Typy krzyża: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Linia 7: Linia 7:
 
* Podpórka na nogi (''suppedaneum'')
 
* Podpórka na nogi (''suppedaneum'')
 
* Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca co miało zapobiec rozerwaniu dłoni  
 
* Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca co miało zapobiec rozerwaniu dłoni  
 
  
 
== Typy krzyża ==
 
== Typy krzyża ==
Linia 22: Linia 21:
 
|-
 
|-
 
|[[File:Cross of San Anthony.svg|75px|center]]
 
|[[File:Cross of San Anthony.svg|75px|center]]
|'''Św. Antoniego''',<br/>''crux commissa'',<br/>nakładany, Tau
+
|'''Św. Antoniego''',<br/>''crux commissa'',<br/>nakładany, T, tau
|Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1).  
+
|Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1).  Nazwa krzyż św. Antoniego pochodzi od laski tego świętego pustelnika z przełomu III/IV w., która miała mieć właśnie taki kształt. Nawiązują do niej pastorały kościołów wschodnich (fot. 2). Tau to 19 litera greckiego alfabetu i 22 (ostatnia) hebrajskiego (taw). W przemówieniu otwierającym IV sobór laterański (1215) papież Innocenty III powiedział:  "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego  a jej forma przedstawia krzyż dokładnie taki, jak krzyż przez przybiciem tabliczki Piłata (...). Ten, kto nosi TAU na swym czole, reprezentuje postępowaniem chwałę krzyża. Nosi TAU dla ukrzyżowania ciała z jego ułomnościami i grzechu, jeśli potwierdza, że nie chce innej, oprócz chwały naszego Pana Jezusa Chrystusa". Krzyż tau upodobał sobie św. Franciszek i stał się on symbolem franciszkanów (franciszkańska tauka -fot. 3). Krzyż ma wiele znaczeń symbolicznych. Wskazuje na boskość Chrystusa, określa go jako  dawcę łask wszelakich (przedstawiany jest wtedy z literami Α i Ω). Znak Tau wspomniany jest w Księdze Ezechiela (Ez 9,4-6). Miał on być symbolem ocalenia niewinnych. Ci, na których czołach nakreślono znak, zyskali zbawienie. Naznaczenie ludzi Tau ma wydźwięk symbolu ocalenia niewinnych również w Nowym Testamencie, w kilku fragmentach Apokalipsy Świętego Jana. Poza chrześcijaństwem znak Tau jest święty dla pitagorejczyków i oznacza centrum świata oraz jest symbolem siły słońca. Używany był w misteriach eleuzyjskich i dionizyjskich oraz w kulcie Mitry. W alfabecie greckim oznacza liczbę 300 a w hebrajskim 400.
 +
|-
 +
|[[Plik:Krzyż teutoński.png|75px|center]]
 +
|[[Krzyż teutoński|Teutoński]],<br/> krzyżacki
 +
|Forma krzyża łacińskiego używana przez Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (zakon krzyżacki, zakon niemiecki). Bardzo popularny w kręgu kultury niemieckiej, stał się wzorem dla Krzyża Żelaznego oraz występuje w emblematach niemieckich instytucji wojskowych.  
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
Linia 30: Linia 33:
 
<gallery widths=320 heights=240 mode="packed-overlay">
 
<gallery widths=320 heights=240 mode="packed-overlay">
 
File:Patriarch Kirill I (2018-09-19).jpg|2. Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl I z pastorałem w kształcie krzyża św. Antoniego podczas poświęcenia kamienia węgielnego pod główną świątynię sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej (2018).
 
File:Patriarch Kirill I (2018-09-19).jpg|2. Patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl I z pastorałem w kształcie krzyża św. Antoniego podczas poświęcenia kamienia węgielnego pod główną świątynię sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej (2018).
 +
Plik:Franciscan Tau.JPG|3. Franciszkańska tauka
 
</gallery>
 
</gallery>
  

Wersja z 00:31, 12 lis 2019

1. Tron łaski. Obraz na blasze w niszy kapliczki w Klagenfurcie.

Krzyż jest jednym z najpopularniejszych symboli, znanym w wielu religiach i kulturach. Dwie, przecinające się linie są tak naturalnym i intuicyjnym znakiem, że prawdopodobnie początkowo pojawiał się przypadkowo, a z czasem posłużył do wyrażania treści symbolicznych. Już z młodszego paleolitu pochodzą figurki zwierząt wykonane z kości słoniowej, których występują zwielokrotnione znaki ukośnego krzyża (crux decussata). Współcześnie krzyż kojarzy się głównie z Chrześcijaństwem i jest jego podstawowym symbolem. Nie był nim jednak od początku istnienia tej religii. Były tego prawdopodobnie dwie przyczyny. Ogólna wynikająca z tego, że w okresie prześladowań chrześcijanie w ogóle unikali otwartego manifestowania oznak zewnętrznych wskazujących na swoja wiarę. Druga dotyczyła samego krzyża. Ukrzyżowanie w starożytności było karą stosowaną wobec niewolników i sprzeciwiających się władzy, a śmierć na krzyżu uważano za poniżającą. Dlatego nawet po 313 r. czyli po uznaniu chrześcijaństwa za religię dozwoloną w cesarstwie rzymskim, krzyż był tylko jednym z symboli drugorzędnych. Nie odważano się też na przedstawianie ukrzyżowanej postaci Chrystusa (Najstarszy znany wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa znajduje się na płaskorzeźbionym reliefie z drewnianych drzwi bazyliki św. Sabiny w Rzymie i jest datowany na ok 430 r.). W swojej drodze jaką przeszedł krzyż od od znaku śmierci i hańby do do znaku zmartwychwstania i triumfu, chrześcijanie używali i używają współcześnie wizerunku krzyża w najróżniejszych formach. Pewnie podstawową przyczyną był fakt, że nie wiemy na jakim krzyżu zginął Chrystus. Nie podał tego żaden z ewangelistów ani historyków. Pole zyskała tu więc wyobraźnia wyznawców, którzy nawiązywali do znanych sobie sposobów ukrzyżowania. Na to, już w okresie popularności symbolu krzyża, nałożyło się jego używanie jako znaku heraldycznego. W rezultacie pojawiło się bardzo dużo typów krzyża, z których jedne są bardzo popularne a inne występują incydentalnie.

