http://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&feed=atom&action=historyKarawaka - Historia wersji2024-03-28T17:25:09ZHistoria wersji tej strony wikiMediaWiki 1.33.1http://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=20531&oldid=prevAnna Kowalczewska: UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „<html> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>almanach wrocławski</title> <meta http-equiv="refresh" content="0; http:/silesiacum...”2024-03-25T10:53:03Z<p>UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „<html> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>almanach wrocławski</title> <meta http-equiv="refresh" content="0; http:/silesiacum...”</p>
<a href="http://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=20531&oldid=8031">Podgląd zmian</a>Anna Kowalczewskahttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=8031&oldid=prevAnna Kowalczewska: /* Karawaki w polskim krajobrazie */ +2021-01-17T16:48:16Z<p><span dir="auto"><span class="autocomment">Karawaki w polskim krajobrazie: </span> +</span></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 16:48, 17 sty 2021</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l65" >Linia 65:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 65:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym, dlatego że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów, pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu, np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu się można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym, dlatego że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów, pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu, np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu się można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><del class="diffchange diffchange-inline">Na szczęście </del>współcześnie krzyże morowe nie są <del class="diffchange diffchange-inline">już </del>potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. <del class="diffchange diffchange-inline">Poradziła </del>sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie<del class="diffchange diffchange-inline">, co symbolicznie odzwierciedla </del>całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins class="diffchange diffchange-inline">Wydawało się już, że </ins>współcześnie krzyże morowe nie są potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. <ins class="diffchange diffchange-inline">Na dobrych kilkadziesiąt lat poradziła </ins>sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie<ins class="diffchange diffchange-inline">. Symbolicznie odzwierciedlał to </ins>całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''. <ins class="diffchange diffchange-inline">Tymczasem pandemia COVID-19, która trafiła do Polski w 2020 roku, spowodowała zwrot ku dawnej tradycji. Tak oto w październiku 2020 r. przed kościołem w Małym Płocku stanęła najwyższa w Polsce, stalowa karawaka, a wcześniej także kilka mniejszych obiektów tego typu w innych częściach kraju, głównie na wschodzie.[https://bialystok.tvp.pl/50376750/krzyz-karawaka-stanal-w-malym-plocku TVP Białystok]</ins></div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Uwagi ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Uwagi ==</div></td></tr>
</table>Anna Kowalczewskahttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=7440&oldid=prevAnna Kowalczewska o 16:33, 13 sty 20212021-01-13T16:33:47Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 16:33, 13 sty 2021</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l3" >Linia 3:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 3:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>{{Cytat|Benedykt Chmielowski. ''Nowe Ateny albo Akademia wszelkiej scjencji pełna ...''. We Lwowie. Roku Wcieloney Przedwieczney Mądrości 1745.|'''''...karawaki, z Hiszpanii exportowane, alias z Miasta tamecznego Karawaka krzyżyk z literami, pocierany o krucifix tam cudowny; krzyżyk także Ś. Benedykta z literami na czary i czarta bardzo skuteczne'''''}}</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>{{Cytat|Benedykt Chmielowski. ''Nowe Ateny albo Akademia wszelkiej scjencji pełna ...''. We Lwowie. Roku Wcieloney Przedwieczney Mądrości 1745.|'''''...karawaki, z Hiszpanii exportowane, alias z Miasta tamecznego Karawaka krzyżyk z literami, pocierany o krucifix tam cudowny; krzyżyk także Ś. Benedykta z literami na czary i czarta bardzo skuteczne'''''}}</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta, krzyż lotaryński - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 5).</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta, krzyż lotaryński - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref><ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 5).</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l9" >Linia 9:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 9:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|200px|4. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|200px|4. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|200px|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|5. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|200px|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|5. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'') umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. 3) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'')<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. 3) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Pojawienie się relikwiarza z fragmentami krzyża świętego w Murcji tłumaczy następująca legenda. W I połowie XIII w. południowa część Półwyspu Iberyjskiego była jeszcze w posiadaniu Maurów (nazwa muzułmańskich mieszkańców Półwyspu). Gubernator prowincji Walencja z ramienia Almohadów Zayd Abu Zayd, skłócony ze swoim afrykańskim kalifem i szukający oparcia u króla Aragonii Jakuba I Zdobywcy, był zaintrygowany chrześcijaństwem. Przebywając w Caravaca, poprosił, czy też nakazał znajdującemu się na jego dworze kapłanowi odprawić mszę. Zebrano jakoś potrzebne do ceremonii przybory i naczynia, jednak już w jej trakcie celebrans dostrzegł, że brakuje najważniejszego elementu, czyli symbolu krzyża. Zmieszanemu kapłanowi muzułmański gubernator wskazał na okno, w którym pojawiły się właśnie dwa anioły niosące krzyż. Był to właśnie ten krzyż, który zdobył wkrótce sławę jako cudowny krucyfiks z Caravaca. Pod wpływem cudu i wrażenia, które sprawiła na nim msza, Zayd Abu Zayd jeszcze tego samego dnia zdecydował się na chrzest. Miało się to dziać 3 maja 1232 r. Oficjalnie konwersja odbyła się w 1236 r., a Zayd Abu Zayd przyjął chrześcijańskie imię i nazwisko Vicente Bellvis. Jeszcze bardziej legendarna wersja podaje, że znudzony arabski władca, poszukując rozrywek, nakazał przyprowadzić przed siebie chrześcijańskich więźniów z lochów zamaku Caravaca i spytał ich, czy któryś potrafi dokonać czegoś niezwykłego. Odezwał się kapłan imieniem Ginezjusz, oznajmiając, że potrafi czynić rzeczy większe niż najpotężniejszy władca, gdyż umie zamienić chleb w ciało i sprowadzić Boga na ziemię. Zaintrygowany mahometanin poprosił jeńca o listę niezbędnych do takiego dzieła przyborów i dostarczył je, nakazując przeprowadzenie obiecanej "sztuczki". W ostatniej chwili kapłan dostrzegł, że zapomniał o najważniejszej rzeczy - krzyżu. Wzniósł przerażony oczy ku niebu, poszukując tam ratunku i w tej chwili pojawiły się dwa anioły z dwuramiennym krzyżem, który postawiły na tymczasowym ołtarzu. Oszołomiony cudem arabski władca przyjął chrześcijaństwo i zaczął też chrystianizację swoich poddanych.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Pojawienie się relikwiarza z fragmentami krzyża świętego w Murcji tłumaczy następująca legenda. W I połowie XIII w. południowa część Półwyspu Iberyjskiego była jeszcze w posiadaniu Maurów (nazwa muzułmańskich mieszkańców Półwyspu). Gubernator prowincji Walencja z ramienia Almohadów Zayd Abu Zayd, skłócony ze swoim afrykańskim kalifem i szukający oparcia u króla Aragonii Jakuba I Zdobywcy, był zaintrygowany chrześcijaństwem. Przebywając w Caravaca, poprosił, czy też nakazał znajdującemu się na jego dworze kapłanowi odprawić mszę. Zebrano jakoś potrzebne do ceremonii przybory i naczynia, jednak już w jej trakcie celebrans dostrzegł, że brakuje najważniejszego elementu, czyli symbolu krzyża. Zmieszanemu kapłanowi muzułmański gubernator wskazał na okno, w którym pojawiły się właśnie dwa anioły niosące krzyż. Był to właśnie ten krzyż, który zdobył wkrótce sławę jako cudowny krucyfiks z Caravaca. Pod wpływem cudu i wrażenia, które sprawiła na nim msza, Zayd Abu Zayd jeszcze tego samego dnia zdecydował się na chrzest. Miało się to dziać 3 maja 1232 r. Oficjalnie konwersja odbyła się w 1236 r., a Zayd Abu Zayd przyjął chrześcijańskie imię i nazwisko Vicente Bellvis. Jeszcze bardziej legendarna wersja podaje, że znudzony arabski władca, poszukując rozrywek, nakazał przyprowadzić przed siebie chrześcijańskich więźniów z lochów zamaku Caravaca i spytał ich, czy któryś potrafi dokonać czegoś niezwykłego. Odezwał się kapłan imieniem Ginezjusz, oznajmiając, że potrafi czynić rzeczy większe niż najpotężniejszy władca, gdyż umie zamienić chleb w ciało i sprowadzić Boga na ziemię. Zaintrygowany mahometanin poprosił jeńca o listę niezbędnych do takiego dzieła przyborów i dostarczył je, nakazując przeprowadzenie obiecanej "sztuczki". W ostatniej chwili kapłan dostrzegł, że zapomniał o najważniejszej rzeczy - krzyżu. Wzniósł przerażony oczy ku niebu, poszukując tam ratunku i w tej chwili pojawiły się dwa anioły z dwuramiennym krzyżem, który postawiły na tymczasowym ołtarzu. Oszołomiony cudem arabski władca przyjął chrześcijaństwo i zaczął też chrystianizację swoich poddanych.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż miał 17 cm wysokości, a ramiona 7 i 10 cm długości. Pomijając przytoczoną legendę, nie ma jasności jak znalazł się w Caravaca. Był niewątpliwie pochodzenia wschodniego, podobnie jak tzw. krzyż lotaryński, mający identyczną jak karawaka formę. Należał przypuszczalnie do pierwszego łacińskiego patriarchy Jerozolimy Arnulfa z Chocques, wybranego podczas I wyprawy krzyżowej. W Caravaca pojawił się wraz z Zakonem Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona czyli templariuszami, którzy miejscowy zamek przejęli w II poł. XIII w. Krzyż z relikwiami drzazg z krzyża ukrzyżowania mieli otrzymać od innego łacińskiego patriarchy Jerozolimy, Roberta z Nantes. Według innych przypuszczeń<del class="diffchange diffchange-inline">, </del>krzyż został zdobyty przez Ferdynanda III Świętego podczas wojny z Maurami w 1241 r. i podarowany templariuszom. Krzyż z relikwiami "krzyża prawdziwego" (''Vera Cruz'') szybko zasłynął cudami. Podczas jednej z prób odbicia twierdzy przez Maurów z rąk templariuszy oblegający zatruli wodę, z której korzystali oblężeni. Na szczęście znaleziono bukłaki z winem. Po zamoczeniu w tym winie krzyża nabrało ono nie tylko właściwości leczniczych, ale wlane do zatrutych studni uczyniło z powrotem wodę z nich zdatną do picia. Na cześć tego wydarzenia do dziś odbywa się w mieście na początku maja malownicza trzydniowa fiesta ''Los Caballos del Vino'', podczas której mieszkańcy podzieleni na Maurów i chrześcijan (odpowiednio przebrani) biorą masowo udział w konkursach. Pierwszego dnia oceniana jest uroda biorących w zawodach koni. Drugiego odbywa się wyścig udekorowanych koni i towarzyszących każdemu z rumaków czterech mężczyzn. Ostatniego oceniane są ozdoby koni. Odbywają się też konkursy na najpiękniejsze stroje i wybierane są pary królewskie, posiadające najpiękniejsze, przygotowywane ręcznie, pracochłonne, bardzo kolorowe kostiumy.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż miał 17 cm wysokości, a ramiona 7 i 10 cm długości. Pomijając przytoczoną legendę, nie ma jasności<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>jak znalazł się w Caravaca. Był niewątpliwie pochodzenia wschodniego, podobnie jak tzw. krzyż lotaryński, mający identyczną jak karawaka formę. Należał przypuszczalnie do pierwszego łacińskiego patriarchy Jerozolimy Arnulfa z Chocques, wybranego podczas I wyprawy krzyżowej. W Caravaca pojawił się wraz z Zakonem Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona czyli templariuszami, którzy miejscowy zamek przejęli w II poł. XIII w. Krzyż z relikwiami drzazg z krzyża ukrzyżowania mieli otrzymać od innego łacińskiego patriarchy Jerozolimy, Roberta z Nantes. Według innych przypuszczeń krzyż został zdobyty przez Ferdynanda III Świętego podczas wojny z Maurami w 1241 r. i podarowany templariuszom. Krzyż z relikwiami "krzyża prawdziwego" (''Vera Cruz'') szybko zasłynął cudami. Podczas jednej z prób odbicia twierdzy przez Maurów z rąk templariuszy oblegający zatruli wodę, z której korzystali oblężeni. Na szczęście znaleziono bukłaki z winem. Po zamoczeniu w tym winie krzyża nabrało ono nie tylko właściwości leczniczych, ale wlane do zatrutych studni uczyniło z powrotem wodę z nich zdatną do picia. Na cześć tego wydarzenia do dziś odbywa się w mieście na początku maja malownicza trzydniowa fiesta ''Los Caballos del Vino'', podczas której mieszkańcy podzieleni na Maurów i chrześcijan (odpowiednio przebrani) biorą masowo udział w konkursach. Pierwszego dnia oceniana jest uroda biorących w zawodach koni. Drugiego odbywa się wyścig udekorowanych koni i towarzyszących każdemu z rumaków czterech mężczyzn. Ostatniego oceniane są ozdoby koni. Odbywają się też konkursy na najpiękniejsze stroje i wybierane są pary królewskie, posiadające najpiękniejsze, przygotowywane ręcznie, pracochłonne, bardzo kolorowe kostiumy.