Kamienna kapliczka słupowa w Tyńcu Małym koło Wrocławia: Różnice pomiędzy wersjami
m (dr.) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
<div style="float: right;">{{MKK}}</div> | <div style="float: right;">{{MKK}}</div> | ||
[[Plik:Tyniec Mały kapliczka.jpg|alt=Kapliczka pokutna, Tyniec Mały|thumb|400px|1. Kapliczka monolitowa w Tyńcu Małym]] | [[Plik:Tyniec Mały kapliczka.jpg|alt=Kapliczka pokutna, Tyniec Mały|thumb|400px|1. Kapliczka monolitowa w Tyńcu Małym]] | ||
| − | '''Tyniec Mały''' (niem. ''Tinz bei Domslau'', ''Klein Tinz'') gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka<ref name="Degen">Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau.'' Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).</ref> '''kapliczka słupowa''' datowana przez ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' na XV-XVI w.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).</ref> Wcześniej stała pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła<ref name="Degen"/>. Nie wiadomo kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej [[Krzyż z Chrystusem z blachy w Tyńcu Małym|drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa]], widoczny na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza. | + | '''Tyniec Mały''' (niem. ''Tinz bei Domslau'', ''Klein Tinz'') gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka<ref name="Degen">Degen Kurt. ''Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau.'' Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).</ref> '''kapliczka słupowa''', datowana przez ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' na XV-XVI w.<ref name="Katalog">''Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice.'' Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).</ref> Wcześniej stała pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła<ref name="Degen"/>. Nie wiadomo, kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej [[Krzyż z Chrystusem z blachy w Tyńcu Małym|drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa]], widoczny na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza. |
Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen<ref name="Degen"/>, być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej [[Obrazy malowane na blasze|malowany na blasze]]<ref name="Degen"/>. | Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen<ref name="Degen"/>, być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej [[Obrazy malowane na blasze|malowany na blasze]]<ref name="Degen"/>. | ||
| − | Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako [[krzyż pokutny|kapliczka pokutna]] (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. ''Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce''). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców<ref name="Meisel">Maisel Witold, ''Archeologia prawna Polski.''Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.</ref><ref name="Dobrzyniecki">Dobrzyniecki Arkadiusz. ''Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.'' Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.</ref>, praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z [[Latarnia umarłych sprzed szpitala dla trędowatych kobiet na Kleparzu|latarni umarłych]] (Szymanów, Lubnów)<ref name="Adamska"> Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.</ref>. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania. | + | Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako [[krzyż pokutny|kapliczka pokutna]] (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. ''Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce''). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców<ref name="Meisel">Maisel Witold, ''Archeologia prawna Polski.''Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.</ref><ref name="Dobrzyniecki">Dobrzyniecki Arkadiusz. ''Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.'' Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.</ref>, praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z [[Latarnia umarłych sprzed szpitala dla trędowatych kobiet na Kleparzu|latarni umarłych]] (Szymanów, Lubnów)<ref name="Adamska"> Adamska Dagmara. ''O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych.'' W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.</ref>. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących się na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania. |
| − | Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w [[Gotycka kapliczka słupowa w Tyńcu nad Ślęzą|Tyńcu nad Ślęzą]] i [[Monolitowa kapliczka słupowa w Pełcznicy|Pełcznicy]] w pow. wrocławskim oraz w [[Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim|Studnicy]] w pow. legnickim) ale | + | Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w [[Gotycka kapliczka słupowa w Tyńcu nad Ślęzą|Tyńcu nad Ślęzą]] i [[Monolitowa kapliczka słupowa w Pełcznicy|Pełcznicy]] w pow. wrocławskim oraz w [[Kamienna kapliczka słupowa w Studnicy w powiecie legnickim|Studnicy]] w pow. legnickim), ale stawiano takie też w XIX w. (np. [[kapliczka granitowa w Strzelcach pow. świdnicki]]). |
* Zobacz także [[kapliczka Dompniga]] | * Zobacz także [[kapliczka Dompniga]] | ||
Wersja z 12:06, 12 sty 2021
Tyniec Mały (niem. Tinz bei Domslau, Klein Tinz) gm. Kobierzyce pow. wrocławskim. Na skwerze przed kościołem (na południowy wschód od niego) stoi piaskowcowa, późnogotycka[1] kapliczka słupowa, datowana przez Katalog zabytków sztuki w Polsce na XV-XVI w.[2] Wcześniej stała pod murem cmentarza kościelnego w okolicy bramy z tej samej strony kościoła. Znajdowała się tam już w latach 30. XX w., a jeszcze wcześniej na skwerze na północny zachód od kościoła[1]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie następowały przeniesienia. W aktualnym miejscu stał wcześniej drewniany krzyż z malowaną na blasze postacią Chrystusa, widoczny na pocztówce z początków XX w. (fot. 5) , do której zdjęcie zostało wykonane prawdopodobnie przed 1906 r. Na pocztówce tej nie ma jeszcze kapliczki przy murze cmentarza.
