Święty Erazm z Formii

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Dieric Bouts, Męczeństwo św. Erazma (1458)
Święty Erazm, nieznany malarz (ok. 1530)
Nicolas Poussin, Męczeństwo św. Erazma (1638-39)

Święty Erazm, inaczej Elm (zniekształcenie poprzez włoskie Ermo), a także Ramus, Eramus, Ermo, Telmo - zmarły pod koniec II lub na początku III w. (możliwe, że ok. 303 r.) w Formii - biskup wczesnych chrześcijan, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święto 2 czerwca, w cerkwi prawosławnej 2 maja, czyli 17 według kalendarza gregoriańskiego.

Praktycznie nie są znane żadne fakty z życia świętego. Możliwe, że był biskupem w Formii (miasto pomiędzy Rzymem a Neapolem) i zginął podczas prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Dioklecjana na przełomie III i IV w. Najwcześniejsze informacje pochodzą z legendarnej Passio[Uwaga 1] świętego z VI w., powołującej się na fikcyjne akta męczeństwa (acta martyrum)[Uwaga 2]. Miał pochodzić z Antiochii i być jej biskupem. W czasie prześladowań schronił się w górach Libanu. Schwytany i poddany torturom zniósł je w cudowny sposób i został uwolniony przez św. Michała Archanioła. Archanioł przeprowadził go do Kampanii, gdzie Erazm został biskupem Formii. Podczas podróży statkiem i w Formii biskup dokonał wielu cudów. M.in. miał na statku głosić kazanie, podczas którego w pokład uderzył piorun. Święty nie zwrócił na to uwagi i kontynuował kazanie. Z tego powodu ogniami świętego Elma marynarze nazywali zjawisko niepełnych wyładowań elektrycznych na masztach okrętów podczas burzy. Jeszcze później powstała legenda o męczeńskiej śmierci poniesionej w wyniku wyprucia wnętrzności za pomocą korby (kołowrotu).

Bardzo możliwe, że legenda powstała z częściowego pomylenia świętego ze świętym Erazmem z Antiochii. Niektórzy badacze sądzą jednak, że obaj święci to ta sama osoba.

Grób Erazma w Formii stał się ośrodkiem jego kultu. Na Monte Celio w Rzymie i w okolicy Neapolu wzniesiono klasztory benedyktyńskie pod wezwaniem świętego. Gdy w 842 r. miasto zniszczyli Arabowie, relikwie zostały przeniesione do niedalekiej Gaety, która odtąd stała się centrum kultu św. Erazma. W 1106 r. papież Paschalis II konsekrował tu istniejącą do dziś katedrę pod wezwaniem świętego.

Patronat

W krajach śródziemnomorskich św. Erazm jest patronem żeglarzy i marynarzy. Patronuje też tokarzom oraz miastom Formii i Gaecie. Chroni przed burzami i piorunami. Ze względu na śmierć poniesioną wskutek wyprucia wnętrzności opiekuje się cierpiącymi na dolegliwości jelitowe, kolki, bóle brzucha. Chroni też przed zarazą. Pod koniec XIII w. pojawił się, początkowo w południowych Niemczech, kult czternastu wspomożycieli, czyli świętych, którym przypisywano szczególny patronat i skuteczność w niesieniu pomocy. Do tego grona zaliczono św. Erazma, którego wstawiennictwo było bardzo skuteczne w przypadku wszelkich bólów.

Ikonografia i atrybuty

W sztuce najstarsze przedstawienia legendarnych scen męczeństwa świętego są na freskach z VIII w. w kościele Santa Maria in Via Lata w Rzymie oraz w serii 24 reliefów marmurowego kandelabra w Gaecie. Od XII w. kształtował się też typ ikonograficzny św. Erazma jako biskupa. Atrybutami świętego stały się strój biskupi z mitrą i pastorałem, palma męczeńska, księga i jako atrybut indywidualny korba (kołowrót) z nawiniętymi na nią wnętrznościami oraz czasami szydła wepchnięte pod paznokcie.

W renesansie i później Erazm występował często w malarstwie oraz był przedstawiany w rzeźbie kościelnej.

Polska

W Polsce święty nigdy nie zdobył znacznej popularności. Pojawiały się jego wizerunki na związanym z kulturą niemiecką Śląsku, np. wspólnie ze św. Sebastianem na skrzydle ołtarza z ok. 1470 r. w kościele farnym pw. Elżbiety we Wrocławiu (Muzeum Narodowe w Warszawie) czy na polichromii z ok. połowy XV w. na ścianie zakrystii kościoła pw. św. Mikołaja w Brzegu (z kołowrotem w ręku). Na ziemiach I Rzeczypospolitej spośród nielicznych przedstawień św. Erazma należy wymienić najciekawsze: scena męczeństwa na skrzydle tryptyku z ok. 1585 r. w kościele cmentarnym pw. św. Marcina w Witowie koło Piotrkowa i rokokowy obraz Erazma jako biskupa z 1750 r. z kościoła w Domaradzu.

Trudno spotkać św. Erazma w polskich kapliczkach. Jedną z nielicznych jest XVIII-wieczna barokowa figura w Majdanie Królewskim.

Uwagi

  1. Passiones to żywoty świętych z pierwszego okresu chrześcijaństwa, zawierające opisy życia i męki. Często powstawały długo po śmierci świętego i miały legendarną formę.
  2. Acta martyrum, czyli akta męczeństwa, to dokumenty opisujące okoliczności aresztowania i męczeńskiej śmierci chrześcijan. Miały formę listów, które kierowały do siebie gminy chrześcijańskie, protokołów sądowych, wyciągów z akt urzędowych czy relacji świadków. Często powstawały długo po śmierci męczennika w celu uprawdopodobnienia czy upiększenia jego legendy

Bibliografia

  • Luigi Fiore,Vita dei santi Erasmo e Marciano vescovi e martiri, principali patroni della citta e diocesi di Gaeta; Brevi cenni storici di Gaeta, Roma 1950
  • Antoni Bazielich, Maria Jacniacka, Erazm św [w:] Encyklopedia katolicka, Tom IV, Lublin 1995