Kapliczka chocimska w Sycynie

Z almanach wrocławski
(Przekierowano z Sycyna)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Kapliczka, kolumna s Sycynie
Kapliczka chocimska, Sycyna, fot. 2016.
Obraz bitwa pod Chocimiem
Chodkiewicz pod Chocimiem. Józef Brandt (1867).

Leżąca koło Zwolenia w Małopolsce, w woj. sandomierskim, wieś Sycyna (dziś to woj. mazowieckie), należała do Kochanowskich przez 6 pokoleń (od 1525 do 1698 r.). W niej urodził się Jan Kochanowski (1530-1584). Z tych czasów zachowała się tylko kapliczka słupowa w polach, w północnej części wsi, prawdopodobnie w miejscu po parku przy dworze, w którym urodził się poeta Jan (51°18'31.0"N 21°36'24.1"E).

Kapliczka poświęcona jest bitwie z Turkami pod Chocimiem (1621). Brał w niej udział jeden z Kochanowskich, rotmistrz Mikołaj. Data 1621 znajdująca się pod głowicą kapliczki uznawana jest za datę jej wystawienia (tak mówi również tablica informacyjna przy drodze do kapliczki), co jest niemożliwe, bo ponadmiesięczna bitwa zakończyła się 9 października 1621 r. Data odnosi się do wydarzenia, które upamiętnia, a nie powstania kapliczki, co miało miejsce prawdopodobnie niewiele później, ale jednak nie w 1621 r. Fundatorem jest najprawdopodobniej ówczesny właściciel Sycyny Adam Kochanowski (zm. 1628), sędzia ziemski lubelski. Był on także fundatorem kaplicy Kochanowskich w zwoleńskim Kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, w której znajduje się krypta rodowa Kochanowskich.

4-metrowej wysokości figura z niebieskawoczerwonawego piaskowca suchedniowskiego składa się z gładkiej kolumny (200x52 cm) umieszczonej na prostopadłościennym profilowanym cokole (120x115x93 cm) i wieńczącej całość kapliczki w formie prostopadłościennej profilowanej kostki (97x54x53 cm) przykrytej półkolistą kopułką (30x50 cm) o cekinowym ornamencie, z sakralnymi płaskorzeźbami na każdej ze ścian. Na ścianach wschodniej i zachodniej - analogiczna Madonna z Dzieciątkiem, zaś na północnej i południowej - krucyfiksy. Nad i pod nimi znajduje się mało czytelny ryty napis łaciński o treści religijnej. Nad Matką Boską napis brzmi: Sancta Maria ora pro nobis (Święta Maryjo, módl się za nami), zaś na ścianach sąsiednich: u góry – Qui passus es pro nobis a pod Ukrzyżowanym – Miserere nobis (Ty, coś cierpiał za nas, ulituj się nad nami). W górnej części, po zachodniej stronie kolumny wykuty jest rok: 1621. Konserwację bardzo zniszczonej już i zagrożonej upadkiem figury wykonała w latach 1978-1979 rzeźbiarka i konserwatorka Krystyna Trzeciak. Prace objęły oczyszczenie, odsolenie, plombowanie ubytków, powierzchowne wzmocnienie struktury kamienia, a także wymianę fundamentu oraz zniszczonych bolców łączących poszczególne części figury.

Topografia miejsca, w którym ustawiono obelisk, bardzo się od czasów jego powstania zmieniła. Stoi teraz w polu, z tyłu linii zabudowań gospodarczych wsi. W początku XVII w. figura stanęła jednak w pobliżu rozstajnych dróg prowadzących do Baryczy i Woli Sycyńskiej (Wólki Szelęznej) i sąsiadowała także z głównym obiektem zabudowy dworskiej – dworem i być może kaplicą. Dwór pod koniec XVII w. przekształcono w spichlerz, a w poł. XIX w. budowla została w ogóle rozebrana. Inne zabudowania dworskie i kaplica zniknęły jeszcze wcześniej.

Trwające ponad miesiąc (2 września – 9 października 1621) zmagania Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim wryły się mocno w świadomość szlachty, zwłaszcza sandomierskiej. Widać to po dużej liczbie kapliczek nazywanych chocimskimi. W samej okolicy Sandomierza można naliczyć co najmniej pięć tzw. latarni chocimskich. Wojna z Turcją 1620-1621 zaangażowała największe siły po stronie Rzeczypospolitej od dziesiątków lat. W samym obozie chocimskim oblężonych było około 50 tys. wojska. Oprócz 25 tys. Kozaków i 10 tys. piechoty było tam 15 tys. jazdy, z czego większość to rycerze z rodzin szlacheckich. Na wojnę zwołano też pierwsze w XVII w. expeditio generalis, czyli pospolite ruszenie szlachty z całego kraju. Pospolitacy mieli stanowić tylko odwód zebrany w Lwowie, a i tak ze względu na chęć dopilnowania żniw oddziały dotarły na punkt zborny już po zakończeniu walk. Popisy (przeglądy chorągwi poszczególnych województw i ziemi) odbywały się najczęściej już po podpisaniu traktatu pokojowego. Nie przeszkodziło to jednak zwiększyć znacznie liczbę, o jakieś 40 tys., "rycerstwa wracającego spod Chocimia". Kochanowscy mieli jednak rzeczywisty powód do upamiętnienia zaszczytnego udziału w zmaganiach rycerza z ich rodu. Zasługi rotmistrza Mikołaja Kochanowskiego opisują i Samuel ze Skrzypny Twardowski we Władysławie IV, i Wacław Potocki w Wojnie chocimskiej. Mikołaj Kochanowski był prawdopodobnie synem brata Jana Kochanowskiego, Andrzeja Kochanowskiego z Baryczy, tłumacza Eneidy Wergiliusza i pisma Plutarcha, czyli stryjecznym bratem fundatora kapliczki.

Od 2002 r. Sycyna została podzielona na dwie wsie. Sycynę Południową i Sycynę Północną. Kapliczka znajduje się w Sycynie Północnej.

Literatura

  • Bosek Kazimierz, Twardowski Wojciech. Jan Kochanowski - fakty i hipotezy. Radom: Muzeum Okręgowe, 1984.
  • Janusz Stanisław. Boje o Kochanowskiego. Zwoleń: 2001.
  • Palacz Tomasz. Dziedzictwo Kochanowskich W: Sycyna - wiek XX. Sycyna, Radom: Stowarzyszenie Oświatowe Sycyna, Instytut Technologii Eksploatacji Radom, 2000.
  • Prószyński Kazimierz. O Janie Kochanowskim z Czarnolasu. Warszawa: Księgarnia Krajowa K. Prószyńskiego, 1884.
  • Rymarkiewicz Jan. Kolebka, dom i grób Jana Kochanowskiego czyli Sycyna, Czarnylas i Zwoleń. Poznań: 1880.
Publikacja - 2018 r.
Aktualizacja - 2018 r.