|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| '''Kościół pw. św. Elżbiety we Wrocławiu''' to jedna z dwóch wrocławskich far, stąd wiele tam '''epitafiów i płyt nagrobnych wrocławskich mieszczan'''. Współcześnie to kościół garnizonowy z tytułem bazyliki mniejszej.<br>
| | Radoniów w gm. Lubomierz, pow. lwówecki. Krzyż, na którym niegdyś była blaszana postać Chrystusa, fot. 2022. Wschodnia część wsi, wjazd na posesję 16. |
| <div style="float: right;">
| |
| __TOC__
| |
| </div>
| |
| == Nawa południowa ==
| |
| === W nawie południowej ===
| |
| <gallery mode=Packed heights=230px>
| |
| Plik:Heseler Kaspar epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium pomiędzy pierwszą i drugą kaplicą (naprzeciwko 2 filaru) poświęcone jest Kasparowi Heselerowi (zm. 1577) i jego żonie Elisabeth von Domelau (zm. 1589). [[Epitafia i płyty nagrobne w farze elżbietańskiej#Epitafium Kaspara Hesslera i jego żony|Więcej]].</div>
| |
| Plik:Pucher 1662.jpg|<div style='text-align:justify;>Drewniana tarcza herbowa wisząca na lewo od drzwi wyjściowych z nawy południowej do kruchty. Herb [[Herby mieszczan#Pucher|Pucher]] oraz inskrypcja: "16 Ehrenged. Herren Sigmund von Pucher 62". Dotyczy Siegmunda Puchera (zm. 1662), który studiował we Frankfurcie nad Odrą i Lejdzie. Był właścicielem Radomierzyc. Tarcza wisiała kiedyś w [[#Kaplica rodziny Pfinzing (III)|kaplicy rodziny Pfinzing]]. </div>
| |
| Plik:Hoffmannswaldau 1679.jpg||<div style='text-align:justify;>Po drugiej stronie drzwi tarcza z herbem Christiana [[Herby mieszczan#Hoffmann|Hoffmanna von Hoffmannswaldau]] (1616-1679). Był on wrocławskim kupcem odnoszącym w handlu sukcesy, które pozwoliły mu nabyć kilka majątków ziemskich. Przez 32 lata był rajcą i ławnikiem, w tym od 1677 r. aż do śmierci przewodniczącym rady, a tym samym burmistrzem miasta Wrocławia i starostą księstwa wrocławskiego. Znany jest jednak głównie jako niemiecki poeta, twórca poetyckiego stylu "galant".</div>
| |
| Plik:Ebenn.jpg|<div style='text-align:justify;>Herb rodziny von [[Herby mieszczan#Eben|Eben]] na balustradzie chóru nad południową nawą fary elżbietańskiej; umieszczony prawdopodobnie w związku ze współudziałem w finasowaniu budowy "wielkich organów" i przebudowy chóru (1750-1761). Koszt całości wyniósł 9946 talarów. Pierwszy przedstawiciel rodziny, Georg (1538-1576), przeniósł się do Wrocławia ze szwabskiego Memmingen w 1560 r. Osiągnął sukcesy jako hurtownik sukna; został pochowany w farze elżbietańskiej w pobliżu ambony (płyta nagrobna 55). </div>
| |
| </gallery>
| |
|
| |
|
| === Prawa kaplica boczna ===
| | <small>50°59'57.5"N 15°28'26.2"E</small> |
| Kaplica przy prezbiterium. Zamyka od wschodu nawę południową.
| | {{LMZ}} |
| <gallery mode=Packed heights=320px>
| |
| Plik:Fara E nawa S kaplica.jpg|Widok kaplicy; niżej zdjęcia zabytków od lewej do prawej.
| |
| </gallery>
| |
| <gallery mode=Packed heights=320px> | |
| Plik:Rybisch Henryk pomnik.jpg|<div style='text-align:justify;>Pomnik nagrobny Henryka [[Herby mieszczan wrocławskich#Rybisch|Rybischa]] (zm. 1544) zbudowany w 1534 i 1537-1539; Rybisch to jeden z najbardziej znaczących i wpływowych mieszkańców Wrocławia pierwszych dziesięcioleci XVI w.</div>
| |
| Plik:Uthmann und Rathen Hieronim epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>[[Epitafium Hieronima von Uthmann und Rathen zm. 1580 i jego żony Ewy z domu Morenberg zm. 1583|Epitafium Hieronima von Uthmann und Rathen (zm. 1580) i jego żony Ewy z domu Morenberg (zm. 1583)]]; piaskowiec, marmur, alabaster, blacha miedziana.</div>
| |
| Plik:Brecher Friedrich pomnik.jpg|<div style='text-align:justify;>Pomnik nagrobny kupca Friedricha Wilhelma [[Herby mieszczan wrocławskich#Brecher|Brechera]] (1700-1775). Wczesnoklasycystyczny projekt architekta Carla G. Langhansa zrealizował ok. 1780 r. zakład kamieniarski M. Blecha. Alegoria Wdzięczności wieńcząca pomnik według przekazu została wykonana w Carrarze przez Giovanniego A. Cybei.</div>
| |
| Plik:Rybisch Katarzyna epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Kamienne, heraldyczno-inskrypcyjne epitafium Katarzyny [[Herby mieszczan wrocławskich#Rybisch|Rybisch]] z domu von [[Herby mieszkańców Wrocławia#Czechau|Czechau]] (zm. 1572), żony Zygfryda Rybischa (1530-1584).</div>
| |
| </gallery>
| |
|
| |
|
| == Nawa północna ==
| | [[Kategoria:Krzyże z Chrystusem z blachy w powiecie lwóweckim]] |
| === Wejście do zachodniej kruchty ===
| | [[Kategoria:Krzyże z Chrystusem z blachy z XIX w.]] |
| <gallery mode=Packed heights=320px>
| | [[Kategoria:Krzyże w województwie dolnośląskim, na których niegdyś był Chrystus z blachy]] |
| Plik:Tablica 1568 Rosler.jpg|<div style='text-align:justify;>Tablica inskrypcyjna z 1568 r. autorstwa [[Bonaventura Rösler|Bonaventury Röslera]]. Umieszczona we framudze drzwi wejściowych, po lewej stronie. Marmurowa o wymiarach 109 na 67 cm ze zwieńczeniem w formie trójkąta, w którym krótka inskrypcja (Psalm 89). Pod nim główny tekst w dwóch kolumnach czyli długi wiersz w jeżyku niemieckim ozdobną czcionką. Możliwe, że jego autorem jest sam twórca inskrypcji czyli Rösler. Podobnie jak w wypadku niewielkiej [[Inskrypcja o zarazie w 1568 r.|tablicy w kruchcie południowej]] dotyczy epidemii dżumy w 1568 r. i powstała prawdopodobnie w czasie jej trwania, a na pewno pod wpływem emocji z nią zawiązanych. "Jest pięknym świadectwem poetyckiego talentu i gorącej wiary autora." Pod spodem znowu krótka inskrypcja na całej szerokości tablicy będąca cytatem z Ozeasza. Opis i tłumaczenie w sekcji artykułu [[Bonaventura Rösler#Tablica inskrypcyjna z 1568 r. w wyjściu do północnej kruchty fary elżbietańskiej|Tablica inskrypcyjna z 1568 r. w wyjściu do północnej kruchty fary elżbietańskiej]].</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| == Kaplice ==
| |
| Kaplice zgodnie ruchem wskazówek zegara, poczynając od południowego wschodu, czyli pierwszej kaplicy na prawo od ołtarza.
