Dyskusja użytkownika:Anna Kowalczewska

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

http://kapliczki.info.pl/kapliczkiorgst/

http://kapliczki.info.pl/kapliczkiorgst/default_2264.html

stara wiki [1]

DRAFTS [2]

Szablon:Spis artykułów

Spis artykułów

pomoc

<! - - hidden text /no space between dashes/ --> Uwagi (w łapkach == ==) < references group="uwaga"/ > bez spacji po< i przed>

Linki zewnętrzne

Stara wiki


Portal ziębice

portal Ziębice

Odnośnie do portalu dawnej kamienicy przy Rynku 34 w Ziębicach pojawiła się tu kiedyś informacja, że jest to portal dawnego domu pogrzebowego, na co wskazywać mają m.in. ornamenty w postaci czaszek, klepsydra oraz inskrypcja o treści Mors omnia aequat (śmierć zrównuje wszysko). Zakwestionowanie słuszności tej tezy przez jednego z grupowiczów wywołało powołanie się autora na obecność jej w publikacji. Publikacją okazało się wydawnictwo stowarzyszenia amatorskich regionalistów, finansowane m.in. z funduszy unijnych. Prawdopodobnie obeznani w różnorodnym piśmiennictwie tematycznym członkowie grupy przyznają mi rację, że większości publikacji regionalistycznych brakuje rzetelnego podłoża badawczego, wartości merytorycznej pod względem historycznym, a także językowym. Nie przeczę, że zdarzają się perełki, ale to jednak rzadkość. Unijne finansowanie sprzyja też rozkwitowi radosnej twórczości osób bez należytych kompetencji, mającej w zamyśle propagowanie atrakcyjności turystycznej regionu, czyli de facto utrwalania legend i domysłów i zmyślania nowych – byle więcej, byle ciekawiej. Legendy to wspaniała rzecz, póki nie zaczną funkcjonować jako prawda. Publikacje o takim charakterze służą następnie za źródło informacji a także za źródło bibliograficzne do kolejnych wytworów (informację z katastrofalnej publikacji miejskiej rozpropagował bardzo popularny wśród amatorów zabytków portal i stał się wiedzą powszechną) . Moja krytyka wynika z troski o prawdę historyczną, która nierzadko w tym kotle wymysłów zanika. Chyba najdobitniejszym przykładem, wybijającym co i rusz na naszej grupie jak szambo 😉, jest kwestia krzyży pokutnych, których legenda żyje własnym życiem w amatorskich tekstach, na blogach, na stronach gmin, wreszcie w złaknionych romantyzmu sercach, urastając do wymiarów sekciarskiego opętania 🙂. Chciałabym zaapelować o krytyczne podejście do źródeł, nietraktowanie legend jako prawdy i przede wszystkim niepropagowanie nierzetelnych historycznie informacji inaczej niż jako właśnie legend czy ewentualnie śmiałych hipotez. A do portalu w Ziębicach jeszcze powrócę w innym poście. Tu tylko dodam, że w rzeczywistości budynek był kamienicą fundowaną w 1616 roku przez mieszczanina Christopha Gepharta i zawiera ornamentykę wanitatywną, tak charakterystyczną dla fundacji ewangelickiej szlachty i mieszczan w XVII wieku, o czym można dowiedzieć się ze źródeł historycznych.

Apel o używanie logiki. Niektóre funkcjonujące w obiegu "informacje" są tak nierealne, ze wystarczy zastosować logikę by dostrzec in oczywistą nieprawdziwość i podejść z krytycyzmem. Nie trzeba być fachowcem ale nie wolno zwalniać się od myślenia bo coś napisane. I daj przykład. W Polsce jest "600 kamiennych krzyży pokutnych" czyli wszystkie monolitowe kamie są krzyżami pokutnymi. Każdemu musi się zapalić lampka. Zakaz był używania kamienia do innych fundacji w formie krzyża? Portal z 1616 domu w Rynku będącego domem pogrzebowym. Oczywiste pytanie się narzuca. Dom pogrzebowy w 1616 r. Czy na pewno taka instytucja istniała wtedy, a jeżeli to w takiej formie jak dziś? Przecież wielu z nas pamięta czasy gdy trzydniowe pożegnania zmarłych odbywały się nawet w blokach.

