Krzyż pokutny: Różnice pomiędzy wersjami

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
(Nie pokazano 8 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 4: Linia 4:
 
{{Cytat|Pisał już w 1913 r. [[Paul Kutzer, Kamienne krzyże na Śląsku, 1913|Paul Kutzer, głuchołaski historyk]], zajmujący się też kamiennymi krzyżami<ref name="Kutzer 1913">Paul Kutzer. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.</ref>.|'''''Nun gilt es auf grund archivalischer Studien festzustellen, inwiweit einzelne Kruze sich mit den noch zahlreich vorhandenen Sühnurkunden in Beziehung setzen lassen.'''''}}
 
{{Cytat|Pisał już w 1913 r. [[Paul Kutzer, Kamienne krzyże na Śląsku, 1913|Paul Kutzer, głuchołaski historyk]], zajmujący się też kamiennymi krzyżami<ref name="Kutzer 1913">Paul Kutzer. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.</ref>.|'''''Nun gilt es auf grund archivalischer Studien festzustellen, inwiweit einzelne Kruze sich mit den noch zahlreich vorhandenen Sühnurkunden in Beziehung setzen lassen.'''''}}
  
.
+
'''Krzyż pokutny''', krzyż pojednania, krzyż pokutniczy, niem. ''Sühnekreuz'',  cz. ''smírčí kříž'' - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.
 
 
'''Krzyż pokutny''', krzyż pojednania - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.
 
  
 
Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany  naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?
 
Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany  naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?
Linia 17: Linia 15:
 
== Nazwa ==
 
== Nazwa ==
 
Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne.  Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że on zszedł  ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia. Jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych czyli z innego zakresu niż krzyż.
 
Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne.  Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że on zszedł  ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia. Jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych czyli z innego zakresu niż krzyż.
 +
== Ryty na kamiennych krzyżach ==
  
 
== Pomniki ugód ==
 
== Pomniki ugód ==
Linia 61: Linia 60:
 
* Baldy K., Kledzik M. ''Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych.'' Szczeliniec.  2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
 
* Baldy K., Kledzik M. ''Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych.'' Szczeliniec.  2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
 
* Beck, Siegfried. ''Über Steinkreuze in Schlesien.''  Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)  
 
* Beck, Siegfried. ''Über Steinkreuze in Schlesien.''  Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)  
 +
* Behla R.  ''Drei neuentdeckte Steinkreuze in der Niederlausitz.'' In: Niederlausitzer Mittheilungen. 4, 1896, s .221-222. (c. 77 kk.)
 
* Blaschke Julius.  ''[https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/14130/edition/17564/content?ref=desc Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes.]'' Głogów: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913, s. 227-228.  
 
* Blaschke Julius.  ''[https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/14130/edition/17564/content?ref=desc Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes.]'' Głogów: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913, s. 227-228.  
 
* Błaszczyk Stanisław. ''Pokutne pomniki kamienne województwa leszczyńskiego w świetle  dawnego prawa, zwyczajów i legend.'' Rocznik Leszczyński. 1982, R6, s. 99-124. (c. 3 kk)
 
* Błaszczyk Stanisław. ''Pokutne pomniki kamienne województwa leszczyńskiego w świetle  dawnego prawa, zwyczajów i legend.'' Rocznik Leszczyński. 1982, R6, s. 99-124. (c. 3 kk)
Linia 76: Linia 76:
 
* Frauenstädt Paul.  ''Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte.'' Leipzig: 1881.  
 
* Frauenstädt Paul.  ''Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte.'' Leipzig: 1881.  
 
* Gomzar Bogusław. ''Śląskie krzyże pokutne.'' Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40)  s. 44-45. (c. 14 kk)
 
* Gomzar Bogusław. ''Śląskie krzyże pokutne.'' Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40)  s. 44-45. (c. 14 kk)
* Heinze K. T. ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10001952_00001.html?zoom=0.6500000000000001 über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster].'' Idunna und Hermode,  Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)  
+
* Heinze K. T. ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10001952_00001.html?zoom=0.6500000000000001 Über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster].'' Idunna und Hermode,  Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)  
 
* <span style="color: Goldenrod">Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67.</span>
 
* Hellmich Max. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung.'' Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
 
* Hellmich Max. ''Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung.'' Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
Linia 85: Linia 85:
 
