Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Roboty.jpg Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

1. Monolitowa kapliczka kamienna koło Studnicy, fot. lata 50. XX w.
2. Monolitowa kamienna kapliczka koło Studnicy, fot. 2018

Kapliczki monolitowe budzą podziw prostotą formy. Prastara, w kamieniu wykuta kapliczka z XIV w. w Bolesławcu na Dolnym Śląsku jest to niski słup kamienny, rozszerzający się u góry w kapliczkę z jedną wnęką, wywierający wrażenie archaicznego zabytku, nad którym przepłynęły wieki. To opis z książki Andrzeja Seweryna o kapliczkach przydrożnych z 1958 r., dotyczący zdjęcia nr 1[1].

Autor jako miejsce położenia kapliczki wymienia Bolesławiec, ale w rzeczywistości stoi ona pod wsią Studnica (fot. 2, 17, 20), po prawej stronie szosy do Legnicy (51°14'01.6"N 16°02'42.4"E). Często przypisywane jej było pochodzenie pokutne, czyli związane z umową pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego. Taka hipoteza jest bardzo luźnym domysłem, niemającym żadnych konkretnych podstaw. W rzeczywistości nie znamy ani czasu, ani przyczyny fundacji i fundatora kapliczki. Okolica, w której stoi, była jednolicie protestancka. Można więc ostrożnie stwierdzić, że kapliczka pochodzi sprzed zwycięstwa w Legnicy i Chojnowie zwolenników Marcina Lutra, czyli sprzed lat 30. XV w. Jest to więc prawdopodobnie kilkusetletnia, być może aż średniowieczna, kapliczka przydrożna. Nie wiemy nic o jej fundatorze ani przyczynie fundacji. Nieznany też jest jej wykonawca.

W murze cmentarza kościelnego kościoła pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej i Świętego Kazimierza, będącego aktualnie kościołem filialnym w parafii w Miłkowicach, umieszczona jest jeszcze jedna kamienna kapliczka monolitowa (fot. 5, 6). Mur ten jest swoistym lapidarium. Oprócz kapliczki wmurowane jest w niego co najmniej 7 kamiennych monolitowych krzyży (fot. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 20). Kościół w Studnicy wzmiankowany był już na początku XIV w. i co najmniej od tego czasu istniał przy nim cmentarz grzebalny. Tu należy szukać źródła tych artefaktów. Podobnie jak w przypadku kapliczki przy szosie, pojawia się często informacja, że są to obiekty związane z prawem i powstałe w wyniku wykonania umów ugodowych pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego (krzyże i kapliczki pokutne czy też pojednania). Nie ma to jednak realnych podstaw. Inaczej jednak niż w przypadku pierwszej kapliczki można postawić bardzo prawdopodobną szczegółową tezę o pochodzeniu i funkcji obiektów z muru. Są to po prostu krzyże cmentarne, nagrobne, podobnie jak kapliczka. Przy budowie czy też remoncie muru wykorzystano kamienne elementy z zapomnianych i niemających opiekunów grobów. W kilkusetletniej historii cmentarza takie mogiły zawsze się pojawiały. Kapliczki cmentarne tego typu zachowały się na cmentarzu w Lubnowie koło Obornik Śląskich (fot. 18). Ich przeznaczenie zostało potwierdzone przez badania Dagmary Adamskiej[2]. Istnienie krzyży na cmentarzu nie wymaga dowodu. Natomiast karkołomną koncepcją jest pomysł, że ściągano je z całej okolicy po to, żeby umieścić w cmentarnym murze. Być może w murze cmentarnym jest więcej krzyży. Ostatni został zauważony w 2018 r., po odpadnięciu kolejnej części tynku. Oprócz krzyży w murze, we wsi był jeszcze kamienny krzyż w pobliżu kamiennej kapliczki przy szosie. Przez pewien czas leżał uszkodzony, aż w 2010 r. został naprawiony (połączono dwie części) i ustawiony przy kościele w niedalekim od Studnicy Pątnowie (fot. 13, na rysunku z 1923 r. - fot. 20 - to krzyż pierwszy od lewej strony). Ostatni krzyż kamienny w Studnicy to obiekt położony po prawej stronie drogi do Miłkowic (fot. 12). Ma wyrytą datę 1855. Nie wiadomo, jakie wydarzenie upamiętnia.