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Sauermann (I) ===
| |
| Pierwsza kaplica od wschodu po południowej stronie kościoła (nr I na planie u dołu strony). Przypuszczalnie powstała w pierwszych latach XV w. i miała wezwanie św. Andrzeja, od drugiej połowy XV wieku należała do [[Herby mieszczan wrocławskich#Sauermann|rodziny Sauermann]] (Sauerman, Sawermann, Sawormann Saurmannn, Saurman, Freiherren oder Grafen von Sauerma (Saurma). Od 28 września 2014 r. jest kaplicą Mauzoleum Pamięci Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej. Rodzina Sauermannów przez ok. 100 lat była ważną patrycjuszowską rodziną we Wrocławiu. W latach 1486-1577 pięciu jej członków było wielokrotnie rajcami i ławnikami, a trzech z nich nawet starszymi (seniorami) rady, czyli stali na czele miasta i jednocześnie księstwa wrocławskiego. Pochodzili z miasta Gefress w Górnej Frankonii. Ok. 1450 r. Sebald Sauermann starszy osiadł we Wrocławiu i w 1466 r. otrzymał prawa miejskie. Sauermannowie z sukcesami zajmowali się handlem dalekosiężnym, potem również transakcjami kredytowymi i działalnością menniczą, dochodząc do znacznego bogactwa. Rozrodzili się na kilka gałęzi. Jak wiele rodzin patrycjuszowskich inwestowali w dobra ziemskie, uzyskiwali tytuły szlacheckie i w końcu przenieśli się ostatecznie do swoich majątków, stając się ziemianami. W kaplicy według stanu na listopad 2022 jest tylko jedno stare epitafium. To upamiętnienie Konrada Sauermanna (Kunrath Saurman) zm. 1561.
| |
| | |
| <gallery mode=Packed heights=320px>
| |
| Plik:Saurmann Konrad epitafium.jpg|[[Epitafium Konrada Sauermanna we wrocławskiej farze elżbietańskiej|Epitafium Konrada Sauermanna z 1569 r.]]|link=Epitafium Konrada Sauermanna we wrocławskiej farze elżbietańskiej
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Heugel (II) ===
| |
| Druga kaplica od wschodu po południowej stronie kościoła (nr II na planie u dołu strony).
| |
| <gallery mode=Packed heights=320px>
| |
| Plik:Rothe Peter zm. 1464.jpg|[[Płyta nagrobna Piotra Rothe młodszego|Płyta nagrobna Piotra Rothe młodszego zm. 1464.]]|link=Płyta nagrobna Piotra Rothe młodszego
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Pfinzing (III) ===
| |
| Trzecia kaplica od wschodu po południowej stronie kościoła (nr III na planie u dołu strony)
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Huber Sebald nagrobek.jpg|<div style='text-align:justify;>Południowa ściana kaplicy. Mosiężna płyta z kamiennego nagrobka (płyty) Sebalda Hubera zm. 1504. Zmarły w wieku 46 lat Huber był lekarzem, mężem Anny z patrycjuszowskieej rodziny [[Herby mieszczan wrocławskich#Sauermann|Sauermann]]. Herby Huber i Sauremann. Małżeństwo miało też w farze elżbietańskiej epitafium, znajdujące się teraz w Muzeum Narodowym w Warszawie.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Dumlose (IV) ===
| |
| Kaplica [[Herby mieszczan wrocławskich#Dumlose|rodziny Dumlose]] (św. Wawrzyńca), aktualnie Najświętszego Sakramentu ((nr IV na planie u dołu strony). Większa niż pozostałe kaplice. Przedłużona na południe o poligonalnie zamknięte przęsło i szersza, gdyż razem z leżącą po północnej stronie kaplicą Restisów (XVI) są szerokości przęsła pseudotranseptu. Budowana prawdopodobnie w latach 80. i 90. XIV w. W 1393 r. jej fundację przez [[#Posadzka|Dytwina Dumlose]] zatwierdził papież. Rodzina Dumlose była przez kilkadziesiąt lat bardzo znacząca we Wrocławiu. Między 1335 a 1415 r. pięciu kolejnych Dumlosych zasiadało w radzie i ławie, jeden z nich był nawet starszym (seniorem) rady (Paweł w 1353 r.). Potem rodzina zniknęła z dokumentów. Prawdopodobnie wymarła. Na dwóch zwornikach sklepienia kaplicy umieszczony jest herb Dumlose ([[:Plik:Dumlose zwornik kaplicy.jpg|fot.]], [[:Plik:Dumlose z klejnotem zwornik kaplicy.jpg|fot.)]] Dytwin Dumlose w testamencie przekazał dysponowanie kaplicą przysiężnikom <ref>Przysiężnik (geswornin, Geschoworenr, iurati) to odpowiednik starszego cechu. Zgodnie ze statutem (5 luty 1339) głównym zadaniem przysiężników było rozsądzanie sporów w sprzysiężeniu (gildii). Wybierani na rok. Przewodzili obradom zwoływanych przez siebie zebrań. Mieli prawo dopraszać do gildii kobiety handlowców (koufmanyn).</ref> gildii kupców (kumpanie).