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Miejscowość otrzymała w nazwie dopisek "de la Cruz", a sława cudownego krzyża obiegła wszystkie królestwa Półwyspu Iberyjskiego. Pielgrzymki do Caravaca de la Cruz notowane były już w II poł. XIV w. Po templariuszach w zamku rezydowali rycerze zakonu Santiago (Zakonu św. Jakuba z Composteli, Zakon św. Jakuba od Miecza). W czasach silnej propagandy antykatolickiej w okresie Drugiej Republiki Hiszpańskiej krzyż z relikwią został w 1934 r. skradziony. W 1945 r. papież Pius XII podarował bazylice cząstkę drzewa Krzyża Prawdziwego, pochodzącą z drzewa odkrytego i sprowadzonego w IV w. z Jerozolimy przez cesarzową św. Helenę. Ta relikwia, w kopii oryginalnego relikwiarza, przechowywana jest teraz w Caravaca de la Cruz. W 1998 r., za pontyfikatu Jana Pawła II, Stolica Apostolska nadała zbudowanej w latach 1617-1703, wewnątrz starego zamku Maurów bazylice Krzyża Przenajświętszego i Prawdziwego, jako piątemu miejscu na świecie (obok Rzymu, Jerozolimy, Santiago de Compostela i Santo Toribio de Liébana) prawo obchodzenia – w sanktuarium, gdzie przechowywany jest Cudowny Krzyż - Nieustannego Jubileuszu (uznanie co siódmego roku za Rok Święty, na zawsze - ''in perpetuum'').</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Miejscowość otrzymała w nazwie dopisek "de la Cruz", a sława cudownego krzyża obiegła wszystkie królestwa Półwyspu Iberyjskiego. Pielgrzymki do Caravaca de la Cruz notowane były już w II poł. XIV w. Po templariuszach w zamku rezydowali rycerze zakonu Santiago (Zakonu św. Jakuba z Composteli, Zakon św. Jakuba od Miecza). W czasach silnej propagandy antykatolickiej w okresie Drugiej Republiki Hiszpańskiej krzyż z relikwią został w 1934 r. skradziony. W 1945 r. papież Pius XII podarował bazylice cząstkę drzewa Krzyża Prawdziwego, pochodzącą z drzewa odkrytego i sprowadzonego w IV w. z Jerozolimy przez cesarzową św. Helenę. Ta relikwia, w kopii oryginalnego relikwiarza, przechowywana jest teraz w Caravaca de la Cruz. W 1998 r., za pontyfikatu Jana Pawła II, Stolica Apostolska nadała zbudowanej w latach 1617-1703, wewnątrz starego zamku Maurów bazylice Krzyża Przenajświętszego i Prawdziwego, jako piątemu miejscu na świecie (obok Rzymu, Jerozolimy, Santiago de Compostela i Santo Toribio de Liébana) prawo obchodzenia – w sanktuarium, gdzie przechowywany jest Cudowny Krzyż - Nieustannego Jubileuszu (uznanie co siódmego roku za Rok Święty, na zawsze - ''in perpetuum'').</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l57" >Linia 57:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 57:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we [[Wrocław]]iu w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców, gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno nie koresponduje z poglądami wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we [[Wrocław]]iu w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców, gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno nie koresponduje z poglądami wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż z Caravaca stał się też znakiem walki z epidemiami, a zwłaszcza z gruźlicą i dziś można go spotkać w godłach towarzystw medycznych, szpitali, kampanii przeciw gruźlicy itp. W latach 30. i 40. XX wieku w Hiszpanii i Polsce występował też na znaczkach pocztowych propagujących zwalczanie tej choroby.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż z Caravaca stał się też znakiem walki z epidemiami, a zwłaszcza z gruźlicą<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>i dziś można go spotkać w godłach towarzystw medycznych, szpitali, kampanii przeciw gruźlicy itp. W latach 30. i 40. XX wieku w Hiszpanii i Polsce występował też na znaczkach pocztowych propagujących zwalczanie tej choroby.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l63" >Linia 63:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 63:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>zarazą nie mająca ratunku [w medycynie] udawała się o pomoc do Boga. Ludzie chorzy wychodzili w las i tam ścinali drzewo, w ten sposób aby nie upadło na ziemię. Ścięte drzewo trzymając w górze okrzesywali. I w taki sam sposób wykonywali krzyż (chodziło o to, żeby żaden kawałek materiału z którego miał powstać krzyż nie leżał na ziemi). Tak w górze wykonany krzyż przynosili do wioski i w przygotowanym wcześniej miejscu wkopywali. Takiej pracy towarzyszyły różne modlitwy, a nawet i śpiew przebłagalny do Boga i Matki." Opisują K. Firosz, P. Galek. M. Startek, E. Kozłowski, ''Spis krzyży i kapliczek z terenu parafii Potok Wielki'', 1980, Archiwum parafii Potok Wielki (mps), cytat za Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ref> Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. 4, 6). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. 6). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te z końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>zarazą nie mająca ratunku [w medycynie] udawała się o pomoc do Boga. Ludzie chorzy wychodzili w las i tam ścinali drzewo, w ten sposób aby nie upadło na ziemię. Ścięte drzewo trzymając w górze okrzesywali. I w taki sam sposób wykonywali krzyż (chodziło o to, żeby żaden kawałek materiału z którego miał powstać krzyż nie leżał na ziemi). Tak w górze wykonany krzyż przynosili do wioski i w przygotowanym wcześniej miejscu wkopywali. Takiej pracy towarzyszyły różne modlitwy, a nawet i śpiew przebłagalny do Boga i Matki." Opisują K. Firosz, P. Galek. M. Startek, E. Kozłowski, ''Spis krzyży i kapliczek z terenu parafii Potok Wielki'', 1980, Archiwum parafii Potok Wielki (mps), cytat za Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ref> Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. 4, 6). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. 6). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te z końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym dlatego<del class="diffchange diffchange-inline">, </del>że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, <del class="diffchange diffchange-inline"> </del>dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>dlatego że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu<ins class="diffchange diffchange-inline">, </ins>np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu <ins class="diffchange diffchange-inline">się </ins>można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td></tr>
