Kamienna kapliczka słupowa w Tyńcu Małym koło Wrocławia: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
(Utworzono nową stronę "Tyniec Mały (niem. ''Tinz bei Domslau'', ''Klein Tinz'') gm. Kobierzyce pow. wrocławski. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowco...")
 
m (dr.)
 
(Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
Tyniec Mały (niem. ''Tinz bei Domslau'', ''Klein Tinz'') gm. Kobierzyce pow. wrocławski.
+
<div style="float: right;">{{MKK}}</div>
 +
[[Plik:Tyniec Mały kapliczka.jpg|alt=Kapliczka pokutna, Tyniec Mały|thumb|400px|1. Kapliczka monolitowa w Tyńcu Małym]]
 +
'''Tyniec Mały''' (niem. ''Tinz bei Domslau'', ''Klein Tinz'') gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka<ref name="Degen">Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau.''  Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).</ref> '''kapliczka słupowa''', datowana przez ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' na XV-XVI w.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).</ref> Wcześniej stała  pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła<ref name="Degen"/>. Nie wiadomo, kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej [[Krzyż z Chrystusem z blachy w Tyńcu Małym|drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa]], widoczny  na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza.
  
Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka<ref name="Degen">Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau.'' Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).</ref> '''kapliczka słupowa''' datowana przez ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' na XV-XVI w.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).</ref> Wcześniej stała  pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła . Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła<ref name="Degen"/>. Nie wiadomo kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej [[Krzyż z Chrystusem z blachy w Tyńcu Małym|drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa]], widoczny już na pocztówce z początków XX w. (fot. ) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza.
+
Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano  przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen<ref name="Degen"/>, być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej [[Obrazy malowane na blasze|malowany na blasze]]<ref name="Degen"/>.
  
Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami. Wzmocnienia dokonano  przed  1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen<ref name="Degen"/>, być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku. Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej [[Obrazy malowane na blasze|malowany na blasze]]<ref name="Degen"/>.
+
Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako [[krzyż pokutny|kapliczka pokutna]] (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. ''Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce''). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców<ref name="Meisel">Maisel Witold, ''Archeologia prawna Polski.''Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.</ref><ref name="Dobrzyniecki">Dobrzyniecki Arkadiusz. ''Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.'' Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.</ref>, praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z [[Latarnia umarłych sprzed szpitala dla trędowatych kobiet na Kleparzu|latarni umarłych]] (Szymanów, Lubnów)<ref name="Adamska"> Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.</ref>. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących się na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną  z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania. 
  
Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako [[krzyż pokutny|kapliczka pokutna]] (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. ''Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce''). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców<ref name="Meisel">Maisel Witold, ''Archeologia prawna Polski.''Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.</ref><ref name="Dobrzyniecki">Dobrzyniecki Arkadiusz. ''Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.'' Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.</ref>, praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z [[Latarnia umarłych sprzed szpitala dla trędowatych kobiet na Kleparzu|latarni umarłych]] (Szymanów, Lubnów)<ref name="Adamska"> Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.</ref>. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną  z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną.  
+
Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w [[Gotycka kapliczka słupowa w Tyńcu nad Ślęzą|Tyńcu nad Ślęzą]] i  [[Monolitowa kapliczka słupowa w Pełcznicy|Pełcznicy]] w pow. wrocławskim oraz w [[Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim|Studnicy]] w pow. legnickim), ale stawiano takie też w XIX w. (np. [[kapliczka granitowa w Strzelcach pow. świdnicki]]).
+
 
 +
* Zobacz także [[kapliczka Dompniga]]
 +
 
 +
<gallery heights=220px mode=packed-hover>
 +
Plik:Tyniec Mały kapliczka c.jpg|alt=kapliczka pokutna, Tyniec Mały|2. Głowica kamiennej kapliczki w Tyńcu Małym
 +
Plik: Tyniec Mały kapliczka b.jpg|alt=kapliczka pojednania, Tyniec Mały|3. Głowica kamiennej kapliczki, Tyniec Mały
 +
Plik:Tyniec Mały kapliczka a.jpg|alt=Kapliczka pokutna w Tyńcu małym|4. Kapliczka kamienna w Tyńcu Małym
 +
Plik:Tyniec Mały.jpg|alt=Tyniec Mały, pocztówka z początku XX w.|5. Pocztówka z początku XX w., Tyniec Mały
 +
</gallery>
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
  
[[Kategoria:Dolny Śląsk]]
+
[[Kategoria:Dolny Śląsk|Tyniec Mały]]
[[Kategoria:Województwo dolnośląskie]]
+
[[Kategoria:Województwo dolnośląskie|Tyniec Mały]]
[[Kategoria:Powiat wrocławski|Tyniec mały]]
+
[[Kategoria:Powiat wrocławski|Tyniec Mały]]
 
[[Kategoria:Średniowieczne kapliczki|Tyniec Mały]]
 
[[Kategoria:Średniowieczne kapliczki|Tyniec Mały]]
 
[[Kategoria:Gotyckie kapliczki|Tyniec Mały]]
 
[[Kategoria:Gotyckie kapliczki|Tyniec Mały]]

Aktualna wersja na dzień 11:06, 12 sty 2021

Kapliczka pokutna, Tyniec Mały
1. Kapliczka monolitowa w Tyńcu Małym

Tyniec Mały (niem. Tinz bei Domslau, Klein Tinz) gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka[1] kapliczka słupowa, datowana przez Katalog zabytków sztuki w Polsce na XV-XVI w.[2] Wcześniej stała pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła[1]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa, widoczny na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza.

Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen[1], być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej malowany na blasze[1].

Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako kapliczka pokutna (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców[3][4], praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z latarni umarłych (Szymanów, Lubnów)[5]. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących się na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania.

Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w Tyńcu nad Ślęzą i Pełcznicy w pow. wrocławskim oraz w Studnicy w pow. legnickim), ale stawiano takie też w XIX w. (np. kapliczka granitowa w Strzelcach pow. świdnicki).

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Degen Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice. Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).
  3. Maisel Witold, Archeologia prawna Polski.Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.
  4. Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.
  5. Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.