Nowa Wieś Kącka - krzyże kamienne

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
fot. 2012
Rys. M. Hellmich 1923, tab. 3(11)
fot. 2005
fot. 2012

Nowa Wieś Kącka (niem. Neudorf bei Kanth) gmina Kąty Wrocławskie, powiat wrocławski.

Historycznie z wsią związane są trzy znane kamienne średniowieczne krzyże. O jednym wspomina Hans Lutsch w wydanym w 1889 r. spisie zabytków rejencji wrocławskiej podając, że kamienny krzyż znajduje się przed wsią od strony Kątów Wrocławskich[1]. Badacz zabytków dawnego prawa na Dolnym Śląsku Max Hellmich w swoim zestawieniu z 1923 r. wymienia w Neudorf kreis Neumarkt (Nowa Wieś powiat średzki) trzy krzyże. 1. przy wjeździe do wsi od wschodu, 2. przy mostku nad rowem drogi Kąty Wrocławskie - Kilianów, 3. zaginiony już w jego czasach, który miał stać przy drodze do Kątów [2]. Autor zamieszcza również rysunki dwóch zachowanych krzyży (tablica 3 rys. 11 i 12). Dokładnie takie same informacje, nie wspominając jednak o zaginionym krzyżu, podaje nauczyciel gimnazjum ze Środy Śląskiej Zmarzly w artykule w kalendarzu powiatowym na rok 1931[3] oraz Kurt Degen w zestawieniu zabytków powiatu wrocławskiego (w 1932 r. zmieniły się granice powiatów i Kąty z okolicami znalazły się w powiecie wrocławskim) opartym na inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937, z tym że podaje też informację o zaginionym krzyżu[4]. Krzyż opisany w tych trzech publikacjach jako stojący przy drodze Kąty Wrocławskie - Kilianów znajduje się poza, nawet bardzo szeroko rozumianym, obrębem wsi i jego lokalizacja podawana jest najczęściej jako Kilianów, a w rzeczywistości znajduje się on na terenie administracyjnym miasta Kąty Wrocławskie.

Zachowany krzyż

Krzyż jest mocno uszkodzony. Jedno z bocznych ramion (lewe?) zachowane w stanie szczątkowym. Trudno określić pierwotną wysokość krzyża. Już według pomiaru podanego przez Maxa Hellmicha (1923) długość zachowanych ramion bocznych i pionowych była praktycznie równa. Aktualnie (2012) krzyż jest niższy o 11 cm (nie wiadomo na ile jest zagłębiony) i węższy o 6 cm. Z układu ramion można zaryzykować twierdzenie, że był to krzyż w formie łacińskiej. Od 2005 r. do 2012 r. krzyż przechylił się mocno do przodu i w kierunku lepiej zachowanego bocznego ramienia. Wymaga ponownego ustawienia. Jak przy większości tego typu krzyży znajduje się upraszczająca temat kamiennych krzyży i w gruncie rzeczy często dezinformująca tabliczka z informacją, że jest to krzyż pokutny. Za Katalogiem Zabytków Sztuki w Polsce można stwierdzić, że jest to średniowieczny krzyż kamienny[5]. Przyczyna ustawienia krzyża jest nieznana.

Położenie

Krzyż stoi na początku wsi od strony Kąt Wrocławskich, po lewej stronie głównej drogi przy skrzyżowaniu z gruntową drogą do Kilianowa (za skrzyżowaniem). Po drugiej stronie drogi do Kilianowa znajduje się pomnik mieszkańców poległych w I wojnie światowej. Z informacji zawartych w opracowaniach Maxa Hellmicha, Zmarzlego i Kurta Degena wynika, że w okresie międzywojennym znajdował się w tym samym miejscu[2][3][4].

Współrzędne - N: 51° 1' 22" E: 16° 44' 11", lokalizacja na mapie

Dane

Nr Materiał Forma Inskrypcja Wiek
granitowy łaciński nie ma in situ? średniowiecze
Wymiary (cm) Wysokość Szerokość Grubość
1923[2] 86 85 25
1936/1937[4] 79 85
2012[6] 75 79 25

Zaginiony krzyż

Według informacji zawartych w książkach Maxa Hellmicha i Kurta Degena przy drodze ze wsi do Kątów Wrocławskich znajdował się, zaginiony już w ich czasach krzyż kamienny[2][4]. Żaden z autorów nie podaje bliższych informacji ani o lokalizacji ani o czasie jego zaginięcia.

Trudno określić, o którym z krzyży pisze Hans Lutsch[1]. Zachowany do dziś krzyż opisany jako nr 1 przez Hellmicha i Degena znajduje się według ich opisu na wyjeździe ze wsi w kierunku wschodnim. Jest to kierunek na Kąty Wrocławskie. Opis Lutscha pasuje więc właściwie i do tego krzyża i do opisanego w dwóch późniejszych publikacjach jako zaginiony, krzyża mającego znajdować się przy drodze do Kąt. Poza tym spis zabytków Lutscha z 1889 r. jest co do kamiennych krzyży bardzo niepełny. Informacja o krzyżu w Nowej Wsi nie pozwala na żadne wnioskowanie co do tego czy zaginiony krzyż w czasie sporządzania spisu wydanego w 1889 r. jeszcze istniał gdyż odnosi się albo do niego albo do zachowanego krzyża opisanego wyżej.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 475
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtsstische, Liegnitz 1923, s. 29(28)
  3. 3,0 3,1 Dr Zmarzly, Steinkreuze im Kreise Neumarkt Kreiskalender für den Kreis Neumarkt 1931
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965 s. 194
  5. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 72
  6. Pomiar własny

Bibliografia

  • Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889, s. 475, cytat: Steinkreuz vor dem Dorfe in Richtung auf Canth
  • Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien: Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstische, Liegnitz 1923, s. 29(28), cytat: 1. am östlichen Dorfeingange - 86:85:25, 2. Steg über den Straßengraben Kanth-Landau - 189:47:18, 3. verschwunden; am Wege nach Kanth
  • Dr Zmarzly, Steinkreuze im Kreise Neumarkt Kreiskalender für den Kreis Neumarkt 1931, cytat: 18 und 19) in Neudorf am östlichen Dorfausgang und am Steg über den Straßengraben Kanth–Landau.
  • Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt, Weidlich, 1965 s. 194, cytat: 1. Sühnekreuz. Am östl. Dorfeingang, an der Hauptstraße. H 0,79 m, B 0,85 m. Granit. Der eine Kreuzarm beschädikt. 2. Sühnekreuz. Am Steg über den Straßengraben Kanth-Landau. H 1,89 m, B 0,47 m. Granit. 3. Ein weiteres, jetzt verschwundenes Sühnekreuz stand am Wege nach Kanth. (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
  • Józef Milka, Kamienne pomniki średniowiecznego prawa, Wrocław 1979 (w zestawieniu)
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 72 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980)