Chronogram
Chronogram, chronostych – jeden ze sposobów zapisywania dat rocznych stosowany w okresie baroku. Można go spotkać na cokołach barokowych figur.
Data roczna jest w chronogramie "ukryta" w treści łacińskiej inskrypcji. Chronogram to coś w rodzaju łamigłówki wykorzystującej fakt, że w alfabecie łacińskim litery I, V, X, L, C, D, M pełnią jednocześnie funkcje cyfr rzymskich. Do zapisania w ten sposób daty używano cytatów z Pisma Świętego lub tworzono wierszowane inskrypcje. Aby odczytać datę, należy zsumować wartości liczbowe liter będących jednocześnie cyframi. Dla ułatwienia litery te wyróżniano odmiennym krojem.
haeC est ConstrVCta pro gLorIa aC VeneratIone IesV MarIae IosephI IpsI VsqVe beatae ConsangVInItatIs ChrIstI (To jest budowla dla chwały i czci Jezusa, Marii, Józefa, ich samych oraz błogosławionych krewnych Chrystusa), głosi napis w pocysterskim kościele świętego Józefa w Krzeszowie, umieszczony nad emporą organową, pomiędzy namalowanymi tam czterema ewangelistami. Podaje on jednocześnie datę rozpoczęcia prac malarskich w kościele:
C+C+V+C +L+I+C+V+I+I+V+M+I+I+I+I+I+V+V+C+V+I+I+I+C+I+I
czyli
100+100+5+100+50+1+100+ 5+1+1+5+1000+1+1+1+1+1+5+5+100+5+1+1+1+100+1+1,
a więc rok 1693.
Należy zwrócić uwagę, że w tekście nie pojawia się ani jedna zbędna litera – cyfra.
Ten charakterystycznie dla baroku udziwniony sposób datowania stosowany był nie tylko na inskrypcjach, ale i w twórczości literackiej, a także naukowej. Pochodzący ze Lwowa Michał Boym, jezuicki misjonarz na Dalekim Wschodzie i wysłannik cesarza Chin do papieża, a jednocześnie botanik, w swym dziele Flora Sinensis (Flora Chin) zadedykowanym cesarzowi Leopoldowi I w każdym wierszu dzieła umieszcza datę koronacji swego mecenasa na króla Węgier (1655).
Ćwiczenie
- Z którego roku pochodzą figury świętego Jana Nepomucena autorstwa Johanna Urbnasky'ego przed kościołem świętego Macieja we Wrocławiu i w Tyńcu nad Ślęzą, na cokołach których widnieją widoczne na zdjęciach inskrypcje.
Źródła
- Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii, PWN, Warszawa 1983, s. 150-151
- Iwona Scheer, Święty Jan Nepomucen [w:] "Przydrożne pomniki przeszłości" zeszyt 6, Świdnica 1988, s. 9-10