Obiekty pokutne

Co jakiś czas pojawiają się w komentarzach pytania o wykaz krzyży pokutnych. Mrówcza praca pani administrator sprawiła, że w naszej grupie rozumiemy już, co to są tak naprawdę krzyże pokutne i pytania te dotyczą obiektów realnie związanych z historią prawa. I okazuje się, że nie ma takiego zestawienia. Nikt się nie pokusił. Nawet autorzy na dziś pomnikowej pracy o kamiennych krzyżach. Nie twierdzę, że wśród kilkuset zidentyfikowanych kamiennych krzyży nie ma jakiejś liczby krzyży pokutnych. Odwrotnie. Na pewno są. Nie wiadomo jednak, które to, ani też nawet jaki stanowią odsetek. Stąd moja propozycja: zidentyfikujmy te, co do których jest duża doza prawdopodobieństwa poparta wiarygodnymi dowodami. Nie będzie tego dużo. Dlatego proponuję, żeby projekt dotyczył wszystkich obiektów, które pojawiały się w dokumentach jako nakazane do fundowania w umowach lub wyrokach. Więc krzyże, kapliczki, martery, epitafia i może inne. Dla dobra sprawy należałoby zrobić wyłom w regulaminie i dopuścić obiekty niekamienne. Ma to uzasadnienie też w tym, że rozumiem, iż grupa pierwotnie powstała trochę z fascynacji takimi zabytkami prawnymi. Należy po prostu utworzyć album pod wstępną nazwą "Obiekty pokutne" i czekać na zgłoszenia z uzasadnieniem. Myślę, że ta grupa jest pewnie najlepszym miejscem do stworzenia takiego katalogu. Jest tu dużo osób interesujących się tematem i wiele, które widziały mnóstwo krzyży kamiennych i kapliczek, a pewnie są i takie, które odwiedziły wszystkie. Proponuję początkową listę tego, co kojarzę z pamięci:

  • Krzyż kamienny w Głogówku
  • Epitafium kamienne na kościele cmentarnym św. Barbary we Wrocławiu
  • Kapliczka kamienna w Pankowie
  • 2 epitafia w kościele w Imbramowicach

W najbliższym czasie postaram się podać dowody na te pozycje wykazu w formie postów. Kojarzy mi się, że w grupie pojawił się też krzyż, który ma wielkie cechy prawdopodobieństwa, że jest pokutny, ale w tej chwili nie pamiętam, który to. PS Używam nazwy pokutny, pokutne i będę tego bronił. Ustalmy najpierw same obiekty, a wtedy można ewentualnie porozmawiać o nazwie :)

Myślę, że propozycja jest sensowna i z takich, co posuną świat do przodu, więc tuszę, że administratorzy ją podchwycą i rozpropagują.

pokutny na grupę

kamienne krzyże będące przedmiotem zainteresowania i zwykle określane mianem ‘pokutne’ to obiekty z czasów średniowiecza i nieraz już z ery nowożytnej (na ogół, z uwagi na prostotę formy, trudne do dokładnego umiejscowienia w czasie), czasem z rytami. Termin ‘krzyż pokutniczy’ został ukuty w Polsce w poł. XX wieku na określenie ‘kamiennego krzyża wykutego przez zabójcę na miejscu zbrodni’. Bezrefleksyjnie przyjęto, że każdy stary monolityczny krzyż kamienny powstał z tego powodu, a wyryte jest na nim narzędzie zbrodni. To pojmowanie zostało wzmocnione przez działalność zauroczonych legendami krajoznawców, hobbystów, przewodników, stowarzyszeń zapaleńców, wreszcie władz gminnych, upatrujących w tych krzyżach zwiększenia atrakcyjności turystycznej swoich miejscowości. Powstały tabliczki, opisy, amatorskie publikacje papierowe, a z rozwojem Internetu mnóstwo blogów, stron itp. – mit się rozprzestrzeniał i, można powiedzieć, ‘chwycił’ i trafił pod strzechy. I teraz – dlaczego mówimy, że to mit? Krzyż pokutny, czy też krzyż pojednania, to nazwa, która według historyków prawa powinna odnosić się do krzyża wystawionego na mocy tzw. umowy kompozycyjnej/ugodowej pomiędzy rodziną zabitego a zabójcą (pokuta nie jest tu rozumiana w kontekście teologicznym). Był to element prawa zwyczajowego, który miał zapobiegać szkodliwym dla społeczeństwa praktykom zemsty (członkowie rodziny powinni pomścić zabitego, ugoda była więc w społecznym interesie) – w średniowieczu zabójstwo nie było ścigane jako przestępstwo kryminalne. Wspomniane prawo zwyczajowe obowiązywało na terenach pod jurysdykcją niemiecką w okresie XIV-XVI wieku. Przed sądem stawał zabójca, który przysięgał o nieumyślności swego czynu (zabójstwo umyślne było karane i nie mogło stać się przedmiotem ugody), a jako zadośćuczynienie miał wykonać szereg działań – nierzadko jednym z nich było ufundowanie (nie własnoręczne wykucie!) krzyża, kapliczki lub martyra. Warto dodać, że nie był to integralny składnik takiej ugody, a obiekt nie musiał być kamienny, lecz mógł być np. drewniany. W 1532 roku Sejm Rzeszy uchwalił kodeks kryminalny ‘Constitutio Criminalis Carolina’, który zaczął zabójstwo penalizować jako przestępstwo. Zanim to prawo karne dotarło wszędzie i upowszechniło się, stosowano jeszcze nadal prawo zwyczajowe, a co za tym idzie – stawiano czasem te krzyże zwane ‘pokutnymi’. Stąd mamy cezurę czasową XIV-XVI wiek, ze sporadycznymi wyjątkami nieco później (czasami też obok kary na mocy kodeksu kryminalnego stosowano też elementy prawa zwyczajowego). I tak dochodzimy do sedna. O ‘krzyżu pokutnym’ (zwanym dziś zgodnie z najnowszymi sugestiami badaczy krzyżem pojednania) mówimy tylko wtedy, gdy powstał on na mocy umowy kompozycyjnej. Takich umów zachowało się niewiele, a jeśli, to zdarza się, że przypisany do danej umowy krzyż zaginął, a najczęściej jest odwrotnie – mamy krzyż, ale nie ma żadnych źródeł historycznych z nim związanych. Nie możemy w przeważającej liczbie przypadków określić powodu wystawienia krzyża (a bywały krzyże pamiątkowe, nagrobne, wotywne itd.), stąd nadużyciem (a zazwyczaj też błędem) jest nazywanie starych monolitycznych kamiennych krzyży jak leci ‘pokutnymi’, nie zawsze też ryt przedstawia ‘narzędzie zbrodni’ (czasem to np. symbol stanu społecznego lub profesji zmarłej osoby). Niestety tendencja jest inna – w powszechnym pojmowaniu spotykamy się na okrągło z taką nadinterpretacją, również ze strony osób, wydawałoby się, obeznanych w tematyce, które nie chcą uznać pewnych oczywistości lub przyjąć ‘nieoczywistości’ problemu. I na tym polega ‘mit’ krzyża pokutnego, z którym w tej grupie trochę walczymy, upowszechniając najnowsze dokonania badaczy w tym zakresie.