* Heś Robert. ''Za duszę zamordowanego.'' Gazeta Rycerska. 2003, nr 3, s. 43-46. (c. 10 kk)
 
* Heś Robert. ''Za duszę zamordowanego.'' Gazeta Rycerska. 2003, nr 3, s. 43-46. (c. 10 kk)
 
* Heś Robert.  ''Kamienny krzyż w Kijowicach.'' Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1,  s. 29-35. (c. 11 kk)
 
* Heś Robert.  ''Kamienny krzyż w Kijowicach.'' Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1,  s. 29-35. (c. 11 kk)
* <span style="color: Goldenrod">Heś Robert.  ''Kamienne krzyże z okolic Strzelina i Oławy znakami granicznymi joannitów?.''  Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 6, s. 24-35.</span>
+
* Heś Robert.  ''Kamienne krzyże z okolic Strzelina i Oławy znakami granicznymi joannitów?.''  Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 6, s. 24-35. (c. 76)
 
* Heś Robert. ''Trzy kamienne pomniki dawnego prawa z okolic Świdnicy, czyli rzecz o pułapkach interpretacyjnych czyhających na badaczy.'' Rocznik Świdnicki, 2009, T 3,  s. 32-41. (c 13. kk)  
 
* Heś Robert. ''Trzy kamienne pomniki dawnego prawa z okolic Świdnicy, czyli rzecz o pułapkach interpretacyjnych czyhających na badaczy.'' Rocznik Świdnicki, 2009, T 3,  s. 32-41. (c 13. kk)  
 
* <span style="color: Goldenrod">Hoffmann Felix. ''Steinkreuze im Wald und am Wege. Die Steinernen Kreuze im Altkreise Sagan.'' Sagan, 1937.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Hoffmann Felix. ''Steinkreuze im Wald und am Wege. Die Steinernen Kreuze im Altkreise Sagan.'' Sagan, 1937.</span>
Linia 105: Linia 105:
 
* [[Kutzer Paul, Kamienne krzyże na Śląsku, 1913|Kutzer Paul. ''Steinkreuze in Schlesien''.  Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)]]
 
* [[Kutzer Paul, Kamienne krzyże na Śląsku, 1913|Kutzer Paul. ''Steinkreuze in Schlesien''.  Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)]]
 
* Lechowicz Zbigniew.  ''Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych.''  Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
 
* Lechowicz Zbigniew.  ''Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych.''  Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
 +
* <span style="color: Goldenrod">Lehmann Rudolf. Steinkreuze und Wüstungen in Niederlausitz In: Aus der Vergangenheit der Niederlausitz: Vorträge und Aufsätze. Cottbus: 1925, s. 240-269.</span>
 
* Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. ''Prawo wykute w kamieniu.'' Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
 
* Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. ''Prawo wykute w kamieniu.'' Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
 
* Łachowski Paweł.  ''Krzyże i kapliczki pokutne.'' W: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej z 16.  Głogów: Towarzystwo Miłośników Głogowa, 1994. (c. 23 kk)
 
* Łachowski Paweł.  ''Krzyże i kapliczki pokutne.'' W: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej z 16.  Głogów: Towarzystwo Miłośników Głogowa, 1994. (c. 23 kk)
Linia 129: Linia 130:
 
* Scheer Andrzej. ''Krzyże pokutne ziemi świdnickiej.''  Świdnica:  Towarzystwo  Regionalne Ziemi Świdnickiej, 1987.
 
* Scheer Andrzej. ''Krzyże pokutne ziemi świdnickiej.''  Świdnica:  Towarzystwo  Regionalne Ziemi Świdnickiej, 1987.
 
* Scheer Andrzej. ''Krzyże pokutne.'' Na Szlaku. 2007, Rok XXI, Nr 1(198). (c. 33 kk)
 
* Scheer Andrzej. ''Krzyże pokutne.'' Na Szlaku. 2007, Rok XXI, Nr 1(198). (c. 33 kk)
* <span style="color: Goldenrod">Scheer Andrzej, ''Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa.'' Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. ''Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2009, 5, s. 60-69.</span>
+
* Scheer Andrzej, ''Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa.'' Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. ''Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej.'' Pomniki Dawnego Prawa.  2009, 5, s. 60-69. (c. 75 kk.)
 
