Brogowe kapliczki św. Jana Nepomucena w Tarnowie i Nowogrodzie

1. Kapliczka brogowa w Nowogrodzie (fot. 2001).

2. Rzeźby św. Jana Nepomucena z kapliczek w Tarnowie i Nowogrodzie.

We wsi Tarnowo, w gm. Miastkowo, w pow. łomżyńskim, znajduje się kapliczka brogowa z figurą św. Jana Nepomucena (fot. 3), ufundowana w 1839 r. przez miejscowych dziedziców Ciemieniewskich. Stoi naprzeciw stawu, nad strugą będącą dopływem rzeki Ruż (53°06'37.9"N 21°51'57.9"E). Jest to droga z dworu w kierunku wsi Uśnik. Drewniana brogowa kapliczka, oparta jest na czterech słupach. Z trzech stron otwarta dwuczłonowymi arkadami wyciętymi w belkach, czwarta strona (tył) jest oszalowana. Oczywiście kapliczka była wielokrotnie odnawiana i zmieniała swój wygląd, np. poprzedni namiotowy dach był blaszany (fot. 4), wcześniej był kryty papą a dawniej, tak jak dziś (2001), gontem. Pierwotnie być może pokrycie stanowiła słoma. Przydrożna kapliczka i rzeźba z Tarnowa stały się wzorem dla kapliczki i figury św. Jana Nepomucena w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie.

Możliwe, że figura św. Jana jest starsza od kapliczki gdyż ma cechy barokowe i jest to barok historyczny, o którego przykłady trudno już w XIX w., a nie tzw. barok ludowy, naśladujący stylowe rzeźby. Na zdjęciu nr 2, pierwsze dwie rzeźby od lewej to św. Jana Nepomucen w brogowej kapliczce przydrożnej w Tarnowie (przed 1982 i 2001), a figura z prawej to rzeźba w kapliczce brogowej w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie. Jest to klasyczna późnobarokowa, warsztatowa drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena, w najbardziej najpopularniejszym dla niego typie (wywodzącym się z figury na Moście Karola w Pradze) i można ją z dużym prawdopodobieństwem datować na drugą połowę XVIII w. Zagadkę jej pojawienia się w Tarnowie próbuje wyjaśnić legenda, wg której święty przypłynął rzeczką Wszerzecz do Tarnowa i został wyłowiony przez mieszkańców. Jest to typowa Nepomucka legenda dotycząca wielu rzeźb św. Jana Nepomucena. W tym wypadku ziarna prawdy można doszukiwać się w tym, że kapliczka i rzeźba prawdopodobnie nie postały w tym samym czasie lecz fundowano kapliczkę pod przywiezioną skądś przez właściciela wsi rzeźbę. Mieszkańcy wsi opowiadają też, że podczas I wojny światowej wrzucony do wody przez żołnierzy rosyjskich św. Jan, w cudowny sposób przypłynął z powrotem. Podobno też kilkadziesiąt lat temu figurę zmyła do rzeki powódź ale święty nie chciał opuścić Tarnowa i nie odpłynął. Można też usłyszeć we wsi powiedzenie: "Odsunął się jak św. Jan od Tarnowa". Wzięło się ono stąd, że niegdyś blisko kapliczki nie było zabudowań i stała ona jakby w oddali od wsi. Jest to również spotykane powiedzenie w innych miejscach, w wypadku kapliczek z Janem Nepomucenem. Mówią tak mieszkańcy okolic Sadownego Węgrowskiego o Nepomucenie z Zalesia. Mieszkańcy Mierzynówki na Podlasiu mówią z kolei: Wypiął się jak Jan na Mierzynówkę", gdyż ich święty stoi tyłem do wsi.

• 

  3. Kapliczka brogowa ze św. Janem Nepomucenem w Tarnowie, pow. łomżyński (fot. 2001).

• 

  4. Kapliczka brogowa ze św. Janem Nepomucenem w Tarnowie (fot. 2001).

• 

  5. Kapliczka brogowa w Tarnowie (prawdopodobnie lata 70. XX w.).

6. Street View (2013)