| |
| ==== Ściana wschodnia ====
| |
| <gallery mode=packed heights=210px>
| |
| Plik:Kaplica Dumlosych.jpg|Kaplica Dumlosych
| |
| Plik:Kaplica Dumlosych ściana wschodnia.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafia i płyty nagrobne na wschodniej ścianie kaplicy (na lewo od wejścia). Kolejne zdjęcia pokazują zabytki w układzie kolumnowym od lewej.</div>
| |
| Plik:Holczel Jan tablica.jpg|[[Jan Holczel|Fragment płyty nagrobnej Jana Holczela zm. 1512]].|link=Jan Holczel
| |
| Plik:Schilling Fryderyk 1501.jpg|Mosiężna płyta z nagrobka Fryderyka [[Herby mieszczan wrocławskich#Schilling|Schilligna]] młodszego z Krakowa (Fridericus Schilling junior de Cracovia) zm. 11.12.1501.
| |
| Plik:Berlin Marta 1508.jpg|<div style='text-align:justify;>Mosiężna płyta z inskrypcją i herbem rodziny [[Herby mieszczan wrocławskich#Berlin|Berlin]] pochodząca z nagrobka Marty Berlin z domu [[Herby mieszczan wrocławskich#Krapff|Krappe]] (zm. 1508) Od 1502 r. była żoną wrocławskiego kupca i posiadacza ziemskiego Hansa Berlina zm. 1532.<div>
| |
| Plik:Karappe Hans zm. 1497.jpg|<div style='text-align:justify;>Mosiężna płyta z inskrypcją i herbem rodziny [[Herby mieszczan wrocławskich#Krapff|Krappe]] pochodząca z nagrobka Hansa Krappe starego (zm. 1497). Herby z nim związane (wieloletni rajca i ławnik) znajdują się też w [[Herby na sklepieniu Izby Seniora Rady|Izbie Seniora Rady w Ratuszu]] oraz na [[epitafium Krappów]] z ok. 1517 r.</div>
| |
| Plik:Klose.jpg|Mosiężny herb [[Herby mieszczan wrocławskich#Klose|Klose]] z płyty nagrobnej; XVII w?
| |
| Plik:Krappe konsola.jpg|<div style='text-align:justify;>Gotycka konsola z końca XV w. z tarczą na froncie z gmerkiem [[Herby mieszczan wrocławskich#Krapff|Krappe]]; pierwotnie w kaplicy Krappów.</div>
| |
| Plik:Haunold Achacy.jpg|<div style='text-align:justify;>Achacy (Achatius, Achaz) von Haunold (ur. po 1478, zm. 6.1.1532). Wrocławski kupiec, przedsiębiorca, polityk. Przez wiele lat senior rady miasta i tym samym starosta księstwa wrocławskiego. Za jego rządów w mieście zwyciężyła reformacja, której Achacy był gorącym zwolennikiem i obrońcą przed nowym, habsburskim, władcą.</div>
| |
| Plik:Götz Johann epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Johanna Götz und Schwanenfliess (1600-1677) powstałe w 1670 r. Wieloletni senior wrocławskiej rady miejskiej, radca cesarski. Za zasługi został uhonorowany nadaniem mu i jego rodzinie kaplicy (mówi o tym inskrypcja na epitafium). Wcześniej była to [[#Kaplica rodziny Sauermann (I)|kaplica Sauermannów]], pierwsza w nawie południowej i w niej wisiało epitafium do II wojny światowej.</div>
| |
| Plik:Krap Hans.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza z herbem [[Herby mieszczan wrocławskich#Krapff|Krappe]]. Pochodzi z nieistniejącej kaplicy Krappów i jest związana z Hansem Krappe (zm. 1517) jako fundatorem ołtarza. Napis na szarfie: 1505 lub 1507 hans krap.</div>
| |
| Plik:Schaf.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza z herbem [[Herby mieszczan wrocławskich#Schaf|Schaf]] z płyty nagrobnej Samuela Schafa (zm. w 1652), rajcy i ławnika. Jego epitafium było (jest?) w kaplicy X (kaplica rodziny Smedchin - kruchta pn.-zach.).</div>
| |
| Plik:Dihren von Schenaw Anna epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium zmarłej w 1622 r. Anny von Näfen und Obischew z domu Dihren von Schenaw.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| ==== Posadzka ====
| |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Dumlosych kaplica płyty nagrobne.jpg|Trzy płyty nagrobne w kaplicy [[Herby mieszczan wrocławskich#Dumlose|Dumlosych]], należące do członków rodziny
| |
| Plik:Dumlose NN płyta nagrobna.jpg|<div style='text-align:justify;>NN Dumlose; być może należała do Jana Dumlose, męża Anny (tablica trzecia). Jan (Hans Dumlose) był bratankiem Dytwina, kupcem.</div>
| |
| Plik:Dumlose Dytwin płyta nagrobna.jpg|<div style='text-align:justify;>Dytwin Dumlose (Dietwin, Dytwinus Dumelos(z)) (zm. 1405). Wieloletni ławnik i rajca. Był fundatorem kaplicy (fundacja zatwierdzona przez papieża w 1393) wybudowanej w latach 1380-1390.</div>
| |
| Plik:Dumlose Anna płyta nagrobna.jpg|<div style='text-align:justify;>Anna z domu [[Herby mieszczan wrocławskich#Hemmerdey|Hemmerdey]], pierwszy mąż Jan Dumlose, drugi mąż Aleksy [[Herby mieszczan wrocławskich#Schebitz|Schebitz]]</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| ==== Ściana zachodnia ====
| |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Kaplica Dumlosych ściana zachodnia.jpg|<div style='text-align:justify;>Zachodnia ściana kaplicy (na prawo od wejścia). Kolejne zdjęcia pokazują zabytki w układzie kolumnowym od lewej.</div>