* <span style="color: Goldenrod">Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.</span>
 
* <span style="color: Goldenrod">Steller Walther. ''Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien.'' W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.</span>
 
* Szczęsny Krzysztof.  ''Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku.'' W:  O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
 
* Szczęsny Krzysztof.  ''Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku.'' W:  O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
Linia 150: Linia 151:
 
== Niemcy ==
 
== Niemcy ==
 
* Azolla Friedrich Karl. ''Das Hafnerkreuz in der Waldabteilung Steinenkreuz bei Neuenbürg im Enzkreis.'' Bd. 14 (1989): Fundberichte aus Baden-Württemberg. (c. 71 kk)
 
* Azolla Friedrich Karl. ''Das Hafnerkreuz in der Waldabteilung Steinenkreuz bei Neuenbürg im Enzkreis.'' Bd. 14 (1989): Fundberichte aus Baden-Württemberg. (c. 71 kk)
* Azolla Friedrich Karl. ''Der Stein mit einem angeblich frühmittelalterlichenTau-Kreuz von der Basilika in Lorch.'' Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines. Linz: 1989, s. 95-112. (c.  
+
* Azolla Friedrich Karl. ''Der Stein mit einem angeblich frühmittelalterlichenTau-Kreuz von der Basilika in Lorch.'' Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines. Linz: 1989, s. 95-112. (c. 74)
 
* Azolla Friedrich Karl. ''Die sogenannte Ebsdorfer Platte. Das Bruchstück einer Kreuzplatte des späten Hochmittelalters?''.  In: Zeitschrift des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde Bd. 112 (2007) S. 31-49. (c. 73 kk)
 
* Azolla Friedrich Karl. ''Die sogenannte Ebsdorfer Platte. Das Bruchstück einer Kreuzplatte des späten Hochmittelalters?''.  In: Zeitschrift des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde Bd. 112 (2007) S. 31-49. (c. 73 kk)
 
* Azolla Friedrich Karl, Azolla Juliane. ''Ein Scheibenkreuz-Grabstein des 14. Jahrhunderts in Gießen.'' In: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins NF 70 (1985), S. 59-68 (c. 72 kk.)
 
* Azolla Friedrich Karl, Azolla Juliane. ''Ein Scheibenkreuz-Grabstein des 14. Jahrhunderts in Gießen.'' In: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins NF 70 (1985), S. 59-68 (c. 72 kk.)
Linia 160: Linia 161:
 
* [http://www.suehnekreuz.de/ Sühnekreuze]
 
* [http://www.suehnekreuz.de/ Sühnekreuze]
 
* [Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen]
 
* [Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen Literatur zu Sühnekreuzen / Steinkreuzen]
 
+
* smircikrize.euweb.cz/
  
  
 
[[Kategoria:Brudnopis]]
 
[[Kategoria:Brudnopis]]

Wersja z 22:36, 15 paź 2021

Roboty.jpg Ten artykuł jest w trakcie tworzenia i może przejściowo zawierać niepełne, niezweryfikowane lub błędne informacje.

Krzyż pokutny, pojednania. Zastruże, Osiek

Nun gilt es auf grund archivalischer Studien festzustellen, inwiweit einzelne Kruze sich mit den noch zahlreich vorhandenen Sühnurkunden in Beziehung setzen lassen.

Pisał już w 1913 r. Paul Kutzer, głuchołaski historyk, zajmujący się też kamiennymi krzyżami[1].

Krzyż pokutny, krzyż pojednania, krzyż pokutniczy, niem. Sühnekreuz, cz. smírčí kříž - to krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego zobowiązań podjętych w umowie ugodowej z rodziną zabitego. Taka jest ścisła definicja krzyża pokutnego.

Pisząc o krzyżach pokutnych na terenie Polski, zacząć niestety trzeba od stwierdzenia, iż temat jest tak zmitologizowany, przekłamany oraz zaniedbany naukowo, że próby racjonalnego podejścia do tego bardzo ciekawego zjawiska są, i pewnie długo jeszcze będą, wołaniem na puszczy. Czym zatem są krzyże pokutne i czy w ogóle istnieje takie zjawisko, skoro nawet nazwa jest według niektórych nieporozumieniem i promowana jest w zamian - krzyże pojednania?

