Nowa Wieś Kącka - krzyże kamienne
Nowa Wieś Kącka (niem. Neudorf bei Kanth) gmina Kąty Wrocławskie, powiat wrocławski.
Historycznie z wsią związane są trzy znane kamienne średniowieczne krzyże. O jednym wspomina Hans Lutsch w wydanym w 1889 r. spisie zabytków rejencji wrocławskiej podając, że kamienny krzyż znajduje się przed wsią od strony Kątów Wrocławskich[1]. Badacz zabytków dawnego prawa na Dolnym Śląsku Max Hellmich w swoim zestawieniu z 1923 r. wymienia w Neudorf kreis Neumarkt (Nowa Wieś powiat średzki) trzy krzyże. 1. przy wjeździe do wsi od wschodu, 2. przy mostku nad rowem drogi Kąty Wrocławskie - Kilianów, 3. zaginiony już w jego czasach, który miał stać przy drodze do Kątów [2]. Autor zamieszcza również rysunki dwóch zachowanych krzyży (tablica 3 rys. 11 i 12). Dokładnie takie same informacje, nie wspominając jednak o zaginionym krzyżu, podaje nauczyciel gimnazjum ze Środy Śląskiej Zmarzly w artykule w kalendarzu powiatowym na rok 1931[3] oraz Kurt Degen w zestawieniu zabytków powiatu wrocławskiego (w 1932 r. zmieniły się granice powiatów i Kąty z okolicami znalazły się w powiecie wrocławskim) opartym na inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937, z tym że podaje też informację o zaginionym krzyżu[4]. Krzyż opisany w tych trzech publikacjach jako stojący przy drodze Kąty Wrocławskie - Kilianów znajduje się poza, nawet bardzo szeroko rozumianym, obrębem wsi i jego lokalizacja podawana jest najczęściej jako Kilianów, a w rzeczywistości znajduje się on na terenie administracyjnym miasta Kąty Wrocławskie.
Zachowany krzyż
Krzyż jest mocno uszkodzony. Jedno z bocznych ramion (lewe?) zachowane w stanie szczątkowym. Trudno określić pierwotną wysokość krzyża. Już według pomiaru podanego przez Maxa Hellmicha (1923) długość zachowanych ramion bocznych i pionowych była praktycznie równa. Aktualnie (2012) krzyż jest niższy o 11 cm (nie wiadomo na ile jest zagłębiony) i węższy o 6 cm. Z układu ramion można zaryzykować twierdzenie, że był to krzyż w formie łacińskiej. Od 2005 r. do 2012 r. krzyż przechylił się mocno do przodu i w kierunku lepiej zachowanego bocznego ramienia. Wymaga ponownego ustawienia. Jak przy większości tego typu krzyży znajduje się upraszczająca temat kamiennych krzyży i w gruncie rzeczy często dezinformująca tabliczka z informacją, że jest to krzyż pokutny. Za Katalogiem Zabytków Sztuki w Polsce można stwierdzić, że jest to średniowieczny krzyż kamienny[5]. Przyczyna ustawienia krzyża jest nieznana.
Położenie
Krzyż stoi na początku wsi od strony Kąt Wrocławskich, po lewej stronie głównej drogi przy skrzyżowaniu z gruntową drogą do Kilianowa (za skrzyżowaniem). Po drugiej stronie drogi do Kilianowa znajduje się pomnik mieszkańców poległych w I wojnie światowej. Z informacji zawartych w opracowaniach Maxa Hellmicha, Zmarzlego i Kurta Degena wynika, że w okresie międzywojennym znajdował się w tym samym miejscu[2][3][4].
Współrzędne - N: 51° 1' 22" E: 16° 44' 11", lokalizacja na mapie
Dane
Nr | Materiał | Forma | Inskrypcja | Wiek | |
---|---|---|---|---|---|
granitowy | łaciński | nie ma | in situ? | średniowiecze |
Wymiary (cm) | Wysokość | Szerokość | Grubość |
---|---|---|---|
1923[2] | 86 | 85 | 25 |
1936/1937[4] | 79 | 85 | |
2012[6] | 75 | 79 | 25 |
Zaginiony krzyż
Według informacji zawartych w książkach Maxa Hellmicha i Kurta Degena przy drodze ze wsi do Kątów Wrocławskich znajdował się, zaginiony już w ich czasach krzyż kamienny[2][4]. Żaden z autorów nie podaje bliższych informacji ani o lokalizacji ani o czasie jego zaginięcia.
Trudno określić, o którym z krzyży pisze Hans Lutsch[1]. Zachowany do dziś krzyż opisany jako nr 1 przez Hellmicha i Degena znajduje się według ich opisu na wyjeździe ze wsi w kierunku wschodnim. Jest to kierunek na Kąty Wrocławskie. Opis Lutscha pasuje więc właściwie i do tego krzyża i do opisanego w dwóch późniejszych publikacjach jako zaginiony, krzyża mającego znajdować się przy drodze do Kąt. Poza tym spis zabytków Lutscha z 1889 r. jest co do kamiennych krzyży bardzo niepełny. Informacja o krzyżu w Nowej Wsi nie pozwala na żadne wnioskowanie co do tego czy zaginiony krzyż w czasie sporządzania spisu wydanego w 1889 r. jeszcze istniał gdyż odnosi się albo do niego albo do zachowanego krzyża opisanego wyżej.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 475
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtsstische, Liegnitz 1923, s. 29(28)
- ↑ 3,0 3,1 Dr Zmarzly, Steinkreuze im Kreise Neumarkt Kreiskalender für den Kreis Neumarkt 1931
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965 s. 194
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 72
- ↑ Pomiar własny
Bibliografia
- Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 475, cytat: Steinkreuz vor dem Dorfe in Richtung auf Canth
- Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien: Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstische, Liegnitz 1923, s. 29(28), cytat: 1. am östlichen Dorfeingange - 86:85:25, 2. Steg über den Straßengraben Kanth-Landau - 189:47:18, 3. verschwunden; am Wege nach Kanth
- Dr Zmarzly, Steinkreuze im Kreise Neumarkt Kreiskalender für den Kreis Neumarkt 1931, cytat: 18 und 19) in Neudorf am östlichen Dorfausgang und am Steg über den Straßengraben Kanth–Landau.
- Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965 s. 194, cytat: 1. Sühnekreuz. Am östl. Dorfeingang, an der Hauptstraße. H 0,79 m, B 0,85 m. Granit. Der eine Kreuzarm beschädikt. 2. Sühnekreuz. Am Steg über den Straßengraben Kanth-Landau. H 1,89 m, B 0,47 m. Granit. 3. Ein weiteres, jetzt verschwundenes Sühnekreuz stand am Wege nach Kanth. (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
- Józef Milka, Kamienne pomniki średniowiecznego prawa, Wrocław 1979 (w zestawieniu)
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 72 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)