| |
| Plik:Haunold-Rumberg Johann.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza herbowa, herb [[Herby mieszczan wrocławskich#Haunold-Sacherwitz|Haunold II]]. Według inskrypcji Johanna von Haunoldt und Rumberg. Chodzi prawdopodobnie o Johanna żyjącego w latach 1557-1617. Studiował w Lipsku, był jak przodkowie kupcem. Od 1496 r. do śmierci na przemian ławnik lub rajca.</div>
| |
| Plik:Schlecht Melchior.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium [[Melchior Schlecht|Melchiora Schlechta]] (zm. 1686). Był rzeźnikiem. Od 1665 do 1686 na przemian ławnik i rajca. Zawsze na ostatnim rzemieślniczym miejscu.</div>
| |
| Plik:Schmidt Johann Heinrich.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza herbowa Johanna Heinricha [[Herby mieszczan wrocławskich#Schmidt|Schmidta]] von Schmiedefeldt (13 V 1624 - 31 VIII 1673, pochowany 1 X 1673 w farze elżbietańskiej). Właściciel Mąkoszyc (pow. brzeski), Solników (pow. wrocławski), Minkowskich (pow. namysłowski).</div>
| |
| Plik:Weber Ananiasz.jpg|<div style='text-align:justify;>Drewniane epitafium Ananiasza [[Herby mieszczan wrocławskich#Weber|Webera]] (zm. 26 I 1665) z jego portretem na blasze. Teolog protestancki, pastor w Lipsku i w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu. Profesor gimnazjum. św. Elżbiety.</div>
| |
| Plik:Frimel Johann.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium [[Johann Frimel|Johanna Frimela]] (Johannes Frimelus) (2 XI 1606 - 28 stycznia 1660). Teolog ewangelicki, pastor w św. Elżbiecie i nauczyciel w gimnazjum elżbietańskim.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kruchta południowa (V) ===
| |
| <gallery mode=Packed heights=320px>
| |
| Plik:Tablica epidemia 1568.jpg|<div style='text-align:justify;>Na wschodniej ścianie południowej kruchty (na prawo do wejścia z zewnątrz) [[Inskrypcja o zarazie w 1568 r.|tablica inskrypcyjna dotycząca zarazy w 1568 r.]] Autorem treści był kartograf, nauczyciel w Gimnazjum Marii Magdaleny Martin Helwig, a inskrypcję wykonał [[Bonaventura Rösler]] nauczyciel w Gimnazjum Elżbietańskim, ceniony twórca inskrypcji w kamieniu i brązie. Opis i tłumaczenie w artykule [[Inskrypcja o zarazie w 1568 r.]]</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Uthmann (VIII) ===
| |
| Kaplica Uthmannów, kaplica Świętej Trójcy. Ostatnia kaplica przy nawie południowej. Powstała prawdopodobnie w poł. XIV w. Nie wiadomo, kiedy stała się rodzinną Uhrmannów. Rodzina o tym nazwisku pojawiła się we Wrocławiu ok. 1450 r.
| |
| ==== Ściana wschodnia (VIII) ====
| |
| Epitafium Mikołaja von Uthmann und Schmolz z 1545 r.
| |
| <gallery mode=packed heights=410px>
| |
| Plik:Uthmann und Schmolz Nikolaus epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Mikołaja von Uthmann und Schmolz (zm. 1550). Pochodził ze Lwówka. Obywatelstwo Wrocławia uzyskał w 1494 r. Kontynuował tu tradycje rodzinne handlu suknem. Zyski inwestował w posiadłości ziemskie. Nabył m.in. Smolec (1514) i dołożył do nazwiska "und Schmolz". Od 1514 r. zasiadał do końca życia w radzie i ławie, pełniąc ważne funkcje.</div>
| |
| Plik:Uthmann und Schmolz Nikolaus rodzina.jpg|<div style='text-align:justify;>Mikołaj von Uthmann und Schmolz (zm. 1550) i naprzeciw niego członkowie rodziny, w tym trzy żony, stąd u dołu cztery herby. Epitafium ufundował sobie w 1545 r., a potem rodziły się jeszcze dzieci i trzeba było dodawać je na płaskorzeźbie. W końcu liczba osób na epitafium urosła do 28.</div>
| |
| </gallery>
| |
| ==== Ściana południowa (VIII) ====
| |
| <gallery mode=packed heights=230px>
| |
| Plik:Schilling.jpg|<div style='text-align:justify;>Herb [[Herby mieszczan wrocławskich#Schilling|Schilling]], mosiądz, z kamiennej płyty nagrobnej. Być może koniec XV w.</div>
| |
| Plik:NN kaplica Uthmann.jpg|<div style='text-align:justify;>Mężczyzna z buławą, pod nim 3 drabiny pionowo. Niezidentyfikowany mosiężny herb z kamiennej płyty nagrobnej, być może XVI w.</div>
| |
| Plik:Uthmann Hans zm. 1579.jpg|<div style='text-align:justify;>Inskrypcja z epitafium Hansa [[Herby mieszczan wrocławskich#Uthmann und Rathen|Uthmana]] (zm. 1579). Była to alabastrowa płaskorzeźba przedstawiająca Zmartwychwstanie. Pod nią znajdowała się inskrypcja zawierająca fragment pierwszego Listu do Koryntian, a jeszcze niżej widoczna inskrypcja z tekstem informującym o śmierci Hansa. Był on synem kupca i ławnika Hieronima oraz Katarzyny von [[Herby mieszczan wrocławskich#Banke|Banke]]. Mąż Anny [[Herby mieszczan wrocławskich#Hirsch|Hirsch von Kaltenbrunn]], która wniosła mu Olbrachtowice. Właściciel Jagodna. Płaskorzeźba Zmartwychwstanie również się zachowała ale znajduje się na zachodniej ścianie [[#Kaplica rodziny Rehdiger (XII)|kaplicy Rehdigerów.]] </div>