Krzyż pokutny, czy też krzyż pojednania (nazwy te będą tu używane synonimicznie), reprezentują grupę zabytków, do których należy zaliczyć też takie obiekty, jak kapliczka pokutna oraz tzw. marter, czyli kapliczka lub płyta z przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych. Łączy je powód fundacji. Jest nim wykonanie przez zabójcę jednego ze zobowiązań, pojawiającego się nieraz w umowach ugodowych pomiędzy nim a rodziną zabitego. Takie umowy zawierane były w średniowieczu i w początkach ery nowożytnej (w XVI i reliktowo w XVII w.) Od razu trzeba zaznaczyć, że umowny (ugodowy, kompozycyjny) sposób załatwiania spraw związanych z zabójstwem był znany także w polskim prawie średniowiecznym, ale taki element ugód, jak obowiązek postawienia krzyża czy kapliczki w umowach z terenu Polski się nie pojawiał. Był to zwyczaj związany z obszarami dominacji kultury niemieckiej. Dlatego też w dzisiejszych granicach Polski temat istnieje wyłącznie na terenach zgermanizowanych znacznie już w średniowieczu, czyli głównie na Śląsku. Jest to także jedna z przyczyn wspomnianego na początku zmitologizowania i przekłamań dotyczących tych pomników prawa, gdyż dla Polaków przybyłych na te tereny po 1945 r. omawiane zabytki były nowością niemającą analogii w ich kulturze. Słowem kolokwialnym - nie czuli tematu.

Geneza

Należy tu przedstawić genezę umów ugodowych po zabójstwie i kar kompozycyjnych, czyli ugodowych. Jesteśmy przyzwyczajeni, że życie ludzkie podlega specjalnej ochronie prawa, a zatem i państwa. Pozbawienie kogoś życia w sposób ekstremalny narusza poczucie bezpieczeństwa członków społeczności, dlatego ściganie zabójstwa odbywa się z urzędu. Niezależnie od czyjejkolwiek woli organy państwa podejmują czynności zmierzające do ustalenia sprawcy i ukarania go. Inaczej było w średniowieczu. Zabójstwo było przestępstwem prywatnym.

Nazwa

Od pewnego czasu promowane jest w miejsce nazwy krzyż pokutny, określenie krzyż pojednania. Jego zwolennicy nie biorą pod uwagę funkcji krzyża. Otóż on nie miał być jakimś wymyślonym symbolem umowy pojednawczej, jej znakiem, dowodem jej zawarcia. To myślenie anachroniczne. Krzyż jest symbolem wiary i ma w tym wypadku konkretny cel. Zbawienie duszy, ale nie zabójcy lecz zabitego. To w jego intencji jest stawiany, a w związku z tym, że on zszedł ze świata nagle, więc najczęściej bez sakramentu ostatniego namaszczenia. Jego dusza pokutuje w czyśćcu. Nazwa krzyż pokutny lepiej oddaje cel w jakim krzyż był stawiany, jest więc bardziej właściwa. Nazwa krzyż pojednania odnosi się do elementów prawnych czyli z innego zakresu niż krzyż.

Ryty na kamiennych krzyżach

Pomniki ugód

  • Krzyż kamienny
  • Krzyż drewniany
  • Kapliczka kamienna
  • Kapliczka drewniana
  • Martyr, Marter
  • Kamienna płyta (z płaskorzeźbą krzyża, grupa ukrzyżowania - Wrocław[2][3], Nysa[4]
  • Przedstawienie Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem w murze (koło Bramy Lubańskiej w Lwówku Śląskim)[5][6]
  • Ołtarz (Imbramowice[7])
  • Epitafium (Imbramowice, Świdnica[7])

Umowa ugodowa

Umowa ugodowa, pojednawcza, kompozycyjna (z łac. compositio – ugoda) była spisywana pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego na mocy prawa zwyczajowego. Miała na celu zapobieżenie zemście, która miałaby negatywny skutek dla społeczności.

Krzyż pokutny czy krzyż pojednania

Zobacz również

Przypisy

  1. Paul Kutzer. Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15.
  2. Klose Samuel Benjamin. Darstellung der inneren Verhältnisse der Stadt Breslau vom Jahre 1458 bis zum 1526. Sammlung von Quellenschriften zur Geschichte Schlesiens. Scriptores Rerum Silesiacarum. Bd. 3, 1847, s 109-110.
  3. Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 33.
  4. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 84.
  5. Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923, s. 15
  6. Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 84.
  7. 7,0 7,1 Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 104.

