Bożewo Nowe - neogotycka kapliczka św. Józefa

Św. Józef (fot. 2002)

Św. Józef (fot. 2002)

Matka Boska Bolesna (fot. lata 60. XX w.)

Bożewo Nowe gmina Mochowo, powiat sierpecki.

Drobnoszlacheckie Mazowsze Płockie było jednym z najbardziej sklerykalizowanych regionów Rzeczpospolitej szlacheckiej. Szlachta stanowiła tu około połowę ludności wiejskiej. Oczywiście była to przede wszystkim drobna szlachta (zaściankowa, zagrodowa), nieróżniąca się poziomem życia od bogatszych kmieci. Miała jednak od stanu chłopskiego większe aspiracje kulturowe, przejawiające się również zapotrzebowaniem na przedmioty o charakterze kultowym. Religijność przejawiała się m.in. w zamiłowaniu do stawiania kapliczek przydrożnych. Przepisy normujące życie wewnętrzne wsi, tzw. wilkierze, wskazują, że we wsiach szlachty zagrodowej istniał obowiązek stawiania i konserwowania figur. We wsiach chłopskich mieszkańcy zobowiązani byli jedynie do ich konserwowania. Po uwłaszczeniu chłopów pojawiły się w drugiej połowie XIX w. liczne fundacje chłopskich krzyży i kapliczek.

Tradycja stawiania kapliczek i krzyży trwa do dziś. W niewielkiej gminie Mochowo w powiecie sierpeckim, liczącej nieco ponad 6 000 mieszkańców i mającej 143 km² powierzchni naliczyć można co najmniej 150 krzyży i kapliczek przydrożnych. Zachowało się też kilka kapliczek sięgających pochodzeniem głęboko w XIX w., m.in. w Bożewie Nowym, w przysiółku Bożewa Kotarczynie, Zglenicach Dużych i Mochowie.

W Bożewie Nowym przy drodze do Płocka znajduje się bardzo ciekawa figura z drewnianą kapliczką neogotycką. Na kopule murowanej kolumny ustawiona jest drewniana kapliczka z baldachimem, pod którym rzeźba św. Józefa. Otoczona drewnianym płotkiem murowana z cegły, walcowata kolumna na prostopadłościennym cokole z kapliczką pochodzi według Katalogu Zabytków sztuki w Polsce z ok. połowy wieku XIX. Aktualna kapliczka i rzeźba (2002) to wierna kopia kapliczki oryginalnej wykonana kilkadziesiąt lat temu. Jej poprzedniczka została zabrana na plebanię bożewskiego kościoła. Katalog zabytków sztuki nie podaje czy w datowaniu oparł się na jakichś dokumentach czy wyłącznie na cechach stylu i okresie jego występowania. Moim zdaniem datowanie należałoby przesnąć glłebiej na II poł. XIX w., wręcz na przełom XIX XX w.

Rzeźba świętego przedstawia go jako mężczyznę w średnim wieku ze świdrem w prawej dłoni jako oznaką cieśli, a prawą ręką podtrzymującego fałdy szaty. Tłem dla postaci jest gotycka architektura kapliczki. Jej główny człon ujmują dwie dwuuskokowe przypory, nad którymi umieszczone są pinakle zdobione rzędami żabek i zwieńczone kwiatonami. Konstrukcję zamyka baldachim w formie dwuspadowego daszku, pomiędzy połaciami którego zawarty jest podkowiasty łuk, a jego krawędzie zdobią rzędy czołganek. Rzeźbę znamionuje wysoka jakość wykonania i znajomość stylu. Z pewnością nie jest dziełem ludowego twórcy, lecz wykwalifikowanego rzemieślnika czy artysty. Jest prawdopodobnie wytworem zawodowego warsztatu z jakiegoś miasta, dostarczającego obiekty na wyposażenie kościołów. Nieznane są okoliczności powstania kapliczki ani nazwisko fundatora. Jej pojawienie się w Bożewie można prawdopodobnie tłumaczyć tym, że we wsi oprócz gospodarstw chłopskich był duży folwark.

Św. Józef przedstawiany jest w kapliczkach głównie z Dzieciątkiem Jezus. Nawiązanie do jego zawodu i patronatu rzemieślnikom jest wyjątkowe. Większą osobliwością jest jednak forma kapliczki, w której detale architektoniczne charakterystyczne dla kamiennego gotyku opracowane są snycersko, co sprawia, że kapliczka stanowi ewenement na skalę regionu i jest szczególnie warta zachowania in situ w tej formie. Niestety również na aktualnej kilkudziesięcioletniej kopii widać już mocno destrukcyjny wpływ upływu czasu i warunków atmosferycznych. Zdjęcie pokazuje stan z 2002 r. i widać wyraźne ubytki. Od tego czasu do 2012 r. nastąpiła dalsza destrukcja. Rzeźba straciła już całkowicie baldachim i praktycznie rozpada się. Opiekun kapliczki z sąsiadującej z nią posesji Pan Mirosław Woziwosiński w ramach swych możliwości przedłuża jej żywot, szpachlując ubytki, skręcając figurę śrubami i sezonowo susząc rzeźbę. Niezbędna jest jednak szybka profesjonalna konserwacja.

Według Katalogu zabytków sztuki w Polsce we wsi znajduje się też "na słupie rzeźba Matki Boskiej Bolesnej ludowa". Inwentaryzację wstępną do katalogu przeprowadzono w 1951 r., a ponowną w 1970 r. Jeżeli nie jest to pomyłka w katalogu, to o figurze słuch zaginął. Nie zna jej też ''Plan odnowy miejscowości Bożewo gmina Mochowo województwo mazowieckie, który przewiduje renowację przydrożnych kapliczek. Katalog Zabytków Sztuki nie precyzuje, o którą z sąsiadujących wsi Bożewo i Bożewo Nowe czy ewentualnie któryś z ich przysiółków chodzi. Możliwe, że rzeźba trafiła do magazynów skansenu w Sierpcu (Muzeum Wsi Mazowieckiej), który zebrał wiele ludowych rzeźb z kapliczek Mazowsza Płockiego.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom X województwo warszawskie, Zeszyt 23 powiat sierpecki, Warszawa 1971, s. 3
• Plan odnowy miejscowości Bożewo gmina Mochowo województwo mazowieckie załącznik do Uchwały Nr 236/XXXVII/10 Rady Gminy w Mochowie z dnia 02 lipca 2010r. w sprawie: zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Bożewo”, s. 15
• Tomasz Kowalski, Święci mazowieckich dróg. Ziemia sierpecka, Sierpc 2012, s. 63

Publikacja - 2012 r.

Aktualizacja - 2012 r.