Wyszonki Kościelne

Z almanach wrocławski
Wersja z dnia 18:36, 18 cze 2020 autorstwa Anna Kowalczewska (dyskusja | edycje) (Utworzono nową stronę "thumb|left|220px|Kapliczka św. Jana (fot. 2002) Plik:Wyszonki Kościelne, kapliczka św. Rocha.jpeg|thumb|220px...")
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Kapliczka św. Jana (fot. 2002)
Kapliczka św. Rocha (fot. 2002)
Kapliczka św. Rocha, tył (fot. 2002)

Wyszonki Kościelne, gmina Klukowo, powiat wysokomazowiecki.

Na zachodnim Podlasiu i północno-wschodnim Mazowszu znajdują się zwarte obszary zamieszkiwane przez potomków drobnej szlachty. To pozostałość osadnictwa rycerskiego prowadzonego na pogranicznych terenach przez książąt mazowieckich w XIV i XV w. Osadnicy to głównie drobne rycerstwo z zachodniego Mazowsza. Dosyć duże nadania, wynoszące tradycyjnie 10 włók (ok. 180 ha) na jednego rycerza, mające zapewnić wywiązanie się ze zobowiązania stawania na wojnę w uzbrojeniu i konno, z czasem uległy rozdrobnieniu w wyniku podziałów rodzinnych. Zasada, że każdy potomek ma prawo otrzymać swoją część z posiadłości prowadziła do pauperyzacji rodzin. Z dóbr wydzielane były tereny, na których osiedlali się kolejni spadkobiercy. Powstawały w ten sposób tzw. okolice szlacheckie, czyli tereny osadnictwa potomków jednego rodu, w których miejscowości miały dwuczłonowe nazwy. Pierwsza część jest zawsze taka sama i stanowi trzon pochodzący od nazwy pierwszej osady, druga (przymiotnikowa) jest związana często z cechami (imię, przydomek) pierwszego właściciela nowej osady. Pomimo postępującego z wiekami ubożenia i często zrównania się z gospodarzami włościańskimi pod względem materialnym mieszkańcy okolic kultywowali swoje szlacheckie pochodzenie. Tereny te do dziś wyróżniają się na tle nieszlacheckiego otoczenia większym poszanowaniem tradycji przez mieszkańców, ich konserwatywnymi postawami, silnym przywiązaniem do religii i patriotyzmem. Zauważalne są także negatywne cechy etosu szlacheckiego, jak np. ponadprzeciętna liczba sporów sądowych.

Wyszonki Kościelne to główna wieś okolicy szlacheckiej Wyszonki leżącej głównie w gminie Klukowo (Wyszonki-Błonie, Wyszonki-Chorążyce Podleśne, Wyszonki-Klukówek, Wyszonki-Nagórki, Wyszonki-Piechacze, Wyszonki-Włosty, Wyszonki-Wojciechy, Wyszonki-Wypychy) i Szepietowo (Wyszonki-Posele), zamieszkiwanej przez ród Wyszyńskich głównie herbu Grabie i Pierzchała.

We wsi znajdują się dwie ciekawe kapliczki. Obie pochodzą z 2. ćwierci XIX w.[1]

Kapliczka św. Jana ma formę wysokiego prostopadłościennego słupa murowanego z cegły i otynkowanego, który zakończony jest czworoboczną kapliczką z płytkimi wnękami (niszami). Szersza, dolna część słupa również posiada płytkie wnęki. Figura otoczona jest drewnianym płotkiem. Wnęki są ozdobione współczesnymi obrazkami dewocyjnymi niezwiązanymi z patronem, który też zatarł się w pamięci i mieszkańcy nie potrafią powiedzieć, o którego św. Jana chodzi.

Druga kapliczka poświęcona jest św. Rochowi, orędownikowi od zarazy i opiekunowi zwierząt domowych. Ma nietypową, ale spotykaną na Podlasiu dwubryłową formę. Wysoka i szeroka czworoboczna podstawa ma sklepione łukiem odcinkowym wnęki (nisze). Na jej półkolistym przykryciu umieszczona jest przysadzista kolumna toskańska, która dźwiga analogiczną do podstawy konstrukcję w zredukowanej postaci. Również ta kapliczka nie nawiązuje współcześnie wyposażeniem do swojego patrona. We wnękach znajdują się dewocyjne obrazki, w dolnej przedniej krzyż. Figura otoczona jest metalowym płotkiem. Podobna w formie kapliczka pochodząca z 1848 r. znajduje się w niedalekich Nowych Piekutach, leżących w dawnej okolicy szlacheckiej Łopienie. Dwubryłowa kapliczka z 1. połowy XIX w. jest też w leżącej koło Kosowa Lackiego Chruszczewce Włościańskiej.

Przypisy

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce; Seria nowa, Tom IX: województwo łomżyńskie, zeszyt 2: Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, Warszawa 1986, s. 93

Bibliografia

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce; Seria nowa, Tom IX: województwo łomżyńskie, zeszyt 2: Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, Warszawa 1986, s. 93