Lista kamiennych kapliczek i krzyży w Studnicy

  • 1. Kapliczka przydrożna przy szosie (fot. 1, 2, 17 i pierwsza z lewej na rysunku z 1923 r.- fot. 20), 51°14'01.6"N 16°02'42.4"E.
  • 2. Kapliczka w południowej części muru cmentarza kościelnego, na lewo od trzeciej przypory, obok dwóch wmurowanych krzyży (fot. 5, 6 i trzeci obiekt od lewej na rysunku z 1923 r.- fot. 20). Prawdopodobnie kapliczka cmentarna (upamiętniająca lub nagrobna) jak kapliczki w Lubnowie (fot. 18) lub Szymanowie. Istnieje też możliwość, że to gotyckie sakramentarium, które zostało usunięte z prezbiterium przy modernizacji wnętrza. Takie sakramentaria można zobaczyć w murach cmentarzy w Modliszowie (fot. 19). Sakramentariami są też prawdopodobnie kapliczki w murach cmentarzy we Wleniu i Jaroszowie.

W południowej części muru znajdują się, oprócz kapliczki, 4 krzyże. Patrząc od lewej:

  • 1. To "najmłodszy" krzyż w Studnicy (fot. 3 i 4). Odkryty w 2018 r. Odsłonił się spod opadającego tynku. Umieszczony pomiędzy pierwszą a drugą przyporą. Widoczny jest na nim ryt miecza.
  • 2. Krzyż na prawo od kapliczki. Widoczny na zdjęciach 5 i 6 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 4. obiekt od lewej - fot. 20). Wysoki na 146 cm, poprzeczne ramię ma 46 cm. Wykonany z piaskowca. Ryt miecza.
  • 3. Kolejny krzyż za kapliczką (przy samej przyporze) jest niewysoki (55x46 cm) i ma ryt kuszy (fot. 5 i 6 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 5 obiekt od lewej - fot. 20). Wykonany z piaskowca.
  • 4. Na prawo od 3 przypory widać czwarty krzyż (fot. 5, 7 oraz na rys. Maxa Hellmicha z 1923 r. jako 6. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowcowy o wymiarach 117x75 cm. Słabo widoczny zarys miecza. Była też na nim wyryta data 1844 (dziś właściwie niedostrzegalna), prawdopodobnie wtórna.

We wschodnim odcinku muru znajdują się kolejne 3 krzyże (fot. 8).

  • 5. Pierwszy krzyż patrząc od lewej ma wymiary 108x30x7 cm. Piaskowiec, ryt miecza (fot. 9 oraz na rys. z 1923 r. jako 7 obiekt od lewej - fot. 20).
  • 6. Kolejny krzyż ma również ryt miecza (fot. 10 oraz na rys. z 1923 r. jako 8. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowiec, 86x62 cm.
  • 7. Ostatni krzyż w murze jest również z piaskowca i ma ryt korda (fot. 11 oraz na rys. z 1923 r. jako 9. obiekt od lewej - fot. 20). Piaskowiec 123x66 cm.[3]
  • 8. Krzyż po prawej stronie szosy do Miłkowic (fot. 12). Ma wyrytą datę 1855. Nie wiadomo, jakie wydarzenie upamiętnia. Został złamany przez samochód. Po wypadku przestawiony. Widoczny ślad po złamaniu.
  • 9. Krzyż znajdujący się aktualnie koło kościoła w Pątnowie (fot. 13, a na rysunku z 1923 - fot. 20 - to pierwszy krzyż z lewej). Wcześniej stał koło kapliczki monolitowej (poz. 1); długi czas leżał tam uszkodzony; w 2010 r. został naprawiony (połączono dwie części) i przeniesiony do Pątnowa[4]. Słabo widoczny fragment rytu miecza. Wymiary po naprawie 153x96x29 cm. Wykonany ze zlepieńca. Zdjęcie nr 14 pochodzi z wrocławskiego dziennika Słowo Polskie (25-26 VIII 1963) i pokazuje krzyż w 1963 r., przed uszkodzeniem, które nastąpiło jednak w niekreślonym czasie. Ciekawy jest tytuł. Zamiast więzienia krzyż pokutniczy. Krzyż pokutniczy to forma nazwy, która później została wyparta przez krzyż pokutny. Przekaz o krzyżu zamiast więzienia pokazuje, że przekłamania związane z kamiennymi krzyżami już wtedy były ugruntowane. Obiekt oglądają Wojewódzki Konserwator Zabytków M. Przyłęcki i dyrektor wrocławskiego oddziału PKZ Wł. Mrożek. Zdjęcie nr 15 pokazuje krzyż w 2006 (pochodzi z portalu polska-org.pl).
  • 10?

Przypisy

  1. Seweryn Tadeusz. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1958, s. 135.
  2. Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundis hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526.
  3. Wymiary według pomiaru własnego skorygowanego podanymi w książce Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  4. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 291-292.