| |
| Plik:Hertwig.jpg|<div style='text-align:justify;>Mosiężna płyta z nagrobka z niezidentyfikowanym herbem, możliwe [[Herby mieszczan wrocławskich#Hertwig|Hertwig]]. Być może XVII w.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| ==== Ściana zachodnia i posadzka ====
| |
| <gallery mode=packed heights=310px>
| |
| Plik:Neumann Jan Krzysztof epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Johanna Christopha Neumanna (zm. 1734) i jego żony Anny z domu Scholtz. Neumann urodził się w Legnicy w 1661 r. W 1690 r. zamieszkał we Wrocławiu i w tym samym roku zawarł małżeństwo. Był kupcem. Kierował też wrocławskim urzędem jałmużniczym. Mieli z Anną 3 synów, żaden nie przeżył ojca. Kamienny pomnik z portretami, uznawany za dzieło schyłkowego rokoka wykonał Franz Joseph Mangoldt.</div>
| |
| Plik:Kirsten płyta nagrobna.jpg|<div style='text-align:justify;>Płyta nagrobna N.N. [[Herby mieszczan wrocławskich#Kirsten|Kirsten]] (herb u dołu) i być może jeszcze jednej osoby (zarys herbu w górnej części).</div>
| |
| Plik:Kirsten herb.jpg|[[Herby mieszczan wrocławskich#Kirsten|Herb Kirsten]] z płyty nagrobnej N.N. Kirsten.
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Kaplica rodziny Rehdiger (XII) ===
| |
| XII kaplica na planie ([[:Plik:Wrocław św. Elżbieta kaplice.jpg|fot. 1 na dole strony]]), współcześnie, od 4 września 2011, kaplica Kresowian św. Andrzeja Boboli.
| |
| | |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Uthmann Hans zm. 1579 Zmartwychwstanie.jpg|<div style='text-align:justify;>Zmartwychwstanie. Fragment epitafium Hansa [[Herby mieszczan wrocławskich#Uthmann und Rathen|Uthmana]] (zm. 1579). Była to alabastrowa płaskorzeźba przedstawiająca Zmartwychwstanie. Pod nią znajdowała się inskrypcja zawierająca fragment pierwszego Listu do Koryntian, a jeszcze niżej inskrypcja z tekstem informującym o śmierci Hansa. Ta ostatnia część również się zachowała i jest teraz na [[#Ściana południowa (VIII)|południowej ścianie w kaplicy Uthmannów.]] Dzieło przypisywane jest Friedrichowi Grossemu starszemu (1740-1788).</div>
| |
| Plik:Prockendorff 1517.jpg|[[Podstawa ołtarza Prockendorffów|Podstawa ołtarza Prockendorffów z ok. 1517 r.]]|link=Podstawa ołtarza Prockendorffów
| |
| </gallery>
| |
| | |
| == Filary ==
| |
| Filary kolejno zgodnie z ruchem wskazówek zegara poczynając od 1, którym jest pierwszy filar od wschodu w nawie południowej (patrz sekcja [[#Rzut poziomy kościoła pw. św. Elżbiety|Rzut poziomy kościoła pw. św. Elżbiety]]).
| |
| | |
| === Filar 2 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Konsola gotycka.jpg|Konsola gotycka z herbem (gmerkiem) w tarczy.
| |
| Plik:Kirchenpauer Georg epitafiium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Jerzego [[Herby mieszczan wrocławskich#Kirchpauer|Kirchenpauera]] (zm. 1605) i jego żon: Magdaleny [[Herby mieszczan wrocławskich#Rothe|Rothe]] (zm. 1578) oraz Marii [[Herby mieszczan wrocławskich#Pucher|Pucher]].</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Filar 3 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Schnabel Baltazar.jpg|<div style='text-align:justify;>Baltazar [[Herby mieszczan wrocławskich#Schnabel|Schnabel]] (1558 - 15 III 1631), kupiec przybyły do Wrocławia z Nördlingen w Szwabii. Epitafium jego i dwóch żon (Zuzanna (Susanna) z domu [[Herby mieszczan wrocławskich#Schreiter|Schreiter]] i Zuzanna (Susanna) z domu [[Herby mieszczan wrocławskich#Haunold-Sacherwitz|Haunold]]) ufundowane w 1652 r. przez synów Baltazara i Daniela.</div>
| |
| Plik:Dudycz Andrzej epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Andrzeja Dudycza (1533-1589). Węgierski szlachcic pochodzenia chorwackiego, polski indygena, humanista, dyplomata cesarski, pisarz, katolicki biskup Kninu i Peczu, potem działacz reformacyjny braci polskich i braci czeskich. Po 1576 r. mieszkał głównie we Wrocławiu i tu zmarł.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Filar 4 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Filar 4 fe.jpg|<div style='text-align:justify;>Od lewej: epitafium Daniela von [[Herby mieszczan#Schilling|Schillinga]] (zm. 1563) oraz Johanna Christopha Meyera (zm. 1747) i jego żony Susanny Christiany z d. Paul (zm. 1745).</div>
| |