Bibliografia

  • Adamczyk Stanisław J. Krzyże pokutne i kapliczki pojednania - przykłady zabytków średniowiecznego prawa karnego w Polsce. W: Droga do Composteli - przeszłość i teraźniejszość. Kraków: 2016, s. 163-189 (c. 12 kk)
  • Adamska Dagmara., Nocuń Przemysław. Czu troste und czu hulffe des zele. Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 2004, T. 59, Z. 2, s. 111-139.
  • Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundis hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-526. (c. 1 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Die nachmittelalterlichen Grab-Kreuzsteine des 17. Jahrhunderts in der Kirchenburg von Rohr bei Meiningen Das Kleindenkmal. 9. 1985, 2. (c. 64 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Der Grabstein des Gießener Tuchmachers Johann Conrad Wormser, 1704, an der Kapelle des Alten Friedhofs, insbesondere sein Historisches Handwerkszeichen. W: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins Ser. NF, vol. 75 (1990) p. 147-162. (c. 65 kk)
  • Azzola Friedrich Karl. Das spätmittelalterliche Steinkreuz an der Kirche von Großen-Buseck und der Grabstein des Erasmus Junghin/Junghenn, 1683-1700, vom Alten Friedhof in Giessen : zugleich ein Beitrag zum Brotlaib als historisches Handwerkszeichen der Bäcker. Das Kleindenkmal / 22.1998, 4. (c. 66 kk)
  • Azzola Friedrich Karl, Güse Ernst-Gerhard. Das spätmittelalterliche Steinkreuz in Schömberg, Kreis Calw: Das Denkmal eines Zimmermanns. - Stuttgart: 1998. (c. 67. kk)
  • Baldy K., Kledzik M. Przydrożne miejsca kultu religijnego i małe pomniki architektury w Górach Stołowych. Szczeliniec. 2001, 6, s. 169-185. (c. 2 kk)
  • Beck, Siegfried. Über Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter, Zeitschrift für schlesische Kultur. 3.Jg., 1909/10, Heft 22, s. 585-586 (c. 56 kk)
  • Behla R. Drei neuentdeckte Steinkreuze in der Niederlausitz. In: Niederlausitzer Mittheilungen. 4, 1896, s .221-222. (c. 77 kk.)
  • Blaschke Julius. Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes. Głogów: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913, s. 227-228.
  • Błaszczyk Stanisław. Pokutne pomniki kamienne województwa leszczyńskiego w świetle dawnego prawa, zwyczajów i legend. Rocznik Leszczyński. 1982, R6, s. 99-124. (c. 3 kk)
  • Bródka Sylwia, Uryasz Katarzyna. Krzyże kamienne w krajobrazie kulturowym Dolnego Śląska oraz ich znaczenie turystyczne (przykład powiatu świdnickiego). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Sosnowiec: 2013, T. 19, s. 73–87. (c. 4 kk)
  • Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian. Sztuka Śląska Opolskiego: od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 68 i 456-457.
  • Chrząszcz Johannes. Das schwarze Buch von Gleiwitz. 1 Teil, (1582-1612). Sonderdruck aus dem Gleiwitzer Jahrbuch 1927. Gleiwitz: 1927. (c. 50 kk)
  • Derus Małgorzata Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia. Bytom: 2006, s. 51-52.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Kamienne płyty z rytem krzyża. Przydrożne Pomniki Przeszłości. Świdnica: z. 9, 1989, s. 2-16.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Tzw. krzyże i kapliczki pokutne - zarys problematyki badawczej. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 68-70.
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik świdnicki. 2009, s. 7-21. (c. 5 kk)
  • Dobrzyniecki Arkadiusz. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu. Pomniki Dawnego Prawa. 2010, 11-12, s. 32-37. (c. 6 kk)
  • Dobrzyniecki Arkadiusz, Wojtucki Daniel. Epitafium za zabójstwo w śląskich ugodach kompozycyjnych. (https://zabytkiprawa.pl/epitafium-za-zabojstwo-w-slaskich-ugodach-kompozycyjnych) (c. 69 kk.)
  • Dudzińska Agnieszka. Świdnicka umowa kompozycyjna z 15 II 1517 r. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 42-50. (c. 7 kk.)
