Drewniana kapliczka słupowa ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Linia 25: Linia 25:
 
Plik:Kleboniszki.jpg|alt=Litweskie słupowe kapliczki przydrożne|16. Litwa (XIX i XX w.)
 
Plik:Kleboniszki.jpg|alt=Litweskie słupowe kapliczki przydrożne|16. Litwa (XIX i XX w.)
 
Plik:Rumszyszki.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa na Litwie|17. Rumszyszki, Litwa
 
Plik:Rumszyszki.jpg|alt=Przydrożna kapliczka słupowa na Litwie|17. Rumszyszki, Litwa
 +
Plik:Romaszewo.jpg|alt=Przydrożna kapliczka kłodowa|18. Podlasie
 
</gallery>
 
</gallery>
 
</center>
 
</center>

Wersja z 01:28, 17 mar 2020

Przydrożna kapliczka słupowa, Knyszyn
1. Knyszyn, stara kapliczka przydrożna (fot. 2001)
Kapliczka przydrożna w Knyszynie
2. Knyszyn, nowa kapliczka przydrożna (fot. 2004)

Na wyjeździe z podlaskiego miasteczka Knyszyn (pow. moniecki, woj. podlaskie) w kierunku Korycina, stoi drewniana kapliczka słupowa z rzeźbą św. Jana Nepomucena. Do początku XXI stulecia była to kapliczka kłodowa (fot. 1, 3, 4, 5) z trudnego do ustalenie okresu. Być może jej historia sięga początków XX w. Kapliczki wykonane z dębowych, modrzewiowych lub sosnowych kłód obrabianych na kształt czworobocznych słupów, były do niedawna charakterystycznym elementem krajobrazu północnego Podlasia, chociaż zawsze część drewnianych kapliczek słupowych nie było kapliczkami kłodowymi. W wydrążonych u góry wnękach znajdowały schronienie ludowe świątki, najczęściej św. Jan Nepomucen i Chrystus Frasobliwy.

W okolicy ulubionego niegdyś przez króla Zygmunta Augusta Knyszyna takie kapliczki znajdowały się lub jeszcze można je spotkać m.in. w Peńskich (fot. 7), Zastoczu (fot. 8), Kalinówce Kościelnej (fot. 6), Brzozówce Koronnej, Brzozówce Strzeleckiej, Łapczynie, Dobrzyniówce (fot. 9), w niektórych wsiach nawet po dwie. Podobne kapliczki występują na nieodległych Kurpiach (np. Dudy Puszczańskie - fot. 10). Kapliczki z Podlasia, w odróżnieniu od kurpiowskich, mają najczęściej wnękę otwartą arkadowo z boków. To w tych regionach najdłużej przetrwały bardzo popularne niegdyś w całej Polsce drewniane kapliczki słupowe (fot. 11, 12, 13). Gdzie indziej można je zobaczyć już głównie w muzeach. Za najstarszą zachowaną taką drewnianą kapliczkę przydrożną uchodzi znajdująca się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, kłodowa kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego pochodząca z mazowieckiego Anielowa w powiecie garwolińskim (fot. 11). Bardzo możliwe, że jej historia sięga połowy XVII w. Słupowa forma kapliczki jest uważana za bardzo starą. Na terenach gdzie był do tego surowiec wykuwano je z kamienia. Trwałość tego materiału spowodowała, że na Dolnym Śląsku zachowało się wiele kapliczek aż ze średniowiecza (fot. 14, 15). Drewniane kapliczki słupowe popularne są też w graniczącej z województwem podlaskim Litwie (fot. 16, 17). Zdjęcie 16 pokazuje kapliczki z terenu Żmudzi zgromadzone w magazynie skansenu w Kleboniszkach.

Większość z ze znajdujących się jeszcze na Podlasiu kapliczek jest mocno zniszczona przez upływ czasu. Niektóre się rozpadają lub już się przewróciły. Czas nie oszczędził także znajdujących się w nich świątków. Mierzące od 30 do 45 cm figury znajdują się już tylko w nielicznych i są w większości w stanie szczątkowym (fot 4, 5, 7, 8). Część trafiła do zbiorów muzeów (tak jak św. Jan Nepomucen, razem z kapliczką, z Kalinówki Kościelnej do Muzeum Podlaskiego w Białymstoku - fot. 6), niektóre znajdują się w zbiorach prywatnych (fot. 7 i 8) ale wiele zostało niestety skradzionych. Pomimo znacznego zniszczenia i kapliczek i rzeźb, obiekty te w większości mają niewiele ponad 100 lat. najczęściej datowane są na początek XX wieku. Z tego czasu podchodzi również najprawdopodobniej stara kapliczka i rzeźba w Knyszynie. Można zakładać jednak, że w wielu przypadkach nie są to pierwsze kapliczki w tych lokalizacjach. Uświęcone już miejsce nie mogło pozostać puste. W miejsce zniszczonej przez czas kapliczki czy świątka zamawiano u któregoś z okolicznych bogorobów nową rzeźbę. Artysta starał się wykonać ją na podobieństwo starej, obmodlonej. Na szczęście zdarza się jeszcze tak i teraz i to, w porównaniu z ostatnim półwieczem, coraz częściej.

Zniszczona kapliczka pod Knyszynem i znajdujący się w niej św. Jan Nepomucen zostały zastąpione w 2004 r. nowymi, wykonanymi na ich podobieństwo. Nowa kapliczka (fot. 2) nie jest zrobiona z jednej kłody drewna i ma formę latarni otwartej z czterech stron. Nepomucen z ogromną palmą męczeńską zachowuje formalnie ludowy styl, chociaż trudno współcześnie wykonanej rzeźbie przypisać ludowy charakter w sensie nie tylko nawiązania do formy ale i treści, w postaci wyrażanej przez sztukę ludową świadomości i podświadomości kulturowej społeczności wiejskiej.