| Plik:Schilling Daniel epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Daniela von Schillinga (zm. 1563) i jego dwóch żon: zm. w 1557 r. Hedwig z d. Rehdiger i zm. w 1565 r. Apolonii z d. Reichel (herby układzie: [[Herby mieszczan#Rehdiger|Rehdiger]], [[Herby mieszczan#Schilling|Schilling]], [[Herby mieszczan#Reichel|Reichel]]). Daniel to urodzony w Krakowie wrocławski kupiec. Studiował w Krakowie i w Wittenberdze. Odnosił sukcesy handlowe, inwestował w nieruchomości. Był założycielem wrocławskiej linii rodziny, której przedstawiciele od następnego pokolenia weszli do rady miejskiej. Epitafium wykonał ok. 1565 r. Hans Fleiser (zw. Gruyter), który przybył do Wrocławia z Nijmegen. Charakterystyczna ornamentyka w duchu niderlandzkiego manieryzmu stała się właśnie modna we Wrocławiu, wcześniej niż w innych regionach Europy.</div>
| |
| Plik:Meyer Johann i Susana epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium wrocławskiego kupca Johanna Christopha Meyera (6 II 1692 - 27 XI 1747) i jego żony Susanny Christiany z d. Paul (Paulin) (31 I 1694 - 20 VI 1745). Dzieło Johanna Albrechta Siegwitza z 1749 r. Małżonkowie pobrali się w 1723 r. Mieli trzy córki, które ufundowały im epitafium. Inskrypcja: Durch ungeheuchelte Gottesfurcht, aufrichtige Menschenliebe u. treue Vorsorge vor geliebte Kinder wohlferdientes Denkmahl welches dem weiland Tit. Herrn Johann Christof Myer, vornehmen Kauf und Handelsmannes in dieser Königl. Haupt-Stadt Bresslau u desselben durch 22 Jahr werthgeachten Ehe-Gattin Tit. Frauen Susanne Christiana gebohrene Paulin durch die auch nach beyder Tode nie aufhörende kindliche Liebe dreyer Töchter errichtet worden.</div>
| |
| Plik:Meyer Johann i Susana epitafium fot. 1900-1925.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Johanna Christopha Meyera i jego żony Susany Christiany z d. Paul. Fot. z pocz. XX w. Widoczne połączone portrety małżonków obwiedzione przez pożerające własne ogony węże (symbol Wieczności). Podłożem jest marmurowa tablica z z roccailową bordiurą przechodząca strzelisty obelisk z inskrypcją zwieńczony naczółkiem z Geniuszem Śmierci (rozpaczające putto). Poniżej uskrzydlony Chronos z kosą - personifikacja czasu i personifikacja Prawdy (Veritas, gr. Aletheia).</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Filar 5 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Filar 5 fe.jpg|<div style='text-align:justify;>Od lewej: epitafium Sebalda [[Herby mieszczan#Sauermann|Saurmana]] (zm. 1507) oraz renesansowe epitafium Simona [[Herby mieszczan#Ashelm|Ashelma]] (zm. 1559).</div>
| |
| Plik:Saurman Seblad epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Powstałe w 1508 r. epitafium Sebalda [[Herby mieszczan#Sauermann|Saurmana]] (zm. 1508). Wykonane z piaskowca przedstawia Opłakiwanie Chrystusa. Na dole klęczy zmarły i jego rodzina: po prawej stronie, jak zawsze, głowa rodziny, Sebald Saurman, z 14 synami; naprzeciwko po lewej stronie 8 żeńskich członków rodziny. Sebald urodził się ok. 1425 r. we frankońskim Gefrees. Obywatelstwo Wrocławia otrzymał w 1466 r. Zajmował się handlem dalekosiężnym przyprawami, barchanem, płótnem, jedwabiem i papierem. Był wieloletnim rajcą i ławnikiem.</div>
| |
| Plik:Ashelm Simon epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;> Kamienne renesansowe epitafium Simona Ashelma (zm. 1559). Przybysz z Saksonii. Odniósł we Wrocławiu sukces jako kupiec. Był przez 17 lat rajcą oraz ławnikiem. W 1542 r. został nobilitowany do czeskiej szlachty. Żonaty z pochodzącą z Krakowa Elisabeth von Schilling (mosiężne herby [[Herby mieszczan#Ashelm|Ashelm]] i [[Herby mieszczan#Schilling|Schilling]]). Nie mieli dzieci, ale w mieście osiedlili się też inni członkowie rodziny Ashelm. Epitafium uważane za najwcześniejszy przykład zastosowania rollwerku we Wrocławiu.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Filar 7 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Filar 7 fe.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Josepha [[Herby mieszczan#Rindfleisch|Rindfleischa]] (1534-1598) i tarcza herbowa Georga Hermanna von [[Herby mieszkańców Wrocławia#Schweinitz|Schweinitz]] and Crain (1602–1667).<div>
| |
| Plik:Rindfleisch Joseph epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium Josepha Rindfleischa (1534-1598) i jego żon. Brakuje znajdującego się w środku obrazu na miedzianej blasze. Przedstawiał on powitanie Jakuba i jego synów w Egipcie przez Józefa. U dołu obrazu klęczy rodzina. Po lewej widza Josef i jego 4 synów, po prawej 3 żony z 4 córkami. Herby: [[Herby mieszczan#Rindfleisch|Rindfleisch]] i matczyny [[Herby mieszczan#Monau|Monau]], niżej babki ojczystej [[Herby mieszczan#Banke|Banke]] i babki macierzystej [[Herby mieszczan#Ungeraten|Ungeraten]]; niżej żon: I Magdaleny von [[Herby mieszczan#Morenberg|Morenberg]], II Magdaleny von [[Herby mieszczan#Artzat|Artzat]] i III Justyny [[Herby mieszczan#Lindner I|Lindner]] ale przy którejś renowacji (1860?) omyłkowo namalowano herb [[Herby mieszczan#Błędne herby|Pucher]] (ten najniżej).</div>
| |
