Figura św. Jana Nepomucena na Ołtaszynie we Wrocławiu

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Figura św. Jana Nepomucena przy kościele na Ołtaszynie we Wrocławiu
1. Św. Jan Nepomucen (fot. 2013)
Plik:Ołtaszyn Nepoucen rzeźba.jpg
2. Św. Jan Nepomucen (fot. 2013)
3. Rysunek F. Wernera z lat 40. XVIII w.

Przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Ołtaszynie przy ul. Parafialnej stoi figura św. Jana Nepomucena.

Barokowa rzeźba datowana jest na drugą ćwierć XVIII w.[1] Pierwotnie stała na cokole przy drodze na zewnątrz północno-zachodniego narożnika muru cmentarza kościelnego, na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Parafialnej i Pszczelarskiej, czyli miała lokalizację podobną do figur na ul. Traugutta we Wrocławiu czy w Kątach Wrocławskich. Pomnika nie ma na rysunku kościoła zamieszczonym przez Friedricha Bernharda Wernera w jego Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus (fot. 3). Trudno ustalić dokładną datę konkretnych rysunków z Topografii, potężnego rękopisu liczącego w pięciu tomach ponad 3000 stron, z mnóstwem wedut miejscowości i ich fragmentów, nad którym pracę autor rozpoczął ok. 1750 r. Z życiorysu, jak nazwał się w autobiografii, śląskiego Robinsona [2] wynika, że dokładnym "fotografowaniem" śląskich miejscowości mógł zająć się od początku lat 40. XVIII w., gdy otrzymał w 1741 r. posadę scenografa (rysownika) i reduktora (kopisty) map w Bau- und Land-Bau Departament für königlichen Ämterbau we Wrocławiu. Konkretyzowałoby to datowanie figury na lata 40. XVIII w. Wedutysta zasadniczo nie przegapiał figur otaczających rysowane przez niego kościoły (Wrocław - statua Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem przed katedrą, Wrocław - statua Matki Boskiej z Dzieciątkiem przed kościołem św. Maurycego).

Na cmentarz figura została przeniesiona w kwietniu 1867 r. i ustawiona tam na północny zachód od wieży kościoła. Stało się to przy porządkowaniu otoczenia. Posadzono wtedy m.in. 20 lip wzdłuż muru naokoło cmentarza, a uzasadnieniem przeniesienia pomnika było jego narażenie na zniewagi ze strony przechodniów, co opisał ówczesny ołtaszyński proboszcz, doktor Johannes Soffner, w swojej historii parafii[3]. Możliwe, że kontrreformacyjny święty szczególnie raził protestancką część mieszkańców i spotykał się z "szykanami". Pomnik stanął w miejscu, które współcześnie zajmuje Matka Boska (fot. 4). W 1945 r. żołnierze niemieccy uczynili kościół punktem oporu. Na wieży zostało umieszczone działo przeciwlotnicze i karabiny maszynowe. Stanowisko to było przez kilka dni ostrzeliwane przez wojska sowieckie, czego efektem były znaczne zniszczenia kościoła i cmentarza. Ucierpiała również rzeźba św. Jana Nepomucena, co widoczne jest w śladach naprawy.

Figura stoi teraz na cmentarzu kościelnym na prawo od zachodniej (głównej) bramy wejściowej. Półtorametrowa piaskowcowa rzeźba jest ustawiona na wtórnym, prostopadłościennym, prostym, dwuczłonowym cokole. Artysta przedstawił świętego zgodnie z barokowym kanonem jego wyobrażeń. Brodaty mężczyzna, ubrany jak zawsze w strój wyższego duchownego (sutanna, rokieta, mantolet, biret) kroju z końca XVII i XVIII w., stoi w charakterystycznym dla jego rzeźb kontrapoście, wysuwając do przodu lewą nogę. W rękach trzyma duży krucyfiks, opierając go na prawym ramieniu. Spod krzyża wystaje palma męczeńska. Rzeźba nosi ślady napraw. Widoczne jest zwłaszcza dosztukowanie dolnej części krzyża i lewej ręki. Oglądając figurę, należy mieć na uwadze, że była ona pierwotnie kolorowo pomalowana, jak praktycznie wszystkie barokowe rzeźby. Wspomina o tym jeszcze w 1875 r. proboszcz Soffner[3]. Współczesne trendy estetyczne eksponują urok surowego kamienia i w tym też duchu przeprowadzane są najczęściej renowacje, bez odtwarzania polichromii.

Ciekawostką jest, że w środku świątyni też znajdowała się figura św. Jana Nepomucena, najstarszy jego wizerunek na dzisiejszym terenie Wrocławia. W 1703 r. proboszcz Johannes Vesper, kanonik raciborski, ufundował drewnianą figurę wysokości 160 cm na 60 cm podstawie, do której przybita była blaszana tablica z chronogramem brzmiącym: D. O. M. G. Honori S. Joannis Nepomuceni, Silentio in Terris clari, Voce in Coelis prodigiosi, Honoris alieni Tutoris, HanC EsfIgIeM DICat Joannes IT Vesper Coll. Eccl. Rattib. Canonicus, Oltaschini Parochus[4]. Dopiero rok później dziekan kapituły wrocławskiej Kornelius von Strattmann fundował dla katedry marmurową rzeźbę świętego[5]. Stojąca u wejścia do kaplicy Mariackiej figura błędnie przypisywana była Johannowi Georgowi Urbanskyemu[6], trochę na zasadzie, że wszystko, co dobre nieznanego autorstwa we Wrocławiu, to jego. Tak robili już Niemcy, a po 1945 r. ochoczo Polacy, zaintrygowani dodatkowo słowiańskim nazwiskiem wrocławskiego rzeźbiarza z Czech.

Przypisy

  1. Degen Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: 1965 s. 204.
  2. Marsch Angelika. Friedrich Bernhard Werner (1690-1776). Śląski rysownik europejskich widoków. Głogów: 1998.
  3. 3,0 3,1 Soffner Johannes. Geschichte der katholischen Pfarrei Oltaschin : nebst deren Adjuncta Bettlern : ein Beitrag zur Breslauer Diöcesan-Geschichte. Breslau: 1875, s. 18 i 55.
  4. Soffner Johannes. Geschichte der katholischen Pfarrei Oltaschin : nebst deren Adjuncta Bettlern : ein Beitrag zur Breslauer Diöcesan-Geschichte. Breslau: 1875, s. 38.
  5. Pater Józef, Patron sławy ludzkiej. Nowe Życie. Wrocław. 1985, 1 (39).
  6. Więcek Adam. Jan Jerzy Urbański. Studium o rzeźbie wrocławskiej pierwszej połowy XVIII stulecia. Wrocław: 1963, s. 152.