  • E. Ueber die steineren Kreuze. Schlesische Provinzialblätter. Bd. 107, 1838, s. 321-324. (c. 48 kk)
  • Frauenstädt Paul. Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte. Leipzig: 1881.
  • Gomzar Bogusław. Śląskie krzyże pokutne. Spotkania z Zabytkami. 1988, 6 (40) s. 44-45. (c. 14 kk)
  • Heinze K. T. Über die Alterthümlichkeiten der schlesischen Klöster. Idunna und Hermode, Eine Altherthumszeitung. Jg. 2, 1812, s. 96. (c. 57 kk)
  • Hellmich Max. Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien. Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67.
  • Hellmich Max. Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Zeitung. Breslau den 27. Juni 1909, 168. Jahrgang. Nr. 242. (c 8kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlicher Gerichtsbarkeit in der Grafschaft Glatz. Guda Obend! Heimatliches Jahrbuch für die Grafschaft Glatz und ihre Nachbargebiete, Jg. 9, 1919.
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen des mittelalterlichen Rechts in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstiche. Liegnitz: 1923. (c. 9 kk)
  • Hellmich Max. Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXI-XXXII. Breslau: 1931, s. 196-207 (c. 47 kk)
  • Hellmich Max. Schlesiche Strafrechtsaltertümer. Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Band XXXIII. Breslau: 1933, s. 84-100. (c. 58 kk)
  • Heś Robert. Za duszę zamordowanego. Gazeta Rycerska. 2003, nr 3, s. 43-46. (c. 10 kk)
  • Heś Robert. Kamienny krzyż w Kijowicach. Pomniki Dawnego Prawa. 2008, 1, s. 29-35. (c. 11 kk)
  • Heś Robert. Kamienne krzyże z okolic Strzelina i Oławy znakami granicznymi joannitów?. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 6, s. 24-35. (c. 76)
  • Heś Robert. Trzy kamienne pomniki dawnego prawa z okolic Świdnicy, czyli rzecz o pułapkach interpretacyjnych czyhających na badaczy. Rocznik Świdnicki, 2009, T 3, s. 32-41. (c 13. kk)
  • Hoffmann Felix. Steinkreuze im Wald und am Wege. Die Steinernen Kreuze im Altkreise Sagan. Sagan, 1937.
  • Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej we wsi Pszenno. Red. Kaszuba E. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2009. (c. 16 kk)
  • Jaworski Krzysztof. Wczesne średniowiecze. W: Archeologia Górny Śląsk. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2013, s. 165-192. (c. 15 kk)
  • Kar system w dawnym prawie polskim. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Klementowski Marian Lech. O pojednaniu w zabójstwie w środkowoeuropejskich państwach w średniowieczu. Rejent. 1996, 7-8, s. 104-128. (c. 17 kk)
  • Klose M. Zum Artikel Sühnekreuze in Nr. 12 des Wanderers, Jg. 18. Der Wanderer im Riesengebirge. Jg. 19, Nr. 5, 10.05.1899, s. 77. (c. 43 kk)
  • Komarnicki Zbigniew. Krzyże pokutne. Opolski Informator Konserwatorski. Opole: 1991, s. 232-240. (c. 59 kk)
  • Komoniecki Andrzej. Chronografia albo dziejopis żywiecki Wyd. przez Stanisława Grodziskiego i Irenę Dwornicką. Żywiec: Towarzystwo Ziemi Żywieckiej, 1987. (c. 18 kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne kapliczki słupowe. Wrocław: 2017. (c. 62a i 62b kk)
  • Komorowski Witold. Kamienne krzyże i kapliczki na Dolnym Śląsku. Polkowice: Wydawnictwo Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki, 2014. (c. 19 kk)
  • Korn G. Mordsühne des 16. Jahrhunderts. Schlesische Provinzialblätter. Neue Folge. 2 Bd., 1863, s. 583-586. (c. 44 kk)
  • Kubicki Rafał. Seelbad (balnea animarum) – uwagi na temat praktyki stosowania pobożnej fundacji w Prusach Krzyżackich i Prusach Królewskich do początku XVI wieku. Zapiski Historyczne. Poświęcone Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich. 2015, 80, 1, s. 7-20. (c 53 kk)
  • Kuriański Mieczysław. Z historii krzyży kamiennych ze szczególnym uwzględnieniem krzyży pokutnych: dolnośląskie paradygmaty. Seculum Christianum. 2009, T. 16, nr 1, s. 75-89. (c. 20 kk.)