| Plik:Schweinitz Georg Hermann.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza herbowa Georga Hermanna von Schweinitz und Crain (1602–1667), komendanta wojskowego Wrocławia od 1663. Notka biograficzna [[Herby mieszkańców Wrocławia#Schweinitz|tutaj]].</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Filar 8 ===
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Filar 8 fe.jpg|<div style='text-align:justify;>8 filar; epitafium Caspara Feldnera (zm. 1646), fragment epitafium Andreasa [[Herby mieszczan#Hertwig|Hertwiga]] z 1560 r., tarcza herbowa Adama Wentzela von [[Herby mieszczan#Reichel|Reichell]] und Schmoltz (1627-1668)<div>
| |
| Plik:Feldner Caspar epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Drewniane epitafium Caspara Feldnera (zm. 1646). Pod przedstawiającym Ukrzyżowanie alabastrowym reliefem inskrypcja na blasze: ''Roku 1646, dnia 21 lutego zasnął w Panu w wieku 47 lat czcigodny Kaspar Feldner, urodzony w Lwówku na Śląsku, tutejszy obywatel i handlowiec. Z małżeństwa z Rosiną z domu Kauerhasin dzięki łasce Bożej spłodził 7 synów i 1 córkę. Leży w tej hali, pochowany pod numerem 80. Niech Bóg będzie dla niego łaskaw.''</div>
| |
| Plik:Hertwig Andreas epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>W 1560 r. radca cesarski Andreas [[Herby mieszczan#Hertwig|Hertwig]] zamówił swoje epitafium. Nie zamierzał jeszcze umierać ale wypadło pochwalić się niedawno udostojnionym herbem (w 1557 r.). Zachowała się tylko tablica z inskrypcją prawdopodobnie autorstwa [[Bonaventura Rösler|Bonaventury Röslera]] (u dołu z prawej znajduje się monogram) oraz herb. Górna część została zniszczona podczas montowania drewnianej empory (1672-1672). Była to smukła arkada, w której było umieszczonych 5 alabastrowych reliefów ze scenami historii Nabala i Abigail. Twórcą był prawdopodobnie Hans Fleiser (Gruyter). Caspar był doktorem obojga praw, radcą Królewskiej Kamery Śląskiej. Dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Polyxeną de Corona z Padwy miał troje dzieci. Druga żona, Lukrecja z d. [[Herby mieszczan#Huber|Huber]], wniosła mu po swoim pierwszym mężu Jakubie [[Herby mieszczan#Boner|Bonerze]] zamek w Wojnowicach. Zmarł w 1575 r. W testamencie przekazał swój prawniczy księgozbiór bibliotece [[:Kategoria:Fara magdaleńska|fary magdaleńskiej]].</div>
| |
| Plik:Wenzel Adam 1668.jpg|<div style='text-align:justify;>Tarcza herbowa Adama Wentzela von [[Herby mieszczan#Reichel|Reichell]] und Schmoltz (1627-1668). Ławnik w latach 1653-1660, od 1661 r. do śmierci rajca. 13 członek władz Wrocławia w rodzinie Reichelów.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| == Epitafia i płyty nagrobne na zewnątrz fary elżbietańskiej ==
| |
| === Wieża ===
| |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Krapp epitafium.jpg|[[Epitafium Krappów|Epitafium Krappów, ok. 1515 i pod spodem plakieta herbowa z ok. 1580]]|link=Epitafium Krappów.
| |
| Plik:Scholza Hansa epitafium.jpg|[[Epitafium Hansa Scholze|Epitafium Hansa Scholze zm. 1505]]|link=Epitafium Hansa Scholze]].
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Elewacja północna ===
| |
| Północna elewacja kościoła garnizonowego we Wrocławiu, czyli ta od strony ul. Świętej Elżbiety, poczynając od wschodu, czyli od ul. Odrzańskiej.
| |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Jenckwitz Piotr Betsch Apolonia.jpg|<div style='text-align:justify;>[[Epitafium Piotra i Apolonii Jenkwitzów|Epitafium Piotra zm. 1488 i Apolonii z domu Betsch zm. 1483 Jenkwitzów]]|link=Epitafium Piotra i Apolonii Jenkwitzów.</div>
| |
| </gallery>
| |
| | |
| === Elewacja wschodnia ===
| |
| Od ul. Odrzańskiej; dwa epitafia znajdują się na skrajach.
| |
| <gallery mode=packed heights=260px>
| |
| Plik:Hemmerdey Urszula epitafium.jpg|<div style='text-align:justify;>Epitafium zm. w 1496 r. Urszuli [[Herby mieszczan wrocławskich#Hemmerdey|Hemmerdey]] z domu [[Herby mieszczan wrocławskich#Rindfleisch|Rindlfeisch]], żony zm. w 1500 r. Henryka Hemmerdey</div>
| |
| Plik:Rindfleisch Piotr epitafium.jpg|Epitafium zm. w 1535 r. kupca Piotra [[Herby mieszczan wrocławskich#Rindfleisch|Rindfleischa]]
| |
| </gallery>
| |
| | |
| {{stub 2}}
| |
| | |
| == Rzut poziomy kościoła pw. św. Elżbiety ==
| |
| <gallery mode=packed heights=320px>
| |
| Plik:Wrocław św. Elżbieta kaplice.jpg|1. Rzut poziomy kościoła: liczby rzymskie to kaplice.
| |
| Plik:Plan św. Elżbieta.jpg|2. Luchs, rzut poziomy kościoła: liczby rzymskie to kaplice, pogrubione liczby arabskie to filary.
| |
| </gallery>
| |
| | |
| == Literatura ==
| |
| === Epitafia i płyty nagrobne w farze elżbietańskiej ===
| |
| * Czechowicz Bogusław. ''Nagrobki późnogotyckie na Śląsku.'' Wrocław: 2003.