Krzyż pokutny

Krzyż pokutny, a właściwie fundacja pokutna bo są to też kapliczki, martery i inne rzeczy to obiekt, który powstał jako pokłosie umowy ugodowej pomiędzy zabójcą, a rodziną zabitego. W rzeczywistości nie wiemy ile tego powstało, ani gdzie stały.

pokutny na podst. tego co M

Krzyż pokutny, pojednania. Zastruże, Osiek

Nun gilt es auf grund archivalischer Studien festzustellen, inwiweit einzelne Kruze sich mit den noch zahlreich vorhandenen Sühnurkunden in Beziehung setzen lassen.

Pisał już w 1913 r. Paul Kutzer, głuchołaski historyk, zajmujący się też kamiennymi krzyżami[1].

Krzyż pokutny, krzyż pojednania, krzyż pokutniczy, niem. Sühnekreuz, cz. smírčí kříž - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.

Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?

Krzyż pokutny, czy też krzyż pojednania (nazwy te będą tu używane synonimicznie), reprezentują grupę zabytków, do których należy zaliczyć też takie obiekty, jak kapliczka pokutna oraz tzw. Marter, czyli kapliczka lub płyta z przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych. Łączy je powód fundacji. Jest nim wykonanie przez zabójcę jednego ze zobowiązań, pojawiającego się nieraz w umowach ugodowych pomiędzy nim a rodziną zabitego. Takie umowy zawierane były w średniowieczu i w początkach ery nowożytnej (w XVI i reliktowo w XVII w.) Od razu trzeba zaznaczyć, że umowny (ugodowy, kompozycyjny) sposób załatwiania spraw związanych z zabójstwem był znany także w polskim prawie średniowiecznym, ale taki element ugód, jak obowiązek postawienia krzyża czy kapliczki w umowach z terenu Polski się nie pojawiał. Był to zwyczaj związany z obszarami dominacji kultury niemieckiej. Dlatego też w dzisiejszych granicach Polski temat istnieje wyłącznie na terenach zgermanizowanych znacznie już w średniowieczu, czyli głównie na Śląsku. Jest to także jedna z przyczyn wspomnianego na początku zmitologizowania i przekłamań dotyczących tych pomników prawa, gdyż dla Polaków przybyłych na te tereny po 1945 r. omawiane zabytki były nowością niemającą analogii w ich kulturze. Słowem kolokwialnym - nie czuli tematu.

Geneza

Należy tu przedstawić genezę umów ugodowych po zabójstwie i kar kompozycyjnych, czyli ugodowych. Jesteśmy przyzwyczajeni, że życie ludzkie podlega specjalnej ochronie prawa, a zatem i państwa. Pozbawienie kogoś życia w sposób ekstremalny narusza poczucie bezpieczeństwa członków społeczności, dlatego ściganie zabójstwa odbywa się z urzędu. Niezależnie od czyjejkolwiek woli organy państwa podejmują czynności zmierzające do ustalenia sprawcy i ukarania go. Inaczej było w średniowieczu. Zabójstwo było przestępstwem prywatnym. Prowadziło do konieczności pomszczenia zabitego przez jego rodzinę i skutkowało przez to poważnymi konsekwencjami społecznymi - rodowa zemsta mogła dosięgnąć członków rodziny zabójcy, nie tylko jego samego. Aby tych konsekwencji uniknąć i zakończyć spór, dochodziło do ugody pomiędzy zabójcą i krewnymi ofiary, którą potwierdzała stosowna umowa (tzw. compositio).

