Święty Jan Nepomucen: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
m
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
''(...) przestrzeń kulturową „Środkową Europę” można zobrazować jako obszar, w którym szerzy się kult Jana Nepomucena. Innymi słowy: środkowa Europa jest tam, gdzie Jan Nepomucen jest znany, czczony i gdzie znajdują się obrazy i rzeźby tego świętego''<ref>''Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe.'' Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.</ref>.  - bardzo trafne określenie granic, trudnego do zdefiniowania pojęcia Europa Środkowa, dokonane przez austriackiego historyka sztuki, profesora Aldemara Schiffkorna<ref group="U">W katalogu wystawy z 2004 r., z okazji Środkowoeuropejskiego Dnia Katolickiego i rozszerzenia Unii Europejskiej - wymieniony w przypisie 1.</ref>.   
+
{{W budowie}}
 +
''(...) przestrzeń kulturową „Środkową Europę” można zobrazować jako obszar, w którym szerzy się kult Jana Nepomucena. Innymi słowy: środkowa Europa jest tam, gdzie Jan Nepomucen jest znany, czczony i gdzie znajdują się obrazy i rzeźby tego świętego''<ref>''Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe.'' Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.</ref>.  - bardzo trafne określenie granic trudnego do zdefiniowania pojęcia Europa Środkowa, dokonane przez austriackiego historyka sztuki, profesora Aldemara Schiffkorna<ref group="U">W katalogu wystawy z 2004 r., z okazji Środkowoeuropejskiego Dnia Katolickiego i rozszerzenia Unii Europejskiej - wymieniony w przypisie 1.</ref>.   
  
  
'''Jan''' urodzony ok. 1350 r., prawdopodobnie w Pomuku (dziś Nepomuk w pilzneńskim kraju) w Czechach, zmarły 20 marca 1393 r. w Pradze, jest  '''świętym''' Kościoła katolickiego jako '''Jan Nepomucen'''. Pomimo tak ogromnego znaczenia dla, nie tylko kulturowego, krajobrazu znacznej części Europy, potwierdzonego tysiącami wizerunków w kościołach, figur i pomników wolnostojących oraz rzeźb kapliczkowych, jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci hagiografii<ref name="Hussiana">Vooght Paul de. ''Hussiana''. Louvain: Publications universitaires, 1960.</ref> <ref name="Księga">Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. ''Księga imion świętych.'' Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM,  1998.</ref><ref name="Britannica">''Jan Nepomucen, św.'' W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.</ref>
+
'''Jan''' urodzony ok. 1350 r., prawdopodobnie w Pomuku (dziś Nepomuk w pilzneńskim kraju) w Czechach, zmarły 20 marca 1393 r. w Pradze, jest  '''świętym''' Kościoła katolickiego jako '''Jan Nepomucen'''. Pomimo tak ogromnego znaczenia dla nie tylko kulturowego krajobrazu znacznej części Europy, potwierdzonego tysiącami wizerunków w kościołach, [[Wolno stojące pomniki św. Jana Nepomucena|figur i pomników wolno stojących]] oraz [[Drewniane rzeźby św. Jana Nepomucena|rzeźb kapliczkowych]], jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci hagiografii<ref name="Hussiana">Vooght Paul de. ''Hussiana''. Louvain: Publications universitaires, 1960.</ref> <ref name="Księga">Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. ''Księga imion świętych.'' Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM,  1998.</ref><ref name="Britannica">''Jan Nepomucen, św.'' W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.</ref>.
 +
 