| |
| * Dobrzeniecki Tadeusz. ''Malarstwo tablicowe. Katalog zbiorów Muzeum Narodowe w Warszawie.'' Warszawa: 1972
| |
| * Braune Heinz, Kloss Ernst, Wiese Erich. ''Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters : kritischer Katalog der Ausstellung in Breslau 1926.'' Leipzig: 1929. (cBW 41)
| |
| * Burgemeister Ludwig, Grundmann Günter. ''Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau im Auftrage des Niederschlesischen Provinzialverbandes. Bd 2.'' Breslau: 1933. (cBW 5)
| |
| * Gołaszewski J., Górski A. ''Życie, śmierć i zbawienie. Inskrypcje kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu w świetle rękopisu z 1649 roku.'' Wrocław, 2016. (cBW 20)
| |
| * Kaczmarek Romuald, Witkowski Jacek. ''Gotyckie epitafia obrazowe na Śląsku. Zarys katalogu.'' W: Sztuki plastyczne na średniowiecznym Śląsku III. Poznań-Wrocław: 1990, s. 87-118 (cBW 27)
| |
| * Luchs Hermann. ''Die Denkmäler der St. Elisabeth-Kirche zu Breslau : mit einem lithographirten Grundriss der Kirche.'' Breslau: 1860 (cBW 17)
| |
| * Lutsch Hans. ''Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau.'' Breslau: 1886. (cBW 51) (1 Rheinländischer Fuß = 313,85 mm łokieć = 2 o 1/8 stopy = 666,8 mm)
| |
| * Łobodzinska Patrycja. ''Pamięć umiejscowiona. Rekonstrukcja wyposażenia i topografii artystycznej kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu w latach 1350-1525''. Poznań: 2018. (cBW 24)
| |
| * Mandziuk Józef. Katalog ruchomych zabytków stuki sakralnej w archidiecezji wrocławskiej. Tom I. Wrocław: 1982.
| |
| * ''Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften : Alphabetisches Register, Chronologisches Register der Graf A. J. Hoverden'schen Sammlung. Bd I. Alphabetisches Register.'' Breslau: 1870 (cBW 50a)
| |
| * ''Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften : Alphabetisches Register, Chronologisches Register der Graf A. J. Hoverden'schen Sammlung. Bd II. Chronologisches Register.'' Breslau: 1870 (cBW 50b)
| |
| | |
| === Mieszczanie ===
| |
| * ''Breslauer Stadtbuch enthaltend die Rathslinie von 1287 ab und Urkunden zur Verfassungsgeschichte der Stadt.'' Red. Markgraf H., Frenzel O. Codex Diplomaticus Silesiae T.11. Breslau: 1882.
| |
| * Goliński Mateusz. ''Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji. Część 1: 1345-1420.'' Wrocław: 2011.
| |
| * Goliński Mateusz. ''Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji. Część 2: 1421-1500.'' Wrocław: 2015.
| |
| * Pfeiffer Gerhard. ''Das Breslauer Patriziat im Mittelalter.'' Leipzig: 1929.
| |
| * Klose Samuel Benjamin. ''Samuel Benjamin Klose's Darstellung der inneren Verhältnisse der Stadt Breslau vom Jahre 1458 bis zum Jahre 1526. Namens des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens herausgegeben von Gustav Adolf Stenzel.'' Breslau 1847.
| |
| * Pusch Oskar. ''Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 1 (A-F).'' Dortmund: 1986.
| |
| * Pusch Oskar. ''Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 2 (G-K).'' Dortmund: 1987.
| |
| * Pusch Oskar. ''Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 3 (L-R)''. Dortmund: 1988.
| |
| * Pusch Oskar. ''Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 4 (S-U).'' Dortmund: 1990.
| |
| * Pusch Oskar. ''Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741. Bd 5 (V-Z).'' Dortmund: 1991.
| |
| * Schellenberg Alfred. ''Schlesisches Wappenbuch. Bd. 1.'' Görlitz: 1938. (cBW 46)
| |
| * ''Siebmacher's Grosses Wappenbuch, Bd. 15; Die Wappen Des Preussischen Adels, 2. Teil.'' Red. Blazek, Konrad. Nürnberg: 1890
| |
| * Stein Rudolf. ''Der Rat und die Ratsgeschlechter des alten Breslau.'' Würzburg: 1963.
| |
| ___
| |
| * ''Historia Śląska. Tom I do roku 1763. Część II od połowy XIV do trzeciej ćwierci XVI w.'' Red. Maleczyński Karol. Wrocław: 1961.
| |
| * Kębłowski Janusz. ''Marmurowe płyty nagrobne Stanisława Sauera i Henryka Rybischa we Wrocławiu. Ze studiów nad renesansową rzeźbą na Śląsku'' Biuletyn Historii Sztuki Tom 21 ( 1959), Nr 2, s. 234-236. (cBW 47)
| |
| * Oszczanowski Piotr. O dwóch rzeźbach z początku wrocławskiego renesansu. Na marginesie twórczości Andreasa Walthera. Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, 4(26), s. 91-99. (cBW 48)
| |
| * Białostocki Jan. ''Kompozycja emblematyczna epitafiów śląskich XVI wieku'' W: tegoż, Symbole i obrazy. T. 1, Warszawa 1982, s. 200-213.
| |
| * Kaczmarek Romuald, Witkowski Jacek. Gotyckie epitafia obrazowe na Śląsku. W: Sztuki plastyczne na średniowiecznym Śląsku II. Poznań-Wrocław: 1990. (cBW 26)
| |
| * Kaczmarek Romuald, Witkowski Jacek. ''Gotyckie epitafia obrazowe na Śląsku.'' W: Sztuki plastyczne na średniowiecznym Śląsku II. Poznań-Wrocław: 1990. (cBW 27)
| |
| * Kębłowski Janusz. ''Renesansowa rzeźba na Śląsku 1500-1560.'' Poznań 1967.
| |
| * Kębłowski Janusz. ''Nagrobki gotyckie na Śląsku.'' Poznań: 1969. (z)
| |
| * Kębłowski Janusz. ''Treści ideowe gotyckich nagrobków na Śląsku.''. Poznań: 1970. (z)
| |
| * Wiesiołowski Jacek. ''Pozycja społeczna artysty w polskim mieście średniowiecznym.'' W: Sztuka i ideologia XV wieku. Warszawa: 1978, s. 67-78.
| |
| | |
| {{Przypisy}}
| |
| [[Kategoria:Fara elżbietańska]]
| |