Nazwa

Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne. Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że zszedł on ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia, jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel, w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych, czyli dotyczących innego zakresu. Sugerować też może niesłusznie, że krzyż był niezbędnym elementem umowy kompozycyjnej, służącym pojednaniu zwaśnionych stron. Jego zadaniem było raczej służyć ofierze w jego drodze w zaświatach niż symbolizowanie porozumienia stron.

Ryty na kamiennych krzyżach

Podobnie jak powszechne przekonanie, że właściwie każdy stary krzyż kamienny to krzyż pokutny, utarło się, że ryt na kamiennym krzyżu przedstawia narzędzie zbrodni. Jest to daleko idące nadużycie, niestety wzmacniane przez domorosłych 'znawców tematu', przewodników, blogerów, regionalistów-amatorów, wreszcie władze samorządowe, poszukujące w swoim regionie atrakcji przyciągających turystów. Krzyże mogły być stawiane z różnych powodów – np. na pamiątkę śmierci, wypadku, jakiegoś wydarzenia, na miejscu straceń, jako nagrobek, wotum, znak graniczny, na mocy ugody jako zadośćuczynienie, zaś ryt nie musi przedstawiać narzędzia zbrodni – może być np. symbolem profesji lub stanu społecznego zmarłej osoby. Wśród wielu przykładów rytów na krzyżach cmentarnych ciekawym zbiorem są krzyże ze starego cmentarza w hrabstwie Lauragais, które można zobaczyć w lapidarium w Carcassonne.

Pomniki ugód

  • Krzyż kamienny
  • Krzyż drewniany
  • Kapliczka kamienna
  • Kapliczka drewniana
  • Martyr, Marter
  • Kamienna płyta (z płaskorzeźbą krzyża, grupa ukrzyżowania - Wrocław[2][3], Nysa[4]
  • Przedstawienie Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem w murze (koło Bramy Lubańskiej w Lwówku Śląskim)[5][6]
  • Ołtarz (Imbramowice[7])
  • Epitafium (Imbramowice, Świdnica[7])

Marter

W literaturze poruszającej kompozycyjny aspekt średniowiecznego prawa dotyczącego zabójstw czy też tylko zajmującej się pomnikami związanymi z tym prawem na Śląsku „jednym tchem” wymienia się nazwy: krzyż, kapliczka, Marter. Dla przykładu. "Owe "pomniki" przybierały formę krzyży, kapliczek lub tzw. Marterów wykonanych z kamienia lub drewna"[8]. Monografia podsumowująca temat kamiennych zabytków prawa tytułuje tak wręcz kolejne podrozdziały rozdziału: 1.8. Pomniki pojednania, a więc 1.8.1 Krzyż 1.8.2. Kapliczka 1.8.3. Marter[9]. Powstaje pytanie, czym jest ten Marter - na tyle niemający polskiego odpowiednika, że wymaga innowacji językowej i to na dodatek w formie makaronizmu. ...das her eine Martir sal lossin setzen wohin das der Rate befehlin wirt... brzmi nakaz w umowie z 1464 r.[10]. Inna umowa z tego samego roku wylicza, co ma uczynić zabójca i w końcu też Item eyne Mertir[11]. Wymienione wyżej "dla przykładu" publikacje dają opisowe definicje Martera. "Słowo marter jest zgermanizowaną formą łacińskiego "martirum" i w związku z tym oznacza krucyfiks lub kapliczkę ukrzyżowania Chrystusa lub męczeństwa świętych." stwierdzają Dagmara Adamska i Przemysław Nocuń[8], a Daniel Wojtucki i Stanisław Zobniów powołują się na tę definicję i ją przytaczają[12]. Pojawia się w niej słowo krucyfiks, czyli dobrze nam znany krzyż z przybitą do niego postacią Jezusa Chrystusa. Jako krucyfiks rozumie Marter Hermann Luchs 1826-1886, twórca wrocławskiego Muzeum Starożytności Śląskich (Museum schlesischer Altertümer, po 1899 Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer czyli Śląskie Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności). "Ein Mörder soll unter Anderem setzen ein Kreuz mit einer Marter (also ein Crucifix an den Weg oder an die Straße)", a więc: "Morderca powinien m.in. postawić krzyż z Marterem, czyli krucyfiks" tłumaczy zapis umowy z 1441 r.[13], który oryginalnie brzmi "Auch sal Sigmund seczen eyn crewcze mit eyner Marter an den weg adir an die Strosse dobey sich die geschicht ergangen haben"[14] W innym miejscu wyjaśnia tak samo fundację "pokutną" z 1495 r. : Ein Anderer setzte ein steinern Kreuz und einehölzerne Marter (Crucifix), ("Inny postawił kamienny krzyż i drewniany Marter (krucyfiks").[13]. Czy można więc Marter tłumaczyć po prostu jako krucyfiks? Chyba nie.

Umowa ugodowa

Umowa ugodowa, pojednawcza, kompozycyjna (z łac. compositio – ugoda) była spisywana pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego na mocy prawa zwyczajowego. Miała na celu zapobieżenie zemście, która miałaby negatywny skutek dla społeczności.