Kapliczka o wysokości 2,30 m wykonana jest z jednego bloku piaskowca. Czworoboczny filar został kiedyś wzmocniony żelaznymi obejmami (fot 4). Wzmocnienia dokonano przed 1936/37 r. gdyż informację o wzmocnieniu podaje K. Degen[1], być może podczas przenosin kapliczki. Zakończona dwuspadowo, z wnęką zamkniętą odcinkiem nieregularnego łuku (fot 2 i 3). Piaskowiec mocno zwietrzały. W latach 30. XX w. we wnęce znajdował się, współczesny czasom, olejny obraz Matki Boskiej malowany na blasze[1].
Kapliczka w Tyńcu Małym przedstawiana jest jako kapliczka pokutna (w przewodnikach, na stronach internetowych, stronach gminy czy nawet jej dokumentach urzędowych, jak np. Uchwała nr XIX/214/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 25 maja 2012 r.w sprawie zatwierdzenia Sołeckiej Strategii Rozwoju dla wsi Tyniec Mały w Gminie Kobierzyce). Pomimo sceptycyzmu zajmujących się historią prawa i archeologią prawną naukowców[3][4], praktycznie wszystkie monolitowe kamienne krzyże i kapliczki zaczęto, również w literaturze popularnonaukowej i krajoznawczej, zaliczać do pokutnych. Tymczasem ta "atrakcyjna" turystycznie kwalifikacja w odniesieniu do wielu obiektów jest nieprawdziwa, a co najmniej niepotwierdzona źródłowo lub badaniami archeologicznymi. Mogły to być również krzyże czy kapliczki wotywne, wystawione w dowód wdzięczności, czy dla upamiętnienia wypadku. Nawet krzyże czy kapliczki wystawione w związku z zabójstwem nie musiały być pokutnymi, czyli wystawianymi przez zabójcę w wyniku umowy kompozycyjnej (pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego), lecz fundowane przez rodzinę zabitego. Nieraz były to kapliczki nagrobne wywodzące się z latarni umarłych (Szymanów, Lubnów)[5]. Dotyczy to zwłaszcza kapliczek znajdujących się na cmentarzach lub w ich okolicy oraz wmurowanych o ogrodzenia cmentarne. Jedną z przyczyn kłopotów z interpretacją tych zabytków jest to, że krzyże i kapliczki pokutne na terenie Polski występowały przede wszystkim na Śląsku i związane były z kręgiem dawnej niemieckiej kultury prawnej, która dotarła wraz z migracją osadników począwszy od XIII w., a wielowiekowa ciągłość kulturowa, w kontekście której istniały, została gwałtownie przerwana po II wojnie światowej. W związku z brakiem inskrypcji, źródeł i badań nie można stwierdzić intencji, w jakiej ufundowana została kapliczka w Tyńcu Małym. Dlatego błędem jest nazywanie jej kapliczką pokutną czy kapliczką pojednania.
Archaiczne w wyglądzie kamienne kapliczki wykute w jednym bloku kamienia to najstarsza z zachowanych na Dolnym Śląsku form kapliczek. Część pochodzi prawdopodobnie aż ze średniowiecza (m.in. w Tyńcu nad Ślęzą i Pełcznicy w pow. wrocławskim oraz w Studnicy w pow. legnickim), ale stawiano takie też w XIX w. (np. kapliczka granitowa w Strzelcach pow. świdnicki).
- Zobacz także kapliczka Dompniga
2. Głowica kamiennej kapliczki w Tyńcu Małym
3. Głowica kamiennej kapliczki, Tyniec Mały
4. Kapliczka kamienna w Tyńcu Małym
5. Pocztówka z początku XX w., Tyniec Mały
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Degen Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: Weidlich, 1965, rys. s. 303 i s. 305 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice. Warszawa: 1991, s. 149 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).
- ↑ Maisel Witold, Archeologia prawna Polski.Warszawa: PWN. 1982, s. 164-166.
- ↑ Dobrzyniecki Arkadiusz. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej. Rocznik Świdnicki. 2009, s. 7-21.
- ↑ Adamska Dagmara. O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: Mundus hominis - cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław: 2006, s. 515-523.
