Wyszków (pow. węgrowski)

Z almanach wrocławski
Wersja z dnia 18:48, 18 cze 2020 autorstwa Anna Kowalczewska (dyskusja | edycje) (Utworzono nową stronę "450px|thumb|Kapliczka nad Liwcem ze św. Janem Nepomucenem (fot. 2004) Plik:Wyszków, św. Florian.jpeg|450px|thumb|Kaplic...")
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Kapliczka nad Liwcem ze św. Janem Nepomucenem (fot. 2004)
Kapliczka ze św. Florianem (fot. 2004)
Kapliczka ze św. Notburgą (fot. 2004)

W leżącym na podlaskim (prawym) brzegu Liwca Wyszkowie znajdują się trzy interesujące i piękne kapliczki arkadowe, pochodzące z końca XVIII w., z polichromowanymi rzeźbami św. Jana Nepomucena, św. Floriana i św. Notburgi z tego samego okresu.

Kapliczki są częścią barokowego założenia obejmującego miejscowość, kościół i pałac. Wieś była jednym z ośrodków podlaskich posiadłości rodu Ossolińskich (obok Rudki, Stredynia i Ciechanowca). Założenie fundowali i rozpoczęli jego realizację w poł. XVIII w. kasztelan gostyński Jan Stanisław Ossoliński, dziedzic Mokobodów i nabywca Stredynia, z żoną Ludwiką z Załuskich, która wniosła Wyszków w posagu do rodziny Ossolińskich, a dokończył ich syn Aleksander, miecznik litewski. Kościół datowany jest na rok 1788 i z tego czasu pochodzą też kapliczki.

Zgodnie z zamysłem fundatorów kapliczki otaczają wieś z trzech stron i znajdują się przy wyjazdach.

  • Nad Liwcem przy moście na drodze do Grębkowa (dawny trakt do Kałuszyna) znajduje się kapliczka ze św. Janem Nepomucenem. Murowana, o trzech wklęsłych bokach, otynkowana. Szeroki cokół oddzielony jest gzymsem od węższej górnej kondygnacji, otwartej trzema arkadami o narożach ujętych pilastrami ze spływami wolutowymi. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy, zgierowany na pilastrach. Przykryta daszkiem namiotowym, dachówkowym. W zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż równoramienny[1]. W środku drewniana, polichromowana figura św. Jana Nepomucena z końca XVIII w. Kapliczka wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: dec.1489/07 z 22.10.2007). W 2012 r. kapliczka została wyremontowana.
  • Na zachodnim skraju wsi przy drodze do Jarnic i dalej do Węgrowa stoi kapliczka ze św. Florianem. Murowana, czworoboczna, otynkowana. W przyziemiu szersza podstawa o zaokrąglonych krawędziach. Dolna część z prostokątnymi płycinami, oddzielona gzymsem w postaci półwałka od kondygnacji górnej. Kondygnacja górna otwarta trzema arkadami o łuku koszowym. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy. Przykryta daszkiem namiotowym, dachówkowym. W zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż łaciński[1]. Wewnątrz osiemnastowieczna, drewniana, polichromowana rzeźba św. Floriana.
  • Na południowo-wschodnim skraju wsi przy polnej drodze do Witanek stoi kapliczka ze św. Notburgą. Murowana, trójboczna o wklęsłych bokach, otynkowana. W części dolnej szerszy cokół ustawiony na kolistej podstawie, oddzielony gzymsem od kondygnacji górnej. Kondygnacja górna otwarta trzema arkadami o narożach ujętych pilastrami, ze spływami wolutowymi. Nasadę obiega profilowany gzyms podokapowy. Przykryta daszkiem namiotowym, dachówkowym. W zwieńczeniu kuty z żelaza krzyż, o trójlistnych zakończeniach[1]. Wewnątrz osiemnastowieczna, drewniana, polichromowana rzeźba św. Notburgi. Kapliczka wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: dec.1527/07 z 25.10.2007). Kapliczka została wyremontowana w 2010 r.
W 2008 r. kapliczka św. Notburgi została odrestaurowana z inicjatywy węgrowskiego oddziału PTTK przy finansowym udziale samorządów województwa mazowieckiego, gminy Liw i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Kosztująca 30 000 zł renowacja została przeprowadzona pod kierownictwem konserwatora Jerzego Suchwałko. 28 listopada 2008 r. rekonsekracji dokonał proboszcz parafii Wyszków ks. Józef Franczuk. Gromadnie wzięli w niej udział mieszkańcy wsi. Pojawili się też lokalni oficjele: wójt oraz przewodniczący Rady gminy Liw, wiceprzewodniczący Rady Węgrowa, przedstawiciele inicjatora remontu czyli węgrowskiego PTTK, przedstawiciel Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, dyrektorka miejscowej szkoły.

Patroni dwóch pierwszych kapliczek to klasyczni "obrońcy" mieszkańców przed ogniem (Florian) i powodzią, a jednocześnie suszą (Jan Nepomucen) pojawiający się często "w zestawie" we wsiach nad rzeką. Zdziwienie może budzić św. Notburga. Święta praktycznie w Polsce nieznana do tego stopnia, że pomimo klasycznych dla niej atrybutów (sierp, snopek) inwentaryzujący zabytki historycy sztuki zidentyfikowali ją w przywołanym w przypisie Katalogu zabytków sztuki w Polsce jako św. Zytę, tym bardziej nie mieli o takiej świętej pojęcia XVIII-wieczni podlascy chłopi - a to dla nich pojawiła się ona w kapliczce skierowanej na pola, jako ich patronka. Wyjaśnieniem jest prawdopodobnie osobisty wybór kogoś z Ossolińskich, może Aleksandra, wychowanego u swego stryja w Lunéville, żonatego w drugim małżeństwie z Benedyktą Antoniną de Löwendal, córką francuskiego marszałka, który zetknął się być może w czasie swoich podróży z bardzo żywym w Tyrolu kultem Notburgi. Ta patronka stanu chłopskiego, oraczy i żniwiarzy rzeczywiście była postacią, z którą chłopi Ossolińskich mogli się identyfikować, dobrze jednak, że jej życiorysu nie znali, gdyż niemająca szczęścia do swych panów Notburga mogła być tu dwuznacznym symbolem. Nie do końca były chyba też dobre stosunki mieszkańców wsi z właścicielami folwarku. Słynący z przepychu i bogactwa pałac został w niejasnych okolicznościach rozebrany w 1918 r. W Wyszkowie i okolicy można spotkać się z opinią, że zrobili to, wykorzystując wojenne opuszczenie rezydencji i jej uszkodzenie, mieszkańcy wsi w obawie przed powrotem państwa, chcąc w ten sposób spowodować, by wybrali oni inny swój pałac na miejsce rezydencjalne.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 Opis architektoniczny na podstawie Katalogu zabytków sztuki w Polsce: t. 10 woj. warszawskie. zeszyt 26 powiat węgrowski, Warszawa 1964, s. 42