Krzyż pokutny czy krzyż pojednania

Mona powiedzieć, że to dyskusja czysto akademicka, bo trudno wskazać desygnat sporu o nazwę, ale jednak odbyła się w latach 90. XX i w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. ze skutkiem co najmniej takim, że nazwa krzyż pojednania stała się w miarę popularna, a w publikacjach naukowych preferowana[15][9].

Zobacz również

Przypisy

  1. Paul Kutzer. Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.
  2. Klose Samuel Benjamin. Darstellung der inneren Verhältnisse der Stadt Breslau vom Jahre 1458 bis zum 1526. Sammlung von Quellenschriften zur Geschichte Schlesiens. Scriptores Rerum Silesiacarum. Bd. 3, 1847, s 109-110.
  3. Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 33.
  4. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 85.
  5. Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923, s. 15
  6. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 84.
  7. 7,0 7,1 Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 104.
  8. 8,0 8,1 Adamska Dagmara, Nocuń Przemysław. Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 2004, T. 59, Z. 2, s. 120.
  9. 9,0 9,1 Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  10. "Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881, uberarbaitete Auflage 2018, s. 173.
  11. "Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881, uberarbaitete Auflage 2018, s. 174.
  12. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 96-98.
  13. 13,0 13,1 Luchs. H. Steinkreuze und Ähnliches. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift, Names des Vereins das ... Museum Schlesischer Alterthümer. Band 2, H12., 1875, s. 245-246.
  14. "Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881, uberarbaitete Auflage 2018, s. 160.
  15. Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik świdnicki. 2009, s. 7-21.