</table>Anna Kowalczewskahttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=7431&oldid=prevMichał Zalewski o 04:17, 13 sty 20212021-01-13T04:17:58Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 04:17, 13 sty 2021</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l1" >Linia 1:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 1:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|420px|1. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|420px|1. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|420px|2. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|420px|2. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;">{{Cytat|Benedykt Chmielowski. ''Nowe Ateny albo Akademia wszelkiej scjencji pełna ...''. We Lwowie. Roku Wcieloney Przedwieczney Mądrości 1745.|'''''...karawaki, z Hiszpanii exportowane, alias z Miasta tamecznego Karawaka krzyżyk z literami, pocierany o krucifix tam cudowny; krzyżyk także Ś. Benedykta z literami na czary i czarta bardzo skuteczne'''''}}</ins></div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;"></ins></div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta, krzyż lotaryński - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 5).</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta, krzyż lotaryński - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 5).</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
</table>Michał Zalewskihttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=6473&oldid=prevMichał Zalewski o 17:06, 14 lis 20202020-11-14T17:06:52Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 17:06, 14 lis 2020</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l59" >Linia 59:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 59:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Zwyczaj stawiania drewnianych karawak chroniących przed morowym powietrzem upowszechnił się w Polsce prawdopodobnie od II poł. XVII w. W czasie zagrożenia budowano karawaki na początku i na końcu wsi, nieraz na rozstajach dróg, by blokowały drogę zarazie. W czasie epidemii nie wolno było wychodzić mieszkańcom wsi poza taki krzyż. Wierzono, że skuteczność gwarantuje wykonanie karawaki z jednego kawałka drzewa w ciągu jednej nocy i ustawienie go tej samej nocy. Najskuteczniejszą ochroną było ustawienie podczas epidemii karawak na każdym krańcu wsi i otoczenie jej nicią rozsnutą pomiędzy tymi krzyżami. W okolicach Janowa Lubelskiego uważano, że ścięte na karawakę drzewo nie mogło dotknąć ziemi<ref group="Uwagi">"Wioska dotknięta</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Zwyczaj stawiania drewnianych karawak chroniących przed morowym powietrzem upowszechnił się w Polsce prawdopodobnie od II poł. XVII w. W czasie zagrożenia budowano karawaki na początku i na końcu wsi, nieraz na rozstajach dróg, by blokowały drogę zarazie. W czasie epidemii nie wolno było wychodzić mieszkańcom wsi poza taki krzyż. Wierzono, że skuteczność gwarantuje wykonanie karawaki z jednego kawałka drzewa w ciągu jednej nocy i ustawienie go tej samej nocy. Najskuteczniejszą ochroną było ustawienie podczas epidemii karawak na każdym krańcu wsi i otoczenie jej nicią rozsnutą pomiędzy tymi krzyżami. W okolicach Janowa Lubelskiego uważano, że ścięte na karawakę drzewo nie mogło dotknąć ziemi<ref group="Uwagi">"Wioska dotknięta</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>zarazą nie mająca ratunku [w medycynie] udawała się o pomoc do Boga. Ludzie chorzy wychodzili w las i tam ścinali drzewo, w ten sposób aby nie upadło na ziemię. Ścięte drzewo trzymając w górze okrzesywali. I w taki sam sposób wykonywali krzyż (chodziło o to, żeby żaden kawałek materiału z którego miał powstać krzyż nie leżał na ziemi). Tak w górze wykonany krzyż przynosili do wioski i w przygotowanym wcześniej miejscu wkopywali. Takiej pracy towarzyszyły różne modlitwy, a nawet i śpiew przebłagalny do Boga i Matki." Opisują K. Firosz, P. Galek. M. Startek, E. Kozłowski, ''Spis krzyży i kapliczek z terenu parafii Potok Wielki'', 1980, Archiwum parafii Potok Wielki (mps), cytat za Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ref> Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. 4, 6). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. 6). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>zarazą nie mająca ratunku [w medycynie] udawała się o pomoc do Boga. Ludzie chorzy wychodzili w las i tam ścinali drzewo, w ten sposób aby nie upadło na ziemię. Ścięte drzewo trzymając w górze okrzesywali. I w taki sam sposób wykonywali krzyż (chodziło o to, żeby żaden kawałek materiału z którego miał powstać krzyż nie leżał na ziemi). Tak w górze wykonany krzyż przynosili do wioski i w przygotowanym wcześniej miejscu wkopywali. Takiej pracy towarzyszyły różne modlitwy, a nawet i śpiew przebłagalny do Boga i Matki." Opisują K. Firosz, P. Galek. M. Startek, E. Kozłowski, ''Spis krzyży i kapliczek z terenu parafii Potok Wielki'', 1980, Archiwum parafii Potok Wielki (mps), cytat za Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ref> Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. 4, 6). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. 6). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te <ins class="diffchange diffchange-inline">z </ins>końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym dlatego, że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym dlatego, że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. 1) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td></tr>