 +
Historyczny Jan był bliskim współpracownikiem biskupa praskiego i wplątał się w walkę o władzę między tronem a ołtarzem, co skończyło się dla niego śmiercią. 300 lat później został wyciągnięty z grobu (dosłownie) i postawiony znowu do walki. Tym razem został żołnierzem kontrreformacji. Pojawiła się w obiegu historia jakoby był spowiednikiem królowej Zofii, żony króla Wacława IV. Ten ostatni chciał wymóc na Janie szczegóły dotyczące spowiedzi swej małżonki, w której ta miałaby przyznać się do zdrady, jednak kapłan odmówił, za co miał ponieść męczeńską śmierć. Jan Nepomucen tak naprawdę nie pełnił żadnych funkcji dworskich i nie był wcale spowiednikiem królowej. Jezuici zmyślili ten wątek, bo potrzebne im to było do użycia przeciwko protestantom, kwestionującym spowiedź indywidualną. W swojej propagandzie posuwali się do twierdzeń, że księża współpracują z katolicką władzą świeckich i denuncjują wiernych. W społeczeństwie czeskim i śląskim, które były w większości protestanckie, takie opowieści padały na podatny grunt. Dlatego pojawił się św. Jan Nepomucen ze swoim cudownie zachowanym językiem. W ciągu pierwszych lat po beatyfikacji i kanonizacji powstała ogromna liczba pomników wolno stojących świętego. Wolno stojących, bo były czymś w rodzaju "plakatów reklamowych". Mówiły wiernym, ale też niechodzącym do kościoła, że te wszystkie protestanckie opowieści to nieprawda. Miały budzić zaufanie do spowiedzi. Dziś również kościół przyznaje, że to legenda. Oczywiście Jan był męczennikiem. Zginął za kościół, ale ta kwestia, która przy beatyfikacji była pierwszoplanowa (męczeństwo za utrzymanie tajemnicy spowiedzi) jest teraz niewygodna i niepodnoszona, a sam święty też schowany został w cień. W rzeczywistości konflikt z królem Wacławem IV, który doprowadził Jana do męczeńskiej śmierci, dotyczył personaliów opata klasztoru Benedyktynów w Kladrubach, którego arcybiskup dobrał wbrew woli władcy, a przyszłemu świętemu jako przedstawicielowi metropolity przyszło za to zapłacić bezpośrednio.
 +
 
 +
Święty Jan Nepomucen posiada charakterystyczne [[atrybuty świętych|atrybuty]]: klucz, kłódka, zapieczętowany list, łaciński napis ''tacui'' – milczałem, most (z którego został zrzucony), wieniec z pięciu gwiazd, a także język. To nawiązanie do wspomnianej wyżej legendy o męczeńskiej śmierci kanonika praskiego z powodu dotrzymania tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki Zofii przed chcącym odkryć jej tajemnice porywczym królem Czech i Niemiec Wacławem IV, promowanej przez rozwijających kult Jana z Pomuka jezuitów. Podczas ekshumacji dokonanej w 1719 r. przed beatyfikacją, ponad 300 lat po śmierci Jana, okazało się, że jego język oparł się upływowi czasu i pozostał nienaruszony. Język znajduje się w relikwiarzu w katedrze św. Wita na Hradczanach w Pradze. Corocznie 16 maja odbywa się uroczystość pokazania wiernym tej relikwii. Odpust z tej okazji nazywany jest popularnie "Świętem Pokazania Języka" i odbywają się podczas niego konkursy związane z pokazywaniem tej części ciała. Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. potwierdziły, że jest to fragment zachowanej tkanki ludzkiej lecz nie języka, tylko mózgu.
 +
 
 +
Święty przedstawiony jest zazwyczaj w [[kontrapost|kontrapoście]]. Odziany w tradycyjne szaty kapłańskie prałata według mody z okresu kontrreformacji: sutanna, [[rokieta]] (ozdobna komża), [[mantolet]] (peleryna). Na głowie zwykle ma [[biret]], nad  nią aureolę. Najczęściej spogląda na trzymany na ramieniu krzyż z ułożoną do niego równolegle palmą męczeńską.
 
   
 
   
 
== Uwagi ==
 
== Uwagi ==
Linia 14: Linia 21:
 
* Fros Henryk SJ, ''Sowa Franciszek. Księga imion świętych.'' Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
 
* Fros Henryk SJ, ''Sowa Franciszek. Księga imion świętych.'' Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
 
* Hochleitner Janusz. ''Powiernik tajemnic królowej. Kult świętego Jana Nepomucena na Warmii.'' Elbląg: 1996.
 
* Hochleitner Janusz. ''Powiernik tajemnic królowej. Kult świętego Jana Nepomucena na Warmii.'' Elbląg: 1996.
 +
* Hochleitner Janusz. Scheer Iwona. ''Obrońca przed wylewami rzek. Niezwykłe dzieje życia i kultu świętego Jana Nepomucena.'' Elbląg-Świdnica:1998.
 