Bibliografia

  • Adamczyk Stanisław J. Krzyże pokutne i kapliczki pojednania - przykłady zabytków średniowiecznego prawa karnego w Polsce. W: Droga do Composteli - przeszłość i teraźniejszość. Kraków: 2016, s. 163-189 (c. 12 kk)
  • Adamska Dagmara., Nocuń Przemysław. Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 2004, T. 59, Z. 2, s. 111-139.
  • Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundis hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526. (c. 1 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Die nachmittelalterlichen Grab-Kreuzsteine des 17. Jahrhunderts in der Kirchenburg von Rohr bei Meiningen Das Kleindenkmal. 9. 1985, 2. (c. 64 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Der Grabstein des Gießener Tuchmachers Johann Conrad Wormser, 1704, an der Kapelle des Alten Friedhofs, insbesondere sein Historisches Handwerkszeichen. W: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins Ser. NF, vol. 75 (1990) p. 147-162. (c. 65 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Der Hausstein von 1588 am Haus Hauptstraße 61 in Aschaffenburg-Obernau und sein früheres Küferzeichen. Mitteilungen am dem Stadt- und Stiftsarchiv Aschaffenburg. Bd. 4 (1993-1995), Heft 7, September 1995, s. 537-543. (c. 78 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Das spätmittelalterliche Steinkreuz an der Kirche von Großen-Buseck und der Grabstein des Erasmus Junghin/Junghenn, 1683-1700, vom Alten Friedhof in Giessen : zugleich ein Beitrag zum Brotlaib als historisches Handwerkszeichen der Bäcker. Das Kleindenkmal / 22.1998, 4. (c. 66 kk)
  • Azzola Friedrich Karl, Güse Ernst-Gerhard. Das spätmittelalterliche Steinkreuz in Schömberg, Kreis Calw: Das Denkmal eines Zimmermanns. - Stuttgart: 1998. (c. 67. kk)
  • Baldy K., Kledzik M. Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych. Szczeliniec. 2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
  • Beck S. Steinkreuze. Gebirgsfreund. Illustierte Zeitschrift für Topographie, Geschichte und Touristik des Riesen-und Isergebirges, des Eulen-und Glatzergebirges, des Jeschken-und Lausitzer Gebirges, Nordböhmens und des Spreewaldes”, Jg. 20, 15.10.1898, s. 232. (c. 88 kk)
  • Beck, Siegfried. Über Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)
  • Behla R. Drei neuentdeckte Steinkreuze in der Niederlausitz. In: Niederlausitzer Mittheilungen. 4, 1896, s .221-222. (c. 77 kk.)
  • Blaschke Julius. Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes. Głogów: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913, s. 227-228.
  • Błaszczyk Stanisław. Pokutne pomniki kamienne województwa leszczyńskiego w świetle dawnego prawa, zwyczajów i legend. Rocznik Leszczyński. 1982, R6, s. 99-124. (c. 3 kk)
  • Bródka Sylwia, Uryasz Katarzyna. Krzyże kamienne w krajobrazie kulturowym Dolnego Śląska oraz ich znaczenie turystyczne (przykład powiatu świdnickiego). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Sosnowiec: 2013, T. 19, s. 73–87. (c. 4 kk)
  • Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian. Sztuka Śląska Opolskiego: od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 68 i 456-457.
  • Chrząszcz Johannes. Das schwarze Buch von Gleiwitz. 1 Teil, (1582-1612). Sonderdruck aus dem Gleiwitzer Jahrbuch 1927. Gleiwitz: 1927. (c. 50 kk)
  • Derus Małgorzata Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia. Bytom: 2006, s. 51-52.
  • Die steinernen Kreuze vor Breslau. Der Breslauische Erzähler : eine Wochenschrift. Jg.2, No. 23 (6 Junius 1801), s. 367-368.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Kamienne płyty z rytem krzyża. Przydrożne Pomniki Przeszłości. Świdnica: z. 9, 1989, s. 2-16.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Tzw. krzyże i kapliczki pokutne - zarys problematyki badawczej. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 68-70.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik świdnicki. 2009, s. 7-21. (c. 5 kk)
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu. Pomniki Dawnego Prawa. 2010, 11-12, s. 32-37. (c. 6 kk)
  • Dobrzyniecki Arkadiusz, Wojtucki Daniel. Epitafium za zabójstwo w śląskich ugodach kompozycyjnych. (https://zabytkiprawa.pl/epitafium-za-zabojstwo-w-slaskich-ugodach-kompozycyjnych) (c. 69 kk.)
  • Dudzińska Agnieszka. Świdnicka umowa kompozycyjna z 15 II 1517 r. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 42-50. (c. 7 kk.)
  • E. Ueber die steineren Kreuze. Schlesische Provinzialblätter. Bd. 107, 1838, s. 321-324. (c. 48 kk)
  • Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881.
  • Gomzar Bogusław. Śląskie krzyże pokutne. Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40) s. 44-45. (c. 14 kk)
  • Heinze K. T. Über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster. Idunna und Hermode, Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)
  • Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67. (c. 89 kk)
  • Hellmich Max. Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung. Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlicher Gerichtsbarkeit in der Grafschaft Glatz. Guda Obend! Heimatliches Jahrbuch für die Grafschaft Glatz und ihre Nachbargebiete, Jg. 9, 1919.