</table>Michał Zalewskihttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=6076&oldid=prevMichał Zalewski o 12:32, 6 paź 20202020-10-06T12:32:36Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 12:32, 6 paź 2020</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l1" >Linia 1:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 1:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|<del class="diffchange diffchange-inline">400px</del>|<del class="diffchange diffchange-inline">1</del>. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins class="diffchange diffchange-inline">[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|420px|1. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</ins></div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">4</del>).</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|<ins class="diffchange diffchange-inline">420px</ins>|<ins class="diffchange diffchange-inline">2</ins>. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta<ins class="diffchange diffchange-inline">, krzyż lotaryński </ins>- krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać, że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">5</ins>).</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka cruz.jpeg|thumb|200px|<del class="diffchange diffchange-inline">2</del>. Relikwiarz z Caravaca de la Cruz z drzazgami z Krzyża Świętego]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka cruz.jpeg|thumb|200px|<ins class="diffchange diffchange-inline">3</ins>. Relikwiarz z Caravaca de la Cruz z drzazgami z Krzyża Świętego]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|200px|<del class="diffchange diffchange-inline">3</del>. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|200px|<ins class="diffchange diffchange-inline">4</ins>. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|200px|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|<del class="diffchange diffchange-inline">4</del>. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|200px|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|<ins class="diffchange diffchange-inline">5</ins>. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'') umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">2</del>) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'') umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">3</ins>) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Pojawienie się relikwiarza z fragmentami krzyża świętego w Murcji tłumaczy następująca legenda. W I połowie XIII w. południowa część Półwyspu Iberyjskiego była jeszcze w posiadaniu Maurów (nazwa muzułmańskich mieszkańców Półwyspu). Gubernator prowincji Walencja z ramienia Almohadów Zayd Abu Zayd, skłócony ze swoim afrykańskim kalifem i szukający oparcia u króla Aragonii Jakuba I Zdobywcy, był zaintrygowany chrześcijaństwem. Przebywając w Caravaca, poprosił, czy też nakazał znajdującemu się na jego dworze kapłanowi odprawić mszę. Zebrano jakoś potrzebne do ceremonii przybory i naczynia, jednak już w jej trakcie celebrans dostrzegł, że brakuje najważniejszego elementu, czyli symbolu krzyża. Zmieszanemu kapłanowi muzułmański gubernator wskazał na okno, w którym pojawiły się właśnie dwa anioły niosące krzyż. Był to właśnie ten krzyż, który zdobył wkrótce sławę jako cudowny krucyfiks z Caravaca. Pod wpływem cudu i wrażenia, które sprawiła na nim msza, Zayd Abu Zayd jeszcze tego samego dnia zdecydował się na chrzest. Miało się to dziać 3 maja 1232 r. Oficjalnie konwersja odbyła się w 1236 r., a Zayd Abu Zayd przyjął chrześcijańskie imię i nazwisko Vicente Bellvis. Jeszcze bardziej legendarna wersja podaje, że znudzony arabski władca, poszukując rozrywek, nakazał przyprowadzić przed siebie chrześcijańskich więźniów z lochów zamaku Caravaca i spytał ich, czy któryś potrafi dokonać czegoś niezwykłego. Odezwał się kapłan imieniem Ginezjusz, oznajmiając, że potrafi czynić rzeczy większe niż najpotężniejszy władca, gdyż umie zamienić chleb w ciało i sprowadzić Boga na ziemię. Zaintrygowany mahometanin poprosił jeńca o listę niezbędnych do takiego dzieła przyborów i dostarczył je, nakazując przeprowadzenie obiecanej "sztuczki". W ostatniej chwili kapłan dostrzegł, że zapomniał o najważniejszej rzeczy - krzyżu. Wzniósł przerażony oczy ku niebu, poszukując tam ratunku i w tej chwili pojawiły się dwa anioły z dwuramiennym krzyżem, który postawiły na tymczasowym ołtarzu. Oszołomiony cudem arabski władca przyjął chrześcijaństwo i zaczął też chrystianizację swoich poddanych.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Pojawienie się relikwiarza z fragmentami krzyża świętego w Murcji tłumaczy następująca legenda. W I połowie XIII w. południowa część Półwyspu Iberyjskiego była jeszcze w posiadaniu Maurów (nazwa muzułmańskich mieszkańców Półwyspu). Gubernator prowincji Walencja z ramienia Almohadów Zayd Abu Zayd, skłócony ze swoim afrykańskim kalifem i szukający oparcia u króla Aragonii Jakuba I Zdobywcy, był zaintrygowany chrześcijaństwem. Przebywając w Caravaca, poprosił, czy też nakazał znajdującemu się na jego dworze kapłanowi odprawić mszę. Zebrano jakoś potrzebne do ceremonii przybory i naczynia, jednak już w jej trakcie celebrans dostrzegł, że brakuje najważniejszego elementu, czyli symbolu krzyża. Zmieszanemu kapłanowi muzułmański gubernator wskazał na okno, w którym pojawiły się właśnie dwa anioły niosące krzyż. Był to właśnie ten krzyż, który zdobył wkrótce sławę jako cudowny krucyfiks z Caravaca. Pod wpływem cudu i wrażenia, które sprawiła na nim msza, Zayd Abu Zayd jeszcze tego samego dnia zdecydował się na chrzest. Miało się to dziać 3 maja 1232 r. Oficjalnie konwersja odbyła się w 1236 r., a Zayd Abu Zayd przyjął chrześcijańskie imię i nazwisko Vicente Bellvis. Jeszcze bardziej legendarna wersja podaje, że znudzony arabski władca, poszukując rozrywek, nakazał przyprowadzić przed siebie chrześcijańskich więźniów z lochów zamaku Caravaca i spytał ich, czy któryś potrafi dokonać czegoś niezwykłego. Odezwał się kapłan imieniem Ginezjusz, oznajmiając, że potrafi czynić rzeczy większe niż najpotężniejszy władca, gdyż umie zamienić chleb w ciało i sprowadzić Boga na ziemię. Zaintrygowany mahometanin poprosił jeńca o listę niezbędnych do takiego dzieła przyborów i dostarczył je, nakazując przeprowadzenie obiecanej "sztuczki". W ostatniej chwili kapłan dostrzegł, że zapomniał o najważniejszej rzeczy - krzyżu. Wzniósł przerażony oczy ku niebu, poszukując tam ratunku i w tej chwili pojawiły się dwa anioły z dwuramiennym krzyżem, który postawiły na tymczasowym ołtarzu. Oszołomiony cudem arabski władca przyjął chrześcijaństwo i zaczął też chrystianizację swoich poddanych.