Statua Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem na ul. Katedralnej we Wrocławiu

Z almanach wrocławski
Wersja z dnia 15:04, 25 sty 2021 autorstwa Anna Kowalczewska (dyskusja | edycje)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Matka Boska przed katedrą na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu
1. Matka Boska, Ostrów Tumski we Wrocławiu (fot. 2013)
Figura Matki Bożej przed katedrą we Wrocławiu
2. Figura Matki Bożej przed katedrą we Wrocławiu (fot. 2014)
Figura Matki Bożej przed katedrą na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu
3. Figura Matki Bożej przed katedrą we Wrocławiu (fot. 2013)
Matka Boska we Wrocławiu
4. Statua przed katedrą ok. 1740

Statua Najświętszej Dziewicy Bogarodzicy została ustawiona przed katedrą na Ostrowie Tumskim w 1694 r.

Jest to najstarszy zachowany pomnik wrocławski. Zastąpił on inną figurę Matki Boskiej, stojącą przed katedrą od 1638 r.[1]. Widocznie kapituła wrocławska uznała, że dotychczasowa figura nie jest dosyć reprezentacyjna dla miejsca lub też wizerunkowo nie odzwierciedla wystarczająco programu potrydenckiego w sztuce, mającej oddziaływać na wiernych i odstępców nie tylko okazałością, ale również symboliką religijną, zwłaszcza w zakresie punktów spornych z protestantami.

Już pomnik z 1638 r. łączony jest z pojawieniem się w tym roku jezuitów we Wrocławiu[2]. Niezbyt oczekiwani przez protestancką radę miejską przybysze, zaproszeni do swego klasztoru przez Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą [3], pojawili się potajemnie. Pomimo kilkukrotnych prób ich usunięcia pozostali i wpłynęli na obraz miasta. Oprócz działania stricte duszpasterskiego jezuici byli propagatorami baroku, który do niedawna synonimicznie był nazywany "sztuką jezuicką". Jedną z kwestii drażliwych pomiędzy wyznaniami był status Matki Boskiej. Protestanci uznawali ją za wzór chrześcijanki, odrzucając jej katolickie wywyższenie spośród śmiertelników poprzez uznanie jej niepokalanego poczęcia, czyli niepodlegania grzechowi pierworodnemu. Stąd wizerunki Maryi Niepokalanie Poczętej (Maria Immaculata), Zwyciężczyni Grzechu depczącej go pod postacią węża, nadawały się wybitnie do zaznaczania katolickiej obecności oraz propagowania wyznania. Umieszczane na zewnątrz kościołów i placach publicznych miały za zadanie głosić dziewiczość i niepokalaność Maryi wiernym, ale zwłaszcza kwestionującym te cechy Matki Boskiej protestantom. W katolickiej monarchii habsburskiej, której część krajów uległa silnym wpływom reformacji, zaroiło się, w znacznej mierze dzięki jezuitom, od figur maryjnych, bardzo często w postaci tzw. kolumn maryjnych.

Typowa kolumna maryjna pojawiła się we Wrocławiu w 1698 r. przed kościołem klasztornym Norbertanów (dziś katedra greckokatolicka na pl. Nankiera). Pomnik sprzed katedry należy do figur na cokołach. W przeciwieństwie do charakterystycznych dla Śląska masywnych, bogato zdobionych cokołów, które w mieście reprezentują postumenty pod statuą Matki Boskiej z Dzieciątkiem przed kościołem św. Maurycego, statuą Matki Boskiej i św. Jana Nepomucena w Leśnicy czy pomnikami św. Jana Nepomucena (przed kościołem św. Macieja, na Ostrowie Tumskim), cokół figury pod katedrą jest wysmukły i zwęża się mocno ku górze. Proporcje pomnika dobrane są do tła, czyli bogato zdobionego zachodniego portyku katedry, tak aby nie był on przesłonięty. W swoim katalogu wrocławskich zabytków Hans Lutsch przypisał autorstwo dzieła Johannowi Georgowi Urbanskyemu[4]. Teza ta została jednak łatwo obalona, gdyż czeski rzeźbiarz, działający długi czas we Wrocławiu, rozpoczynał wtedy dopiero terminowanie w Pradze u Johanna Brokoffa. Autor pozostaje nieznany. Możliwe, że dzieło, wolne od charakterystycznych dla późniejszych zabytków śląskich wpływów szkoły praskiej, zamówione zostało przez kapitułę u artysty wykształconego bezpośrednio na włoskich wzorach.