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923. (c. 9 kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXI-XXXII. Breslau: 1931, s. 196-207 (c. 47 kk)
  • Hellmich Max. Schlesiche Strafrechtsaltertümer. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXIII. Breslau: 1933, s. 84-100. (c. 58 kk)
  • Hellmix Max. Der Ursprung der mittelalterlichen Steinkreuze. W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934, s. 139-153. (c. 90 kk)
  • Heś Robert. Za duszę zamordowanego. Gazeta Rycerska. 2003, nr 3, s. 43-46. (c. 10 kk)
  • Heś Robert. Kamienny krzyż w Kijowicach. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 29-35. (c. 11 kk)
  • Heś Robert. Kamienne krzyże z okolic Strzelina i Oławy znakami granicznymi joannitów?. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 6, s. 24-35. (c. 76)
  • Heś Robert. Trzy kamienne pomniki dawnego prawa z okolic Świdnicy, czyli rzecz o pułapkach interpretacyjnych czyhających na badaczy. Rocznik Świdnicki, 2009, T 3, s. 32-41. (c 13. kk)
  • Hoffmann Felix. Steinkreuze im Wald und am Wege. Die Steinernen Kreuze im Altkreise Sagan. Sagan, 1937.
  • Hube Romuald. Pokora według praw polskich i czeskich (1829). W: Pisma. Tom I. Warszawa: 1905, s. 297-311. (c. 86 kk)
  • Hube Romuald. Wróżda, wróżba i pokora (1844). W: Pisma. Tom I. Warszawa: 1905, s. 312-335. (c. 87 kk)
  • Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej we wsi Pszenno. Red. Kaszuba E. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2009. (c. 16 kk)
  • Jaworski Krzysztof. Wczesne średniowiecze. W: Archeologia Górny Śląsk. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2013, s. 165-192. (c. 15 kk)
  • Kar system w dawnym prawie polskim. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Klementowski Marian Lech. O pojednaniu w zabójstwie w środkowoeuropejskich państwach w średniowieczu. Rejent. 1996, 7-8, s. 104-128. (c. 17 kk)
  • Klose M. Zum Artikel Sühnekreuze in Nr. 12 des Wanderers, Jg. 18. Der Wanderer im Riesengebirge. Jg. 19, Nr. 5, 10.05.1899, s. 77. (c. 43 kk)
  • Komarnicki Zbigniew. Krzyże pokutne. Opolski Informator Konserwatorski. Opole: 1991, s. 232-240. (c. 59 kk)
  • Komoniecki Andrzej. Chronografia albo dziejopis żywiecki Wyd. przez Stanisława Grodziskiego i Irenę Dwornicką. Żywiec: Towarzystwo Ziemi Żywieckiej, 1987. (c. 18 kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne kapliczki słupowe. Wrocław: 2017. (c. 62a i 62b kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne krzyże i kapliczki na Dolnym Śląsku. Polkowice: Wydawnictwo Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki, 2014. (c. 19 kk)
  • Korn G. Mordsühne des 16. Jahrhunderts. Schlesische Provinzialblätter. Neue Folge. 2 Bd., 1863, s. 583-586. (c. 44 kk)
  • Kubicki Rafał. Seelbad (balnea animarum) – uwagi na temat praktyki stosowania pobożnej fundacji w Prusach Krzyżackich i Prusach Królewskich do początku XVI wieku. Zapiski Historyczne. Poświęcone Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich. 2015, 80, 1, s. 7-20. (c 53 kk)
  • Kuriański Mieczysław. Z historii krzyży kamiennych ze szczególnym uwzględnieniem krzyży pokutnych: dolnośląskie paradygmaty. Seculum Christianum. 2009, T. 16, nr 1, s. 75-89. (c. 20 kk.)
  • Kutrzeba Stanisław. Dawne polskie prawo sądowe w zarysie. Lwów-Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1921. (c. 54 kk)
  • Kutzer Paul. Mordsühne im Mittelalter. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins 1908. 1909, s. 37-44. (c. 46 kk)
  • Kutzer Paul. Alte Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)
  • Kutzer Paul. Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)
  • Lechowicz Zbigniew. Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
  • Lehmann Rudolf. Steinkreuze und Wüstungen in Niederlausitz In: Aus der Vergangenheit der Niederlausitz: Vorträge und Aufsätze. Cottbus: 1925, s. 240-269.
  • Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. Prawo wykute w kamieniu. Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
  • Luchs. H. Steinkreuze und Ähnliches. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift , Names des Vereins das ... Museum Schlesischer Alterthümer. Band 2, H12., 1875, s. 245-246. (c. 80. kk)
  • Łachowski Paweł. Krzyże i kapliczki pokutne. W: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej z 16. Głogów: Towarzystwo Miłośników Głogowa, 1994. (c. 23 kk)
  • Łuczyński Romuald. Kilka uwag o krzyżach pokutnych i pamiątkowych. Karkonosze: Kultura i Turystyka. 1996, 1 (207), s. 5. ( c. 25 kk)
  • Łysiak Wojciech. Zaklinanie śmierci: śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Eco, 2000.
  • Łysiak Wojciech. Zaklinanie śmierci: śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Eco, 2000. Rec. Aleksander Łosiński. "Zaklinanie śmierci : śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim", Wojciech Łysiak, Poznań 2000 : [recenzja]. Acta Cassubiana 2001, 3, s. 267-270. (c.85 kk)
  • Łysiak Wojciech. Nieistniejący pomnik mordercy w Strachominie. Koszalińskie Zeszyty Muzealne. 2001, T. 23, s. 55-64. (c. 26 kk)
  • Łysiak Wojciech. "Peregrinatio religiosa" – fundament pielgrzymowania. W: Niematerialne dziedzictwo kulturowe: zakresy - identyfikacje - zagrożenia. Lublin :2015, s. 161-182 (c. 84 kk)