  • Słup, pal (stipes, stauròs) - pionowa belka
  • Belka pozioma (patibulum)
  • Titulus, album - tabliczka z tytułem winy czyli napis Jezus Nazareński Król Żydowski w 3 językach: łacińskim, hebrajskim i greckim, łaciński akronim to INRI
  • Podpórka na nogi (suppedaneum)
  • Siodełko (sedulum, penta) - siedzisko, na którym sadzano skazańca co miało zapobiec rozerwaniu dłoni

Typy krzyża

Wygląd Nazwa Opis
Christian cross.svg
Łaciński,
crux immissia,
wcięty, wpuszczony

Najbardziej dziś rozpowszechniony typ krzyża, symbol kościoła rzymskokatolickiego. Najpopularniejszy w ikonografii Ukrzyżowania. Immissia od immmitere czyli składać ze sobą. Patibulum mocowane w wycięciu powyżej połowy wysokości krzyża. Prawdopodobnie ten typ krzyża pojawił się dopiero w V wieku (jego pierwszymi przedstawieniami są krzyże na mozaikach z rzymskiej bazyliki San Giovanni in Lorena i z bazyliki San Vitale w Rawennie). Symbolika: belka pionowa, czyli wymiar wertykalny, oznacza zjednoczenie nieba z ziemią, tego, co Boskie z tym co ludzkie w Chrystusie, a więc podniesienie natury ludzkiej (belka pozioma) do granicy przebóstwienia (wydłużona linia pionowa). Belka pozioma, to wymiar horyzontalny oznaczający też zjednoczenie ludzi ze wschodu i zachodu, a zarazem uniwersalny charakter zbawienia dokonanego na krzyżu. Gnostycy widzą boskość (belka pozioma) przykutą do materii (słup). bardzo częsty motyw w heraldyce.

Cross of San Anthony.svg
Św. Antoniego,
crux commissa,
nakładany, T, tau
Poprzeczka nałożona na stripes, co daje formę zbliżoną do litery T. Po krzyżu łacińskim typ ten jest najczęściej występującym w ikonografii Ukrzyżowania (fot. 1). Nazwa krzyż św. Antoniego pochodzi od laski tego świętego pustelnika z przełomu III/IV w., która miała mieć właśnie taki kształt. Nawiązują do niej pastorały kościołów wschodnich (fot. 2). Tau to 19 litera greckiego alfabetu i 22 (ostatnia) hebrajskiego (taw). W przemówieniu otwierającym IV sobór laterański (1215) papież Innocenty III powiedział: "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego a jej forma przedstawia krzyż dokładnie taki, jak krzyż przez przybiciem tabliczki Piłata (...). Ten, kto nosi TAU na swym czole, reprezentuje postępowaniem chwałę krzyża. Nosi TAU dla ukrzyżowania ciała z jego ułomnościami i grzechu, jeśli potwierdza, że nie chce innej, oprócz chwały naszego Pana Jezusa Chrystusa". Krzyż tau upodobał sobie św. Franciszek i stał się on symbolem franciszkanów (franciszkańska tauka -fot. 3). Krzyż ma wiele znaczeń symbolicznych. Wskazuje na boskość Chrystusa, określa go jako dawcę łask wszelakich (przedstawiany jest wtedy z literami Α i Ω). Znak Tau wspomniany jest w Księdze Ezechiela (Ez 9,4-6). Miał on być symbolem ocalenia niewinnych. Ci, na których czołach nakreślono znak, zyskali zbawienie. Naznaczenie ludzi Tau ma wydźwięk symbolu ocalenia niewinnych również w Nowym Testamencie, w kilku fragmentach Apokalipsy Świętego Jana. Poza chrześcijaństwem znak Tau jest święty dla pitagorejczyków i oznacza centrum świata oraz jest symbolem siły słońca. Używany był w misteriach eleuzyjskich i dionizyjskich oraz w kulcie Mitry. W alfabecie greckim oznacza liczbę 300 a w hebrajskim 400.
Krzyż teutoński.png
Teutoński,
krzyżacki
Forma krzyża łacińskiego używana przez Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (zakon krzyżacki, zakon niemiecki). Bardzo popularny w kręgu kultury niemieckiej, stał się wzorem dla Krzyża Żelaznego oraz występuje w emblematach niemieckich instytucji wojskowych.