Na trzystopniowej prostopadłościennej podstawie stoi dwuczęściowy cokół na planie kwadratu ze spłaszczonymi rogami, dającymi osiem płaszczyzn. Dolna część cokołu, prosta, bez ozdób, zakończona oszczędnie profilowanym gzymsem. Górna część łukowato wyszczuplona do góry. W płycinie na jej przedniej ścianie inskrypcja fundacyjna z datą 1794:

Beatis
simae
Virgini
deipare
haec
statua
erigeba
tur
MDCLXXXXIV

Płyciny pozostałych pól zdobione są płaskorzeźbionym rzymskim ornamentem kwiatowym. Zakończenie wyraźniejszym profilowanym gzymsem.
Lewa stopa Madonny opiera się na kuli ziemskiej, depcząc oplatającego ją węża. Na uniesionym w ten sposób kolanie siedzi dziecko obejmowane obiema rękoma z pochyloną w prawo głową, wtulającą się w płaszcz matki. Nagi Jezus w przepasce i z aureolą udziela prawą ręką błogosławieństwa. Na głowie Maryja ma aureolę z siedmiu gwiazd. Jej mocno drapowana szata oraz udane plastyczne przedstawienie postaci w dynamicznej pozie nadają interesującej i dobrej artystycznie kompozycji lekkości. Wykuty z piaskowca pomnik otoczony jest takoż piaskowcową balaskową balustradą.

W 1729 r. pomnik stał się elementem imponującej dekoracji fasady katedry (fot. 5) związanej z uroczystościami po kanonizacji św. Jana Nepomucena (19 marca tegoż roku), które odbyły się w dzień jego wspomnienia czyli 16 maja. Czeski męczennik był, tak jak Immaculata, głównym symbolem używanym w "sztuce jezuickiej" (baroku) na wolno stojących monumentach sakralnych w celu przedstawienia podstawowych dogmatów kontrreformacyjnych - Niepokalane Poczęcie Maryi, spowiedź - kwestionowanych przez protestantów.

Podczas działań wojennych w 1945 r. posąg uległ uszkodzeniom. Odrestaurowano go w 1953 r., uzupełniając ubytki i przywracając oderwane fragmenty. Zniszczona głowa Maryi została zrekonstruowana przez krakowską rzeźbiarkę Jadwigę Horodyską[2](fot. 11). Wtedy też pod łacińską inskrypcją, w dolnej części cokołu, dodana została po polsku krótka modlitwa: "Królowo Pokoju, módl się za nami". Kolejna większa restauracja miała miejsce w 1992 r. W listopadzie 2009 r. rzeźbie Madonny odpadła głowa. Podejrzewano, że stało się to za sprawą pracowników operujących dźwigiem przy remoncie dachu w pobliskim budynku. Ostatecznie ustalono, że głowa odpadła sama, a oderwanie nastąpiło w miejscu dosztukowania jej po rekonstrukcji w latach 50. XX w. Na szczęście pomimo upadku z niemałej wysokości głowa nie rozbiła się i mogła zostać przywrócona rzeźbie na 8 grudnia (uroczystości Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny). Przy okazji na swoim miejscu umieszczono również aureolę Jezusa, która odpadła wcześniej.

Przypisy

  1. Walter Nickel, Die öffentlichen Denkmäler und Brunnen Breslaus, Breslau 1938, s. 18
  2. 2,0 2,1 Zygmunt Antkowiak, Pomniki Wrocławia, Wrocław 1985, ss. 17-19
  3. Zdzisław Lec, Początki i rozwój Towarzystwa Jezusowego we Wrocławiu w latach 1638-1648 [w:] Wrocławski Przegląd Teologiczny 1 (1993), nr 2, s. 75-82
  4. Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Breslau 1886, ss. 127-128

Bibliografia

  • Hans Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Breslau 1886, ss. 127-128
  • Lydia Baruchsen, Die schlesische Mariensäule : Ursprung, Wesen und Beziehungen zu Verwandten Denkmalgruppen, Breslau 1931, ss. 117-118
  • Walter Nickel, Die öffentlichen Denkmäler und Brunnen Breslaus, Breslau 1938, s. 18
  • Zygmunt Antkowiak, Pomniki Wrocławia, Wrocław 1985, ss. 17-19
  • Arkadiusz Dobrzyniecki Pomnik Matki Boskiej z Dzieciątkiem przed archikatedrą św. Jana Chrzciciela, ul. Katedralna [w:] Atlas architektury Wrocławia tom II, Wrocław 1998, s. 207
  • Arkadiusz Dobrzyniecki, Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem [w:] Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2006, s. 196
Publikacja - 2014 r.
Aktualizacja - 2014 r.