Płyta nagrobna z rytem miecza w Strzelinie

Z almanach wrocławski
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Granitowa średniowieczna płyta nagrobna z rytem miecza służy jako jedna z płyt chodnikowych na posesji przy ul. Staromiejskiej 34 w Strzelinie. Pochodzi prawdopodobnie z pobliskiego kościoła pw. Matki Chrystusa i św. Jana Ewangelisty, którego początki sięgają końca XIII w. W 1548 r. świątynię przejęli protestanci, a w 1749 r. została przekazana braciom czeskim z Gęsińca. Formalnie należała do nich do 1982 r., chociaż w 1945 r. została zniszczona i popadała w ruinę. Przejęta przez rzymskich katolików w 1982 r. i w latach 1983-1987 odbudowana.

Budynek, przy którym znajduje się płyta, był pastorówką (plebanią) braci czeskich. Obecnie to "cywilny" dom mieszkalny. Płyta jest przycięta dla dopasowania do pozostałych płyt chodnika. Aktualne wymiary 80x49 cm. Plebanię zbudowano z czerwonej cegły w latach 1883-1884. Na początku XX w. ogrodzono posesję. Z tego okresu pochodzi brama wjazdowa. Być może wówczas ułożono też chodnik, w którym znalazła się średniowieczna płyta nagrobna.

Trudno jest określić jej dokładny wiek, dlatego datuje się ją dosyć szerokim zakresem, podobnie jak znane płyty z rytem miecza z ziemi sandomierskiej, na okres między połową XII wieku a końcem XIII, ewentualnie początkiem XIV[1]. Romańskie i wczesnogotyckie płyty nagrobne z przedstawieniami miecza uważane są za nagrobki rycerzy[1][2]. Miecz oznaczał przynależność zmarłego do stanu rycerskiego[3][4]. Był w średniowieczu najważniejszym atrybutem rycerza. Nierozłączny związek wojownika i jego miecza przekraczał próg doczesnego życia, dlatego zmarłych rycerzy wyposażano w miecz lub umieszczano jego wizerunek na nagrobnych płytach. Miecz miał przypominać zmarłego człowieka, a jednocześnie podobieństwo do krzyża czyniło go sacrum.

Marek Florek stawia hipotezę, że strzelińska płyta, podobnie jak dokładniej omówione przez niego obiekty z księstwa sandomierskiego, może być nagrobkiem uczestnika wypraw krzyżowych, np. tzw. pruskich krucjat[1] polskich książąt w XIII w. Zaangażowany był w nie także książę Śląska Henryk I Brodaty. W 1218 w zbrojnej wyprawie do Prus brał udział siostrzeniec Henryka Brodatego, czeski książę Dypold III Borzywoj, stojący na czele wojska śląskiego i czeskiego. W latach 1222-1223 wraz z Władysławem Odonicem (książę wielkopolski), Konradem I (książę mazowiecki), Mściwojem I (książę gdański), Leszkiem Białym (książę krakowski) Henryk Brodaty zorganizował dwie wyprawy na Prusów. Być może płyta chodnikowa w Strzelinie to nagrobek uczestnika którejś lub którychś z tych krucjat. Zawężałoby to jej datowanie do od trzeciego dziesięciolecia XIII w. do II poł. tegoż wieku. Należy jednak przyznać, że jest to hipoteza mocno spekulatywna i tym samym nie może pretendować do dużego prawdopodobieństwa.

W Pełcznicy w pow. wrocławskim można zobaczyć granitowy prostopadłościenny blok z rytem miecza.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 Florek Marek. Średniowieczne płyty nagrobne z rytem miecza w ziemi sandomierskiej. Acta Militaria Mediaevalia IX Kraków – Rzeszów – Sanok 2013, s. 39-61.
  2. Ławrynowicz Olgierd. Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich. Acta Archaeologica Lodziensia, 2005, nr 51, 7-177.
  3. Kalinowski Lech. Płyta nagrobkowa Jana z Czerniny w Rydzynie. „Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Historii Sztuki", I, 1962, s. 379-413.
  4. Jurkowlaniec Tadeusz. Nagrobki przedromańskie i romańskie w Polsce. Rocznik Historii Sztuki, Tom 12 (1981) s. 15-41.