  • Kutrzeba Stanisław. Dawne polskie prawo sądowe w zarysie. Lwów-Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1921. (c. 54 kk)
  • Kutzer Paul. Mordsühne im Mittelalter. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins 1908. 1909, s. 37-44. (c. 46 kk)
  • Kutzer Paul. Alte Steinkreuze in Schlesien. Schlesische Heimat-Blätter: Zeitschrift für schlesische Kultur. 3. Jg., 1909/10. s. 409-413 i 446-450. (c. 21 kk)
  • Kutzer Paul. Steinkreuze in Schlesien. Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Bd 7, H1, 1913, s. 9-15. (c. 49 kk)
  • Lechowicz Zbigniew. Archeologiczny przyczynek do problematyki tzw. krzyży pokutnych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica. 1983, nr 4, s. 131-138. (c. 22 k)
  • Lehmann Rudolf. Steinkreuze und Wüstungen in Niederlausitz In: Aus der Vergangenheit der Niederlausitz: Vorträge und Aufsätze. Cottbus: 1925, s. 240-269.
  • Lorenc Marek & Nocuń Przemysław. Prawo wykute w kamieniu. Wiedza i Życie. 2011, 1. (c. 24 kk)
  • Łachowski Paweł. Krzyże i kapliczki pokutne. W: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej z 16. Głogów: Towarzystwo Miłośników Głogowa, 1994. (c. 23 kk)
  • Łuczyński Romuald. Kilka uwag o krzyżach pokutnych i pamiątkowych. Karkonosze: Kultura i Turystyka. 1996, 1 (207), s. 5. ( c. 25 kk)
  • Łysiak Wojciech. Zaklinanie śmierci: śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Eco, 2000.
  • Łysiak Wojciech. Nieistniejący pomnik mordercy w Strachominie. Koszalińskie Zeszyty Muzealne. 2001, T. 23, s. 55-64. (c. 26 kk)
  • Maciejewska Beata. Krzyże pokutne. W: Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006.
  • Maisel Witold. Krzyże pokutne. W: Archeologia prawna Polski. Warszawa-Poznań: PWN, 1982, s. 164-166.
  • Maisel Witold. Krzyż pokutny. W: Archeologia prawna Europy. Warszawa-Poznań: PWN, 1989, s. 182.
  • Małecki Marian. Krzyże pokutne na ziemi wodzisławskiej i pszczyńskiej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. (c. 27 kk)
  • Manikowska Halina. Koszty pielgrzymki Piotra Rindfleischa, kupca wrocławskiego, do Ziemi Świętej w 1496 r. W: Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej. Wrocław-Praha: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Archeologicky Ustav AVC R, 2003, s. 265-269.
  • Milka Józef. Kamienne pomniki średniowiecznego prawa. Wrocław: Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1979. (c. 28 kk)
  • Nawrocka, Agnieszka. Kamienne krzyże - pomniki dawnego prawa. Świdnica: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu Filia w Świdnicy, 2015. (c. 28 kk)
  • Nocuń Przemysław. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej. Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: 2004, s. 25-40. (c. 28 kk)
  • Paternoga Marcin. Rutka Honorata. Badania archeologiczne przy kamiennych krzyżach na przykładzie obiektów w Pszennie i Modliszowie w gminie Świdnica. Rocznik Świdnicki. 2009, T. 37 s. 22-31. (c. 30 kk)
  • Paternoga Marcin, Wojtucki Daniel. Prace konserwatorskie krzyży kamiennych w okolicach Wrocławia przeprowadzone w latach 1999-2001. Pomniki Dawnego Prawa. 2009 czerwiec, z.6, s.54-73.
  • Pawiński Adolf. O pojednaniu w zabójstwie według dawnego prawa polskiego. Warszawa: 1884. (c. 55 k)
  • Piwek Waldemar. Fundacje pokutne w Wielkopolsce w XIII-XV wieku. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski. 2009, 4, s. 7-45 (c. 41 kk) polskie prawo
  • Pokuta kościelna, pokora. W: Mała encyklopedia prawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Přikryl František. Denkmale der Heiligen Konstantin (Cyrill) und Method in Europa. Wien: Heinrich Kirsch, 1920.
  • Radecki Aleksander. Krzyże pokutne. W: Aspekt pasyjny pobożności ludowej na przykładzie dawnych i współczesnych kalwarii w archidiecezji wrocławskiej i diecezji świdnickiej. Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (rozprawa doktorska), 2006, s. 193-194. (c. 31 kk)