* Hochleitner Janusz. ''Święty Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy.'' Studia Ełckie. 2009, 11, s. 123-136. (c. 72)
 
* Hochleitner Janusz. ''Święty Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy.'' Studia Ełckie. 2009, 11, s. 123-136. (c. 72)
 
* ''Jan Nepomucen, św.'' W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.
 
* ''Jan Nepomucen, św.'' W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.
 
* ''Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe.'' Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
 
* ''Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe.'' Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
 +
* Kalinowski Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: PWN, 1986,  s. 261-283.
 
* Kuźmak Krystyna. ''Jan Nepomucen.'' W: Encyklopedia Katolicka. Tom VII. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1997.
 
* Kuźmak Krystyna. ''Jan Nepomucen.'' W: Encyklopedia Katolicka. Tom VII. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1997.
 
* Marecki Józef, Rotter Lucyna. ''Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych.'' Kraków: Universitas, 2013.  
 
* Marecki Józef, Rotter Lucyna. ''Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych.'' Kraków: Universitas, 2013.  

Wersja z 16:38, 21 lip 2021

Roboty.jpg Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

(...) przestrzeń kulturową „Środkową Europę” można zobrazować jako obszar, w którym szerzy się kult Jana Nepomucena. Innymi słowy: środkowa Europa jest tam, gdzie Jan Nepomucen jest znany, czczony i gdzie znajdują się obrazy i rzeźby tego świętego[1]. - bardzo trafne określenie granic trudnego do zdefiniowania pojęcia Europa Środkowa, dokonane przez austriackiego historyka sztuki, profesora Aldemara Schiffkorna[U 1].


Jan urodzony ok. 1350 r., prawdopodobnie w Pomuku (dziś Nepomuk w pilzneńskim kraju) w Czechach, zmarły 20 marca 1393 r. w Pradze, jest świętym Kościoła katolickiego jako Jan Nepomucen. Pomimo tak ogromnego znaczenia dla nie tylko kulturowego krajobrazu znacznej części Europy, potwierdzonego tysiącami wizerunków w kościołach, figur i pomników wolno stojących oraz rzeźb kapliczkowych, jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci hagiografii[2] [3][4].

Historyczny Jan był bliskim współpracownikiem biskupa praskiego i wplątał się w walkę o władzę między tronem a ołtarzem, co skończyło się dla niego śmiercią. 300 lat później został wyciągnięty z grobu (dosłownie) i postawiony znowu do walki. Tym razem został żołnierzem kontrreformacji. Pojawiła się w obiegu historia jakoby był spowiednikiem królowej Zofii, żony króla Wacława IV. Ten ostatni chciał wymóc na Janie szczegóły dotyczące spowiedzi swej małżonki, w której ta miałaby przyznać się do zdrady, jednak kapłan odmówił, za co miał ponieść męczeńską śmierć. Jan Nepomucen tak naprawdę nie pełnił żadnych funkcji dworskich i nie był wcale spowiednikiem królowej. Jezuici zmyślili ten wątek, bo potrzebne im to było do użycia przeciwko protestantom, kwestionującym spowiedź indywidualną. W swojej propagandzie posuwali się do twierdzeń, że księża współpracują z katolicką władzą świeckich i denuncjują wiernych. W społeczeństwie czeskim i śląskim, które były w większości protestanckie, takie opowieści padały na podatny grunt. Dlatego pojawił się św. Jan Nepomucen ze swoim cudownie zachowanym językiem. W ciągu pierwszych lat po beatyfikacji i kanonizacji powstała ogromna liczba pomników wolno stojących świętego. Wolno stojących, bo były czymś w rodzaju "plakatów reklamowych". Mówiły wiernym, ale też niechodzącym do kościoła, że te wszystkie protestanckie opowieści to nieprawda. Miały budzić zaufanie do spowiedzi. Dziś również kościół przyznaje, że to legenda. Oczywiście Jan był męczennikiem. Zginął za kościół, ale ta kwestia, która przy beatyfikacji była pierwszoplanowa (męczeństwo za utrzymanie tajemnicy spowiedzi) jest teraz niewygodna i niepodnoszona, a sam święty też schowany został w cień. W rzeczywistości konflikt z królem Wacławem IV, który doprowadził Jana do męczeńskiej śmierci, dotyczył personaliów opata klasztoru Benedyktynów w Kladrubach, którego arcybiskup dobrał wbrew woli władcy, a przyszłemu świętemu jako przedstawicielowi metropolity przyszło za to zapłacić bezpośrednio.