</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l49" >Linia 49:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 50:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>S – ''Salus - Stałeś mi się, Panie, Zbawieniem moim. Uzdrów mię, a będę uzdrowień, zbaw mię, a będę zbawion. Amen. (Amen Amen).''</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>S – ''Salus - Stałeś mi się, Panie, Zbawieniem moim. Uzdrów mię, a będę uzdrowień, zbaw mię, a będę zbawion. Amen. (Amen Amen).''</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawiki były drukowane na ziemiach polskich jeszcze w II poł. XIX wieku i z miejsc oraz lat ich wydania możemy dziś wnioskować o ówczesnych epidemiach cholery. Były też drukowane kartki do naklejania na drzwi domów, aby strzegły ich mieszkańców przed złymi mocami, chorobami i przeciwnościami losu. Nieraz łączone były z krzyżem św. Benedykta, a wówczas skutecznie chroniły też przed czarami, otruciem i kuszeniem przez szatana (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">3 </del>- zdjęcie nalepki z karawaką i krzyżem św. Benedykta). </div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawiki były drukowane na ziemiach polskich jeszcze w II poł. XIX wieku i z miejsc oraz lat ich wydania możemy dziś wnioskować o ówczesnych epidemiach cholery. Były też drukowane kartki do naklejania na drzwi domów, aby strzegły ich mieszkańców przed złymi mocami, chorobami i przeciwnościami losu. Nieraz łączone były z krzyżem św. Benedykta, a wówczas skutecznie chroniły też przed czarami, otruciem i kuszeniem przez szatana (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">4 </ins>- zdjęcie nalepki z karawaką i krzyżem św. Benedykta). </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Przystawka karawaka.jpg|alt=Karawaka w Przystawce na Podlasiu|thumb|left|<del class="diffchange diffchange-inline">320px</del>|<del class="diffchange diffchange-inline">5</del>. Metalowa karawaka w Przystawce pow. sokólski na Podlasiu (fot. 2014)]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Przystawka karawaka.jpg|alt=Karawaka w Przystawce na Podlasiu|thumb|left|<ins class="diffchange diffchange-inline">420px</ins>|<ins class="diffchange diffchange-inline">6</ins>. Metalowa karawaka w Przystawce pow. sokólski na Podlasiu (fot. 2014)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><del class="diffchange diffchange-inline">[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|left|320px|6. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</del></div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div> </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we [[Wrocław]]iu w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców, gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno nie koresponduje z poglądami wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we [[Wrocław]]iu w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców, gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno nie koresponduje z poglądami wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l57" >Linia 57:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 58:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Karawaki w polskim krajobrazie ==</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Zwyczaj stawiania drewnianych karawak chroniących przed morowym powietrzem upowszechnił się w Polsce prawdopodobnie od II poł. XVII w. W czasie zagrożenia budowano karawaki na początku i na końcu wsi, nieraz na rozstajach dróg, by blokowały drogę zarazie. W czasie epidemii nie wolno było wychodzić mieszkańcom wsi poza taki krzyż. Wierzono, że skuteczność gwarantuje wykonanie karawaki z jednego kawałka drzewa w ciągu jednej nocy i ustawienie go tej samej nocy. Najskuteczniejszą ochroną było ustawienie podczas epidemii karawak na każdym krańcu wsi i otoczenie jej nicią rozsnutą pomiędzy tymi krzyżami. Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">3</del>, <del class="diffchange diffchange-inline">5</del>). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">5</del>). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Zwyczaj stawiania drewnianych karawak chroniących przed morowym powietrzem upowszechnił się w Polsce prawdopodobnie od II poł. XVII w. W czasie zagrożenia budowano karawaki na początku i na końcu wsi, nieraz na rozstajach dróg, by blokowały drogę zarazie. W czasie epidemii nie wolno było wychodzić mieszkańcom wsi poza taki krzyż. Wierzono, że skuteczność gwarantuje wykonanie karawaki z jednego kawałka drzewa w ciągu jednej nocy i ustawienie go tej samej nocy. Najskuteczniejszą ochroną było ustawienie podczas epidemii karawak na każdym krańcu wsi i otoczenie jej nicią rozsnutą pomiędzy tymi krzyżami. <ins class="diffchange diffchange-inline">W okolicach Janowa Lubelskiego uważano, że ścięte na karawakę drzewo nie mogło dotknąć ziemi<ref group="Uwagi">"Wioska dotknięta</ins></div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins class="diffchange diffchange-inline">zarazą nie mająca ratunku [w medycynie] udawała się o pomoc do Boga. Ludzie chorzy wychodzili w las i tam ścinali drzewo, w ten sposób aby nie upadło na ziemię. Ścięte drzewo trzymając w górze okrzesywali. I w taki sam sposób wykonywali krzyż (chodziło o to, żeby żaden kawałek materiału z którego miał powstać krzyż nie leżał na ziemi). Tak w górze wykonany krzyż przynosili do wioski i w przygotowanym wcześniej miejscu wkopywali. Takiej pracy towarzyszyły różne modlitwy, a nawet i śpiew przebłagalny do Boga i Matki." Opisują K. Firosz, P. Galek. M. Startek, E. Kozłowski, ''Spis krzyży i kapliczek z terenu parafii Potok Wielki'', 1980, Archiwum parafii Potok Wielki (mps), cytat za Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ref> </ins>Najczęściej wieś chronił jednak jeden krzyż morowy (fot. 2). Ryto na nim nieraz wyżej wymienioną modlitwę (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">4</ins>, <ins class="diffchange diffchange-inline">6</ins>). Ze względu na jej długość brakowało nieraz miejsca, stąd też pojawiały się karawaki z trzema poprzecznymi ramionami. Dodane trzecie ramię dolne miało długość najwyższego, a odległość pomiędzy ramionami była równa. Zdarzały się też karawaki metalowe. Taką właśnie, opisaną symbolami w klasyczny sposób, postawił dla ochrony wsi Przystawka w pow. sokólskim na Podlasiu jej właściciel. Podobno przywiózł ją z Włoch (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">6</ins>). Na wiejskich drewnianych karawakach stawianych przez niepiśmiennych chłopów naśladowano nieudolnie litery bez znajomości ich znaczenia, często w ogóle nie miały takie krzyże inskrypcji, te końca XIX i w XX w. Metalowe karawaki pojawiały się też jako krzyżyki wieńczące kapliczki przydrożne. Często nawiązywano w ten sposób do drewnianej karawaki, która stała wcześniej w miejscu kapliczki.