w średniowieczu

  • Maciejewska Beata. Krzyże pokutne. W: Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006.
  • Maisel Witold. Krzyże pokutne. W: Archeologia prawna Polski. Warszawa-Poznań: PWN, 1982, s. 164-166.
  • Maisel Witold. Krzyż pokutny. W: Archeologia prawna Europy. Warszawa-Poznań: PWN, 1989, s. 182.
  • Małecki Marian. Krzyże pokutne na ziemi wodzisławskiej i pszczyńskiej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. (c. 27 kk)
  • Manikowska Halina. Koszty pielgrzymki Piotra Rindfleischa, kupca wrocławskiego, do Ziemi Świętej w 1496 r. W: Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej. Wrocław-Praha: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Archeologicky Ustav AVC R, 2003, s. 265-269. (cBW 8)
  • Milka Józef. Kamienne pomniki średniowiecznego prawa. Wrocław: Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1979. (c. 28 kk)
  • Nawrocka, Agnieszka. Kamienne krzyże - pomniki dawnego prawa. Świdnica: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu Filia w Świdnicy, 2015. (c. 28 kk)
  • Nawrocki Edmund. Świdnickie układy pojednawcze XIV-XVI w. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, z. 8, s. 54-57. (c. 81)
  • Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 25-40. (c. 28 kk)
  • Paternoga Marcin. Rutka Honorata. Badania archeologiczne przy kamiennych krzyżach na przykładzie obiektów w Pszennie i Modliszowie w gminie Świdnica. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 22-31. (c. 30 kk)
  • Paternoga Marcin, Wojtucki Daniel. Prace konserwatorskie krzyży kamiennych w okolicach Wrocławia przeprowadzone w latach 1999-2001. Pomniki Dawnego Prawa. 2009 czerwiec, z.6, s.54-73.
  • Pawiński Adolf. O pojednaniu w zabójstwie według dawnego prawa polskiego. Warszawa: 1884. (c. 55 k)
  • Piwek Waldemar. Fundacje pokutne w Wielkopolsce w XIII-XV wieku. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. 2009, 4, s. 7-45 (c. 41 kk) polskie prawo
  • Pokuta kościelna, pokora. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Přikryl František. Denkmale der Heiligen Konstantin (Cyrill) und Method in Europa. Wien: Heinrich Kirsch, 1920.
  • Radecki Aleksander. Krzyże pokutne. W: Aspekt pasyjny pobożności ludowej na przykładzie dawnych i współczesnych kalwarii w archidiecezji wrocławskiej i diecezji świdnickiej. Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (rozprawa doktorska), 2006, s. 193-194. (c. 31 kk)
  • Radig Konrad. Die Mordsühnekreuze des Grottkauer Kreises. Heimatkalender des Kreises Grottkau 1936. Oppeln: 1935, s. 93-99. (c. 45)
  • Stojer Joanna. Narzędzia zbrodni na krzyżach pokutnych. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii. 2007, LVII, s. 326-330. (c. 32 kk)
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne ziemi świdnickiej. Świdnica: Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej, 1987.
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne. Na Szlaku. 2007, Rok XXI, Nr 1(198). (c. 33 kk)
  • Scheer Andrzej, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 5, s. 60-69. (c. 75 kk.)
  • Steller Walther. Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien. W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934, s. 154-193. (c. 90 kk)
  • Szczęsny Krzysztof. Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku. W: O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
  • Szlak kamiennych zabytków dawnego prawa w województwie lubuskim czyli śladami zbrodni i pokuty. (c. 34 kk)
  • Szlakiem krzyży pokutnych po powiecie legnickim (c. 68 kk)
  • Świerczek Józef. Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 1990-91, XXIII/XXIV, s. 277-284.(c. 35 kk.)
  • Über die steineren Kreuz. Schlesische Provinzialblätter. BD. 107, 1838, s. 321-324. (c. 51 kk.)
  • Warylewski Jarosław. Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej. Studia Gdańskie. 2016 Tom XXXVIIII, s. 149-160 (c. 36 kk).
  • Wojecki Mieczysław i in. Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa. Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr. Zielona Góra: Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna "Lotur". (c. 37 kk)
  • Woikowsy-Biedau E., Kutzer P. Steinkreuze in Oberschlesischen. Oberschlesische Heimat : Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins. 1909, Bd 5. s. 19-31, 139-143. (c. 63 kk)
  • Wojtucki Daniel. Jak kapliczka została pręgierzem". Sudety nr 9/102, wrzesień 2009, s. 22-23. (c. 61)
  • Wojtucki Daniel. Kamienne krzyże, góra szubieniczna i katownia w Miedziance koło Janowic Wielkich. Pomniki Dawnego Prawa. 2018, 42, s. 62-73 (c. 83 kk)
  • Wojtucki Daniel. Pamiątkowe krzyże w Batorowie i Międzylesiu na ziemi kłodzkiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2016, 33, s. 46-53. (c. 38 kk)
  • Wojtucki Daniel. Ugoda kompozycyjna z Głogówka z roku 1599. Ziemia Prudnicka Rocznik 2004. Prudnik: Spółka Wydawnicza "Aneks", 2004, s. 18-24.
  • Wojtucki Daniel. Publiczne miejsca straceń na Dolnym Śląsku od XV do połowy XIX wieku. Katowice: Fundacja Zamek Chudów, 2009. (c. 79 kk)
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Pomniki dawnego prawa na pograniczu polsko-czeskim. Wrocław: 2007. (c. 39 kk)
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: 2017. Rec. Klemenski Marcin. Folia Historica Cracoviensia. Tom 25, Nr 2 (2019), s. 177-179. (c. 60 kk.)
  • Wrzesiński Szymon. Lwóweckie zabytki pokutne. Gościniec Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. 2006, 1 (22), s. 153-154. (c. 40 kk)
  • Wrzesiński, Szymon. Pomniki bólu i śmierci. Zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2009.

Niemcy

  • Azolla Friedrich Karl. Das Hafnerkreuz in der Waldabteilung Steinenkreuz bei Neuenbürg im Enzkreis. Bd. 14 (1989): Fundberichte aus Baden-Württemberg. (c. 71 kk)
  • Azolla Friedrich Karl. Der Stein mit einem angeblich frühmittelalterlichenTau-Kreuz von der Basilika in Lorch. Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines. Linz: 1989, s. 95-112. (c. 74)
  • Azolla Friedrich Karl. Die sogenannte Ebsdorfer Platte. Das Bruchstück einer Kreuzplatte des späten Hochmittelalters?. In: Zeitschrift des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde Bd. 112 (2007) S. 31-49. (c. 73 kk)
  • Azolla Friedrich Karl, Azolla Juliane. Ein Scheibenkreuz-Grabstein des 14. Jahrhunderts in Gießen. In: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins NF 70 (1985), S. 59-68 (c. 72 kk.)
  • Störzner Frank. Steinkreuze in Thüringen : Katalog der Bezirke Gera und Suhl. Wiemar: 1988. (c. 70 kk)


Wrocław

Dydo

Któryś cierpiał za nas rany Jezu Chryste zmiłuj się nad nami. Die (dnia) may 27 AD 1781. Te figure stawiał Walenty Dydo z Rożniat