  • Radig Konrad. Die Mordsühnekreuze des Grottkauer Kreises. Heimatkalender des Kreises Grottkau 1936. Oppeln: 1935, s. 93-99. (c. 45)
  • Stojer Joanna. Narzędzia zbrodni na krzyżach pokutnych. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii. 2007, LVII, s. 326-330. (c. 32 kk)
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne ziemi świdnickiej. Świdnica: Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej, 1987.
  • Scheer Andrzej. Krzyże pokutne. Na Szlaku. 2007, Rok XXI, Nr 1(198). (c. 33 kk)
  • Scheer Andrzej, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. Świdnica, 1987. Rec. Hanulanka Danuta. Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2009, 5, s. 60-69. (c. 75 kk.)
  • Steller Walther. Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien. W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934.
  • Szczęsny Krzysztof. Średniowieczne krzyże pokutne i komemoratywne na Górnym Śląsku. W: O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Katowice: 1993, s. 61-76.
  • Szlak kamiennych zabytków dawnego prawa w województwie lubuskim czyli śladami zbrodni i pokuty. (c. 34 kk)
  • Szlakiem krzyży pokutnych po powiecie legnickim (c. 68 kk)
  • Świerczek Józef. Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 1990-91, XXIII/XXIV, s. 277-284.(c. 35 kk.)
  • Über die steineren Kreuz. Schlesische Provinzialblätter. BD. 107, 1838, s. 321-324. (c. 51 kk.)
  • Warylewski Jarosław. Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej. Studia Gdańskie. 2016 Tom XXXVIIII, s. 149-160 (c. 36 kk).
  • Wojecki Mieczysław i in. Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa. Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr. Zielona Góra: Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna "Lotur". (c. 37 kk)
  • Woikowsy-Biedau E., Kutzer P. Steinkreuze in Oberschlesischen. Oberschlesische Heimat : Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins. 1909, Bd 5. s. 19-31, 139-143. (c. 63 kk)
  • Wojtucki Daniel. Jak kapliczka została pręgierzem". Sudety nr 9/102, wrzesień 2009, s. 22-23. (c. 61)
  • Wojtucki Daniel. Pamiątkowe krzyże w Batorowie i Międzylesiu na ziemi kłodzkiej. Pomniki Dawnego Prawa. 2016, 33, s. 46-53. (c. 38 kk)
  • Wojtucki Daniel. Ugoda kompozycyjna z Głogówka z roku 1599. Ziemia Prudnicka Rocznik 2004. Prudnik: Spółka Wydawnicza "Aneks", 2004, s. 18-24.
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Pomniki dawnego prawa na pograniczu polsko-czeskim. Wrocław: 2007. (c. 39 kk)
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017.
  • Wojtucki Daniel. Zobniów Stanisław. Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: 2017. Rec. Klemenski Marcin. Folia Historica Cracoviensia. Tom 25, Nr 2 (2019), s. 177-179. (c. 60 kk.)
  • Wrzesiński Szymon. Lwóweckie zabytki pokutne. Gościniec Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. 2006, 1 (22), s. 153-154. (c. 40 kk)
  • Wrzesiński, Szymon. Pomniki bólu i śmierci. Zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2009.

Niemcy

  • Azolla Friedrich Karl. Das Hafnerkreuz in der Waldabteilung Steinenkreuz bei Neuenbürg im Enzkreis. Bd. 14 (1989): Fundberichte aus Baden-Württemberg. (c. 71 kk)
  • Azolla Friedrich Karl. Der Stein mit einem angeblich frühmittelalterlichenTau-Kreuz von der Basilika in Lorch. Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines. Linz: 1989, s. 95-112. (c. 74)
  • Azolla Friedrich Karl. Die sogenannte Ebsdorfer Platte. Das Bruchstück einer Kreuzplatte des späten Hochmittelalters?. In: Zeitschrift des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde Bd. 112 (2007) S. 31-49. (c. 73 kk)
  • Azolla Friedrich Karl, Azolla Juliane. Ein Scheibenkreuz-Grabstein des 14. Jahrhunderts in Gießen. In: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins NF 70 (1985), S. 59-68 (c. 72 kk.)
  • Störzner Frank. Steinkreuze in Thüringen : Katalog der Bezirke Gera und Suhl. Wiemar: 1988. (c. 70 kk)