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym dlatego, że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. <del class="diffchange diffchange-inline">6</del>) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Karawaka nazywana jest często krzyżem cholerycznym dlatego, że epidemie tej choroby przetrwały najdłużej. Kilka dotknęło mieszkańców Polski w XIX w. W 1831 r. cholerę przywlokły wojska rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym. Kolejna zaraza w latach 1848-1855 tylko w 1852 r. uśmierciła ponad 48 000 mieszkańców Królestwa Polskiego (Kongresówki). Epidemie szerzyły się też w latach 1866-1873 i 1893-1895. Cholera dała się we znaki również podczas I wojny światowej, zwłaszcza w 1915 r. Krzyże, które dotrwały do współczesnych czasów pochodzą najczęściej z okresu II wojny światowej, gdy stawiane były w związku z szerzeniem się tyfusu np. w [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Sumiężnem]] (fot. <ins class="diffchange diffchange-inline">1</ins>) czy [[Nowe Kaczkowo|Nowym Kaczkowie]] na Mazowszu. Rzadko zdarzają się starsze. Czasami po dokładniejszym przyjrzeniu można dostrzec w starym drewnianym krzyżu karawakę. Gdy odpadła ze starości jedna lub obie z poprzecznych belek, dorabiano już tylko jedną. Wcięcie po drugiej zatykano kawałkiem drewna. </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l67" >Linia 67:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 69:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Wykorzystana literatura ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Wykorzystana literatura ==</div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;">* Baranowski Zenon Łukasz. ''Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim.'' Janowskie Korzenie: pismo regionalne ziemi janowskiej. 2007, nr 9, s. 61-91.</ins></div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>* de la Fuente Vicente. ''La Santa Cruz de Caravaca''. 1886. </div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>* de la Fuente Vicente. ''La Santa Cruz de Caravaca''. 1886. </div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>* Gloger Zygmunt. ''Karawaka.'' W: Encyklopedia Staropolska.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>* Gloger Zygmunt. ''Karawaka.'' W: Encyklopedia Staropolska.</div></td></tr>
</table>Michał Zalewskihttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=5174&oldid=prevMichał Zalewski o 22:41, 23 sie 20202020-08-23T22:41:07Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 22:41, 23 sie 2020</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l1" >Linia 1:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 1:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|400px|1. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|400px|1. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy, nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 4).</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem", czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja krzyż morowy<ins class="diffchange diffchange-inline"><ref group="Uwagi" name="morowy">W artykule używane są zamiennie pojęcia krzyż morowy i karawaka. Należy jednak pamiętać</ins>, <ins class="diffchange diffchange-inline">że nie są to synonimy. <br/>* Krzyż morowy ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.<br/> * Krzyż morowy oznacza zarówno krzyże mające zapobiec zarazie jak i stawiane w podzięce za uratowanie z zarazy czy jej zakończenie.</ref> </ins>nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 4).</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td></tr>
<tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l62" >Linia 62:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 62:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Na szczęście współcześnie krzyże morowe nie są już potrzebne jako pomoc w zwalczaniu epidemii. Poradziła sobie z nimi medycyna, a karawaki poszły w zapomnienie, co symbolicznie odzwierciedla całkowity zanik znajomości drugiej części popularnego powiedzenia: ''Krzyżyk na drogę, a na popas karawaczka''.</div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;"></ins></div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;">== Uwagi ==</ins></div></td></tr>
<tr><td colspan="2"> </td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div><ins style="font-weight: bold; text-decoration: none;"><references group="Uwagi"/></ins></div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Wykorzystana literatura ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Wykorzystana literatura ==</div></td></tr>
</table>Michał Zalewskihttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=3487&oldid=prevAnna Kowalczewska: int., lit.2020-06-02T13:43:00Z<p>int., lit.</p>
<a href="http://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=3487&oldid=3301">Podgląd zmian</a>Anna Kowalczewskahttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=3301&oldid=prevMichał Zalewski o 18:04, 20 maj 20202020-05-20T18:04:30Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 18:04, 20 maj 2020</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l52" >Linia 52:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 52:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Przystawka karawaka.jpg|alt=Karawaka w Przystawce na Podlasiu|thumb|left|320px|5. Metalowa karawaka w Przystawce pow. sokólski na Podlasiu (fot. 2014)]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Przystawka karawaka.jpg|alt=Karawaka w Przystawce na Podlasiu|thumb|left|320px|5. Metalowa karawaka w Przystawce pow. sokólski na Podlasiu (fot. 2014)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|left|320px|6. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Sumiężne karawaka.jpg|alt=Sumiężne gm. Małkinia Górna, pow ostrowski, karawaka|thumb|left|320px|6. [[Karawaka w Sumiężnem w Puszczy Białej|Karawaka w Sumiężnem]], fot. 2007]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we <del class="diffchange diffchange-inline">Wrocławiu </del>w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno niekoresponduje z poglądami, wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Znane były też monety amulety. W czasie epidemii w Krakowie w 1707 r. popularnością cieszyła się przedstawiająca na awersie św. Jerzego, walczącego ze smokiem, a na rewersie mająca karawakę oraz kabalistyczne symbole. Podobną monetę sprzedawał po 3 grosze za sztukę obwoźny handlarz na jarmarku św. Elżbiety we <ins class="diffchange diffchange-inline">[[Wrocław]]iu </ins>w 1735 r., zachwalając ją jako uniwersalny medykament. Informację tę podał wrocławski lekarz, Johann Christian Kundmann, będący równocześnie zapalonym numizmatykiem. Cudowne właściwości "magicznego feniga" oceniał bardzo sceptycznie i sarkastycznie stwierdził, że pewnie mniej by miał naiwnych nabywców gdyby wiedzieli oni, jak nieskuteczny okazał się taki amulet dla innego z jego sprzedawców, który podczas epidemii "czarnej śmierci" we Wrocławiu w latach 1706/1707, zaopatrzony w pokaźny zapas tych monet wykonanych z "siedmiu metali planetarnych", co dawało im dodatkową wielką moc, zaraził się dżumą i zmarł. Stanowisko śląskiego lekarza mocno niekoresponduje z poglądami, wspomnianego wyżej księdza Chmielowskiego, pierwszego polskiego encyklopedysty, działającego w tym samym czasie.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż z Caravaca stał się też znakiem walki z epidemiami, a zwłaszcza z gruźlicą i dziś można go spotkać w godłach towarzystw medycznych, szpitali, kampanii przeciw gruźlicy itp. W latach 30. i 40. XX wieku w Hiszpanii i Polsce występował też na znaczkach pocztowych propagujących zwalczanie tej choroby.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Krzyż z Caravaca stał się też znakiem walki z epidemiami, a zwłaszcza z gruźlicą i dziś można go spotkać w godłach towarzystw medycznych, szpitali, kampanii przeciw gruźlicy itp. W latach 30. i 40. XX wieku w Hiszpanii i Polsce występował też na znaczkach pocztowych propagujących zwalczanie tej choroby.</div></td></tr>
</table>Michał Zalewskihttp://kapliczki.org.pl/kapliczki/index.php?title=Karawaka&diff=2770&oldid=prevMichał Zalewski o 14:34, 11 mar 20202020-03-11T14:34:06Z<p></p>
<table class="diff diff-contentalign-left" data-mw="interface">
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<col class="diff-marker" />
<col class="diff-content" />
<tr class="diff-title" lang="pl">
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">← poprzednia wersja</td>
<td colspan="2" style="background-color: #fff; color: #222; text-align: center;">Wersja z 14:34, 11 mar 2020</td>
</tr><tr><td colspan="2" class="diff-lineno" id="mw-diff-left-l1" >Linia 1:</td>
<td colspan="2" class="diff-lineno">Linia 1:</td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|<del class="diffchange diffchange-inline">left|360px</del>|1. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Dębowo karawaka.jpg|alt=Karawaka|thumb|<ins class="diffchange diffchange-inline">400px</ins>|1. Karawaka chroniąca wieś Dębowo na północno-wschodnim Mazowszu (fot. 1933)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem" czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja, krzyż morowy, nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 4).</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>'''Karawaka''', karawika, karawik, karawinka, krzyż choleryczny, krzyż morowy, krzyż św. Zachariasza, krzyż św. Benedykta - krzyż o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza. Uznawany za chroniący przed "morowym powietrzem" czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu i in., a także gruźlicą, przed anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W Polsce często ramiona poprzeczne są równe. W regionie Biłgoraja, krzyż morowy, nazywany tam karawiką, ma aż trzy poprzeczne ramiona (fot. 4).</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>== Pochodzenie nazwy ==</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka cruz.jpeg|thumb|<del class="diffchange diffchange-inline">160px</del>|2. Relikwiarz z Caravaca de la Cruz z drzazgami z Krzyża Świętego]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka cruz.jpeg|thumb|<ins class="diffchange diffchange-inline">200px</ins>|2. Relikwiarz z Caravaca de la Cruz z drzazgami z Krzyża Świętego]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|<del class="diffchange diffchange-inline">160px</del>|3. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Karawaka drzeworyt na papierze.jpeg|thumb|<ins class="diffchange diffchange-inline">200px</ins>|3. Karawaka i krzyż św. Benedykta. Amulet, drzeworyt na papierze, Polska, XIX w.]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'>−</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #ffe49c; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|<del class="diffchange diffchange-inline">160px</del>|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|4. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td><td class='diff-marker'>+</td><td style="color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #a3d3ff; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>[[Plik:Kocudza Trzecia karawaka.jpg||thumb|<ins class="diffchange diffchange-inline">200px</ins>|alt=Kpcudza Trzecia, karawaka|4. Trójramienna karawika w Kocudzy Trzeciej pow. janowski (fot. 2014)]]</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'') umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. 2) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"><div>Nazwa związana jest z miejscowością Caravaca de la Cruz w hiszpańskiej Murcji. Miasto słynie z relikwii, którą są drzazgi z krzyża ukrzyżowania. Przechowywane one były w relikwiarzu mającym kształt krzyża patriarchalnego, czyli mającego dwie poprzeczne belki. Wyższa, krótsza belka symbolizuje deskę z literami INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum'') umieszczoną na krzyżu nad głową Jezusa. To właśnie ten relikwiarz (fot. 2) jest pierwowzorem dla krzyża zwanego karawaką.</div></td></tr>
<tr><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td><td class='diff-marker'> </td><td style="background-color: #f8f9fa; color: #222; font-size: 88%; border-style: solid; border-width: 1px 1px 1px 4px; border-radius: 0.33em; border-color: #eaecf0; vertical-align: top; white-space: pre-wrap;"></td></tr>
</table>Michał Zalewski