrystusa, określa go jako dawcę łask wszelakich (przedstawiany jest wtedy z literami Α i Ω). Znak Tau wspomniany jest w Księdze Ezechiela (Ez 9,4-6). Miał on być symbolem ocalenia niewinnych. Ci, na których czołach nakreślono znak, zyskali zbawienie. Naznaczenie ludzi Tau ma wydźwięk symbolu ocalenia niewinnych również w Nowym Testamencie, w kilku fragmentach Apokalipsy Świętego Jana. Poza chrześcijaństwem znak Tau jest święty dla pitagorejczyków i oznacza centrum świata oraz jest symbolem siły słońca. Używany był w misteriach eleuzyjskich i dionizyjskich oraz w kulcie Mitry. W alfabecie greckim oznacza liczbę 300 a w hebrajskim 400. | |
Św. Andrzeja, saltire, crux decussata, ukośny, X |
Najczęstsza nazwa pochodzi od apostoła Andrzeja, który miał umrzeć na takim właśnie krzyżu (fot. 5) | |
grecki, równoramienny, crux quadrata |
Znak zużywany przez wiele kultur przedchrześcijańskich. Kojarzony z symbolem słońca (również wpisywany w okrąg). Pojawia się tysiące lat przed Chrystusem (np. fot. 4). Jego najstarsze chrześcijańskie wizerunki pochodzą z IV w. Symbolizuje Chrystusa jako światłość świata. Linia pionowa to działanie łaski przenikającej ziemskie działania człowieka - linia pozioma. Występuje w herbach i flagach Grecji, Serbii, Szwajcarii. Symbol ruchu czerwonego krzyża. | |
Teutoński, krzyżacki |
Forma krzyża łacińskiego używana przez Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (zakon krzyżacki, zakon niemiecki). Bardzo popularny w kręgu kultury niemieckiej, stał się wzorem dla Krzyża Żelaznego oraz występuje w emblematach niemieckich instytucji wojskowych. |