Święty Jan Nepomucen posiada charakterystyczne atrybuty: klucz, kłódka, zapieczętowany list, łaciński napis tacui – milczałem, most (z którego został zrzucony), wieniec z pięciu gwiazd, a także język. To nawiązanie do wspomnianej wyżej legendy o męczeńskiej śmierci kanonika praskiego z powodu dotrzymania tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki Zofii przed chcącym odkryć jej tajemnice porywczym królem Czech i Niemiec Wacławem IV, promowanej przez rozwijających kult Jana z Pomuka jezuitów. Podczas ekshumacji dokonanej w 1719 r. przed beatyfikacją, ponad 300 lat po śmierci Jana, okazało się, że jego język oparł się upływowi czasu i pozostał nienaruszony. Język znajduje się w relikwiarzu w katedrze św. Wita na Hradczanach w Pradze. Corocznie 16 maja odbywa się uroczystość pokazania wiernym tej relikwii. Odpust z tej okazji nazywany jest popularnie "Świętem Pokazania Języka" i odbywają się podczas niego konkursy związane z pokazywaniem tej części ciała. Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. potwierdziły, że jest to fragment zachowanej tkanki ludzkiej lecz nie języka, tylko mózgu.

Święty przedstawiony jest zazwyczaj w kontrapoście. Odziany w tradycyjne szaty kapłańskie prałata według mody z okresu kontrreformacji: sutanna, rokieta (ozdobna komża), mantolet (peleryna). Na głowie zwykle ma biret, nad nią aureolę. Najczęściej spogląda na trzymany na ramieniu krzyż z ułożoną do niego równolegle palmą męczeńską.

Uwagi

  1. W katalogu wystawy z 2004 r., z okazji Środkowoeuropejskiego Dnia Katolickiego i rozszerzenia Unii Europejskiej - wymieniony w przypisie 1.

Przypisy

  1. Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe. Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
  2. Vooght Paul de. Hussiana. Louvain: Publications universitaires, 1960.
  3. Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. Księga imion świętych. Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
  4. Jan Nepomucen, św. W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.

Literatura

  • Babuchowski Andrzej. Jan Nepomucen. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
  • Fros Henryk SJ, Sowa Franciszek. Księga imion świętych. Tom 3, H-Ł. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998.
  • Hochleitner Janusz. Powiernik tajemnic królowej. Kult świętego Jana Nepomucena na Warmii. Elbląg: 1996.
  • Hochleitner Janusz. Scheer Iwona. Obrońca przed wylewami rzek. Niezwykłe dzieje życia i kultu świętego Jana Nepomucena. Elbląg-Świdnica:1998.
  • Hochleitner Janusz. Święty Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy. Studia Ełckie. 2009, 11, s. 123-136. (c. 72)
  • Jan Nepomucen, św. W: Britannica - edycja polska. Tom 18, Is-Jo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2000, s. 177.
  • Johannes von Nepomuk / Der Heilige Mitteleuropas - Svetec Stredni Evropy - The Saint of Middle Europe. Karel Drhovsky, Jiri Grusa, Johanna von Herzogenberg, Aldemar Schiffkorn, Vaclav Vokolek. Linz: Land Oberösterreich, 2002.
  • Kalinowski Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: PWN, 1986, s. 261-283.
  • Kuźmak Krystyna. Jan Nepomucen. W: Encyklopedia Katolicka. Tom VII. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1997.
  • Marecki Józef, Rotter Lucyna. Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Kraków: Universitas, 2013.
  • Vooght Paul de. Hussiana. Louvain: Publications universitaires, 1960.
  • Warchałowski Walerian. Kult i ikonografia św. Jana Nepomucena w Łowiczu. Mazowieckie Studia Humanistyczne. 2003, 9/1-2, s. 153-164. (c)
  • Żywot świętego Jana Nepomucena, Męczennika. W: Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku. Mikołów-Warszawa: Karol Miarka, 1910.